Litli Bergþór - 01.12.1995, Blaðsíða 21
FOLK VIÐ FERJUSTAÐI frh...
INGÓLFUR JÓHANNSSON Á IÐU.
kom heim af vertíð í Vestmannaeyjum, - það hefur
verið á árunum 1937-1939, - að punkta niður hjá
mér tímana sem fóru í ferjuna í einn mánuð, frá
miðjum maí og fram í júní. Það voru 24
klukkustundir þann mánuð og afraksturinn var 5-6
krónur. Ferjutollurinn var þá nýlega kominn í 5
krónur en það breytti litlu. Menn áttu enga peninga
og það var aldrei litið á ferjuna hér sem tekjustofn.
Þetta var bara skylda.
L-B: Hvar var ferjan og hvernig voru
aðstæður til að ferja?
Ingólfur: Ferjan var nákvæmlega þar sem
brúin er núna. Þetta var góður og öruggur
ferjustaður, aðeins um 100 metrar á milli landa við
klappirnar og löndin breyttu sér aldrei. Sérstaklega
var auðvelt að ferja norðan frá. Það þurfti ekki að
hafa áhyggjur af því þó brotnaði eða tapaðist ár,
það var bara að láta reka, þar til kom að landi. En
auðvitað þurfti að kunna á strauminn. Út af syðri
hamrinum myndast straumkast í ánni eða hringiða,
sem bærinn dregur eflaust nafn af. En hringiðan er
oftast grunn og hættulaus nema í miklum flóðum
auðvitað. Þá getur myndast svelgur. Það er
Hestar sundlagðir í Hvítá um 1950.
Komið að landi sunnan megin.
aðdjúpt báðum megin og gott sund fyrir hesta.
L-B: Hvernig bátar voru notaðir til að ferja?
Ingólfur: Áður voru notaðir tvístöfnungar með
háum kili. En þeir voru hættulegir að því leyti að
þeir lögðust á hliðina þegar þeir komu að landi.
Seinna komu prammar, sem voru miklu stöðugri.
Bátarnir entust þó illa, enda óhemju mikil
umferð. Botninn rifnaði undan þeim þegar þeir voru
sífellt dregnir upp á klappirnar og enn frekar á
veturna þegar draga þurfti þá upp á ísskarirnar. Við
urðum alltaf að hafa tvo báta, einn til vara. Það
mun hafa verið Jörundur þingmaður, sem sá um að
skaffa einn bát, hinn var keyptur. En allt viðhald og
viðgerðir á bátunum önnuðust ábúendur á Iðu.
Eitt árið brotnaði bátur og var farið að svipast
um eftir öðrum. Við Stóru-Laxá var þá búinn að
liggja lengi bátur, sem kallaður var "drottningin" og
máttum við hirða hann, ef við gætum gert hann upp.
Sá bátur hafði verið keyptur þegar Kristján
Danakóngur og Alexandrína drottning hans voru á
ferð um Gullfoss og Geysi og fóru í baka leiðinni um
Hreppa. Kóngur reið, en drottning ók í vagni og
Loftur Bjarnason íferjubát afgömlu gerðinni framan við
ferjustaðinn um 1957.
þurfti að ferja hana yfir Stóru-Laxá. Þar sem lent
var með drottningu heitir síðan Kóngsbakki, en það
er nálægt Ósabakka. Var þá keyptur þessi bátur og
aðeins notaður í þetta eina sinn. Síðan lá hann á
hvolfi við vaðið, vestan undir svokölluðum
Langholtsrana og veðraðist. Þetta var heilmikill
bátur, langur og rennilegur með hringsætum aftan
við þófturnar. En hann var of langur fyrir okkur og
ætluðum við að stytta hann. Það fór samt svo, að
hann fór aldrei á flot, enda orðinn alveg ófær.
Nú síðasta bátinn gerðu svo brúarsmiðirnir
upp meðan þeir voru að vinna við brúna, en það var
byrjað á henni 1953. Botninn var orðinn alveg
eyddur og klæddu þeir ný borð utan á gamla bátinn.
Árið 1902 var sett dragferja á ána. Hún var líkt
og stór kassi og lá strengur yfir ána og handsnúin
vinda eða spil í bátnum. Sú ferja var þó ekki lengi
við Iðu, því árið eftirfórst bóndinn á Iðu II, Runólfur
Bjarnason, við ferjuna. Ætlaði hann ásamt þrem
öðrum að róa yfir ána og sækja dragferjuna, til að
geta ferjað ferðamenn yfir, sem komnir voru á
Iðuhamar. Ferjan var við Skálholtshamar, vegna
þess, að þann dag var verið að færa festingar á
strengnum að norðan verðu, vegna sandeyra, sem
hamlað höfðu notkun ferjunnar. Ætluðu þeir að róa
fyrir ofan strenginn, en straumurinn kastaði bátnum
á strenginn og hvolfdi honum næstum því, með
þeim afleiðingum að Runólfur drukknaði. Hinir þrír
björguðust naumlega. Er nánar sagt frá þessu slysi
í Árnesingi II (frá 1992). Skömmu síðar var ferjan
tekin af og flutt að Spóastöðum, enda hafði þá
aukist umferð um Grímsnes upp í Tungur.
L-B: Hafa orðið fleiri slys við ferjuna?
Ingólfur: Ekki beinlínis við ferjuna sjálfa, þó
hafa orðið nokkur dauðaslys önnur nálægt
ferjustaðnum. Það mun hafa verið rétt fyrir jólin árið
1955 að bræðurnir Jón og Kristinn Sæmundssynir
drukknuðu í ánni. En þeir voru bræður Lýðs á
Gýgjarhóli. Þeir höfðu verið að vinna við byggingu
biskupshússins í Skálholti, en Jón var múrari og
Litli - Bergþór 21