Litli Bergþór - 01.06.1991, Page 8

Rjómabúið við Torfastaðakotslæk.
Eftir Sigurjón Kristinsson
Vegatungu.
í bókinni Sunnlenskar byggðir 1. bindi,
er sagt: „Fyrrum var smjörbú við
Torfastaðakotslæk”. Þetta er í lýsingu
Vegatungu, sem áður hét Torfastaðakot
og þar áður Austurkot. Afrétti
Biskupstungna er lýst á 19 blaðsíðum í
sömu bók. Því finnst mér kominn tími til
að gera sögu rjómabúsins við Kotslæk
skil. Ég tel þessa sögu það merka í
búskaparsögu Biskupstungnamanna að
vert sé að halda henni til haga.
Ég er búinn að búa 35 ár í nágrenni leifa
rjómabúsins. Þegar ég var strákur í kringum árið
1943 man ég vel leifar rjómabúsins. Þar voru
gömul vélabrot úr potti og járni. Þá var þetta
brotið allt og lítils virði. Ein skeið mun vera til hér
á bæ sem fannst við rjómabústóftina. Síðan
rjómabúið var lagt niður hefur mikið vatn runnið
til sjávar en ennþá má sjá tóftarbrot. Þegar ég
frétti að fundist hefðu tvær bækur sem geymdu
fundargerðir og reikninga búsins í fórum Einars J.
Helgasonar í Holtakotum var minn áhugi vakinn.
Reynt hef ég að afla upplýsinga annarsstaðar og
nokkuð orðið ágengt.
Árið 1903 var stofnað rjómabú við Kotslæk og
nefnt Torfastaðarjómabú. Þetta ár voru rjómabú
talin 15 á landinu öllu. Árið 1904 voru búin talin
22 og bættust 12 við 1905 og verða þá 34 og halda
þeim fjölda til 1910, en fer þá að fækka aftur því
1914eruþautalin23. Árið 1927 eru7bústarfandi
og öll á Suðurlandi. í sögu búnaðarsamtaka
íslands 1837-1937, er talið að Torfastaðabú starfi
ekki 1919. Þetta mun vera rangt því fundargerð
og reikningar segja annað. Ég fæ ekki betur séð
en að búið hafi starfað frá 1903 - 1927.
Rjómabúið.
Aðalhvatamaður að stofnun búsins mun hal'a
verið séra Magnús Helgason prestur á
Torfastöðum. Fyrsta fundargerðin sem ég hef
undir höndum er frá 1910. Læt ég hér koma
úrdrátt úr þessari fundargerð. Þessi fundur var
haldinn að Vatnsleysu 1910. Ekki er getið um
mánaðardag, en gæti verið snemma í júní.
1. mál: Guðlaugur í Fellskoti tekur að sér að
flytja að búinu aflðuhamrifyrir hálfan eyri fyrir
utanferjutoll hvert pund.
2. mál: Sveinn í Miklaholti flytji að sunnan til
búsins auk ferjutolls hvert pund fyrir 2 1/2 eyri.
3. mál: Halldór íÁsakoti tekur að sé að sækja
bústýru og dót hennar suður.
4. mál: Kristín Pálsdóttir er ráðin fyrir
hjálparstúlkufyrir kr. 4,00 á viku. Aukþess hafi
hún kr. 6,00 íferðakostnað. Faðir hennar sjái um
hanafram og til baka.
Ekki er fleira sagt um þetta í þessari fundargerð.
Kristín þessi mun hafa verið dóttir Páls
Guðmundssonar sem bjó á Spóastöðum 1889-
1909.
Á fundi í rjómaskálanum 17. júní 1910 er
formaður séra Eiríkur Þ. Stefánsson á
Litli - Bergþór 8