Litli Bergþór - 01.03.1992, Qupperneq 8

Ur sögu Biskupstungnaafréttar.
Afretturinn og nýting hans er allmikið til umræðu um þessar mundir. Þvíer við hæfi að birta
eitthvað er varðar sögu hans. Að þessu sinni er það 148 ára gamalt bréf skrifað af Birni
Jónssyni, sem var prestur á Torfastöðum um miðja síðustu öld. Hann skrifarþetta bréffyrir
hönd forráðamanna kirknanna í Tungunum, sem þá áttu afréttinn fyririnnan Hvítá, og mun
það vera til hreppsstjóranna, en þeir voru á þessum tíma tveir í sveitinni og gegndu a.m.k.
að einhverju leyti hlutverki sveitarstjórnar, sem þá var ekki til.
Bréfið er hér eins og það birtist í tímaritinu Sögu árið 1970. Þar er það búið til prentunar
og fært tilnútíma stafsetningar af Magnúsi Má Lárussyni, prófessor, og mun fyrirsögnin vera
frá honum. Hann hafðifengiðIjósritafskjalinu hjá Haraldi Þéturssyni, fyrrverandisafnhúsverði,
og telurþaðskrifað uppafSteingrími biskupJónssyni og segirþað vera í Skálholtskirkjuskjölum
í Þjóðskjalasafni.
Hvenær lokaðist
Vegna þess, að Biskupstungna hrepps svokallaða
afrétt var bæði lítil og mestpart sára hrjóstrug og
graslaus, stendur sauðfé það, sem þangað er rekið,
lítið við, og rennurflest strax að kalla ofan í byggð aftur,
einkum fram Eystri Tunguna, og þótt hreppstjórarnir
með röggsemd á hverju sumri hafi tilhalldið bændum
að reka féð upp til fjalla aftur og fleirum dögum af bezta
bjargræðistímanum, túnaslættinum og fram af
engjaslættinum, hafi verið þar til varið, hefir allt komið
fyrir eitt; fjallféð hefur sáralitlum sumarbata getað tekið
vegna sífellds reksturs og ónæðis, og bændum hefur
þótt árangurinn - einkum í Eystri Tungunni og á öllum
uppbæjum í Ytri Tungunni - óþolandi, og hafi borið sig
upp við ykkur undan sömu.
Til þess að reyna til að ráða einhverja bót á þessum
vandræðum fóruð þið því á flot við oss undirskrifaða
næstl. sumar, hvort vér vildum ekki að voru leyti gefa
leyfi til þess, að bændur mættu fara að nota til
geldfjárbeitaraðsumrinuþáTorfastaða-, Bræðratungu-
, Haukadals- og Skálholtskirkjum tilheyrandi afrétt fyrir
norðan Vötn eins og gjört hefði verið fyrrum meðan
Jökullinn var ekki fallinn fram í Hvítárvatn og farið varð
því milli hans og Vatnsins.
Undir eins og vér góðfúslega gáfum ykkur að voru
leyti það umbeðna leyfi gátum vér þess, að samtal yrði
að hafa við Auðkúlustaðarmenn, og nauðsynlegt væri,
að eitthvert aðhald yrði byggt, svo að þar í yrði dregið
sundur sauðfé það, sem saman kynni að ganga, eins
og sagt er, að gjört hafi verið meðan afréttarland þetta
var brúkað af Biskupst.mönnum.
Um þetta málefni skrif uðuð þið strax herra sýslumanni
A.K.
leiðin norður?
P. Melsted, R. af Dbr., og hann aftur sýslumanni í
Húnavatnssýslu herra Blöndahl þ. 12. septemberf.á.,
hver eð svarað hefur hér upp á með bréfi dagsettu 24.
janúar þ.á., og látið því fylgja bréf frá prestinum síra S.
Sigurðssyni á Auðkúlu af 12. s.m. og annað bréf frá
hreppstjóra G. Arnljótssyni á Guðlaugsstöðum af 27.
des. f.á., þessu málefni viðvíkjandi.
Jafnf ramt því að meðdeila oss afskriftir af nýnefndum
3 bréfum, hverra helzta innihald virðist vera að tálma
og koma í veg að fyritæki þessu verði framgengt og að
nokkru leyti sýnist bréf prestsins og hreppstjórans
miða til að véfengja eignarrétt kirknanna á ofannefndu
landsplássi. Hafið þið æskt af oss, að vér vildum
skriflega láta ykkur vita hvort eignarréttur kirknanna á
þráttnefndu landsplássi muni geta verið nokkuð
efasamur, með fleiru héraðlútandi.
í tilefni hér af viljum vér því ekki undanfalla hérmeð
að geta þess, að vér byggjum eignarrétt kirknanna á
margnefndu landplássi á Vilchins máldaga, sem
eignar þeim afrétt fyrir norðan Vötn og þar að auki
segir, að þeir eigi skógarhögg á Sandvatnshlíð, sem
er eins og þið vitið fyrir framan Hvítárvatn í þeirri nú af
Biskupstungna mönnum árlega brúkuðu afréttareign.
Þegar þessi máldagans orð eru aðgætt, mun engum
heilvita manni, sem til þekkir, geta þótt efasamt, að hér
sé talað um landiðfyrir norðan Hvítárvatn og Jökulfallið
norður á Fjórðungamót. Vér getum ekki sannað, að
landspláss þetta hafi verið brúkað fyrir afrétt af
Biskupstungna mönnum - sjálfsagt með bréfi þeirra
sem kirkjurnarhöfðu undirhöndumáðurenn Jökullinn
féll fram í Hvítárvatn, því þeir eru enn lifandi, sem
Litli - Bergþór 8