Litli Bergþór - 01.12.1995, Qupperneq 22
FOLK VIÐ FERJUSTAÐI frh...
INGÓLFUR JÓHANNSSON Á IÐU.
Kristinn trésmiður. Þeir voru ættaðir frá Eiríksbakka
og þekktu vel til á bæjunum í kring. Ætluðu þeir að
eyða helgi hjá kunningjum fyrir sunnan Hvítá og
lögðu af stað á laugardagskvöldi. Síðan fréttist ekki
fyrr en á mánudagsmorgun, að þeir höfðu aldrei
komið fram. Þykir líklegast að þeir hafi gengið beint
í vök á ánni, en hún er alltaf varasöm á
ferjustaðnum. Vatnið og ísinn eru jafnlit og erfitt að
átta sig á aðstæðum í myrkrinu. Fundust þeir ekki
fyrr en vorið eftir. Síðan hafa tvö börn drukknað í
ánni, barn frá Rauða krossinum og svo barn
Konráðs læknis og Önnu. Það gerðist sennilega
hvoru tveggja þegar börnin voru að vaða út í ána,
en hún er stór hættuleg, þverhnýpi úti í ánni skammt
frá landi. Þetta voru sorgleg slys og óskemmtileg
lífsreynsla að þurfa að finna líkin og ná þeim úr ánni.
L-B: Leggur ána yfirleitt á veturna ?
Ingólfur: Jú oftast meira eða minna. Ætli það
sé ekki svipað og í Auðsholti. Þó voru þeir
sennilega háðari samgöngum yfir ána og fóru því að
fara yfir fyrr, áður en ísinn varð traustur. Það kom
fyrir að áin var ófær vegna ísskriðs, sérstaklega ef
hún var að brjóta af sér gamlan ís. En í ísskriði
vegna frostíss var aldrei nein hætta og nær alltaf
ferjað. Hún fer fyrst saman í þrengslunum við
ferjustaðinn og ísinn þjappast svo saman.
Það var alltaf tilhlökkunarefni að losna við
ferjuna þegar kominn var góður ís á ána. Oftast var
þó farið með fólki, nema það væri þeim mun
kunnugra. Farið var beint yfir hjá
sumarbústöðunum, yfir að læknisbústaðnum. Það
gat þó verið varasamt, því það er hver undir í ánni,
sem getur brætt af sér.
Oft var farið á vörubílum yfir ísinn. Þegar
Einar Tómasson í Auðsholti byggði húsið sitt, keyrði
hann grjót úr Vörðufelli yfir ána við Þengilseyri, upp
túnið í Skálholti og þar upp á veg. Síðan var keyrt
að ferjustaðnum við Auðsholt og þar aftur yfir ána á
ís. Ég gerði það að gamni mínu að láta mæla ísinn
þar sem vörubílabrautin var og var hann 60 cm
þykkur.
Það má líka til gamans segja frá því, til að
sýna hve færið yfir ána gat breyst snögglega, að
það mun hafa verið 1930 í maí að mamma fór með
systur mínar tvær í vorpróf upp í Reykholtsskóla.
Þær voru ferjaðar yfir og hestarnir sundlagðir eins
og alltaf. Síðan ríða þær í Reykholt og á
bakaleiðinni gistir móðir mín eina nótt á
Torfastöðum hjá sr. Eiríki og frú Sigurlaugu, eins og
hún var vön. En daginn eftir var áin komin á ís og
þurftu þær að bíða nokkra daga áður en þær
komust til baka með hestana.
L-B: Kannt þú fleiri sögur um ferðir yfir ána ?
Ingólfur: Yfirleitt er talið að Hvítá sé ekki reið
eftir að Tungufljót kemur í hana. Þó er til ein frásögn
um það að hún hafi verið riðin, en það var þegar
þeir Teitur í Bjarnarnesi og Þorvarður á
Möðruvöllum fóru í Skálholt og drápu Jón biskup
Gerreksson 1433. Sagt er að þeir hafi riðið yfir ána
á Þengilseyri, sem er hólmi í ánni neðan við
ferjustaðinn, á móti Skálholti. En líklegt er að áin
hafi legið öðruvísi þá.
Nú, svo reið Guðjón á Eiríksbakka ána á móts
við Laugarásbyggðina uppúr 1930 og var það
ekkert þrekvirki. Botninn er góður þarna og Guðjón
þrautþekkti ána.
Einu sinni var ég að ferja Jörund í Skálholti.
Hann fór á hesti niður á Skeið í góðu veðri, en
þegar hann kom til baka um kvöldið var kominn
blindbylur. Hann vildi samt komast heim eins og
gengur og láta vita af sér. Áin var full af snjó og í
raun ekkert vit að leggja í hana. En Jörundur vildi
fara svo það varð úr. Með okkur var Loftur heitinn
Bjarnason, ráðsmaður hjá okkur og ætlaði hann að
bíða eftir mér hérna megin. Nú það skipti engum
togum, að við Jörundur vorum ekki komnir nema 2-
3 bátslengdir frá landi, þegar ég braut árina í
krapinu. Rak okkur aftur að sama landi og tókst
mér að draga bátinn upp á skörina. Myrkrið og
sortinn var svo mikill, að Loftur hafði ekki tekið eftir
neinu og brá honum heldur betur í brún þegar við
komum allt í einu aftan að honum þarna í myrkrinu.
Nú, eftirminnilegt er líka þegar ég flutti líkkistu
yfir ána í miklu ísskriði. Það mun hafa verið uppúr
1950, líklega '51. Jóhanna Þorsteinsdóttir dó í
Höfða um vetur og átti að jarða hana í Reykjavík,
þar sem Víglundur maður hennar var jarðaður. Það
var búið að snjóa mikið og ófært um Grímsnes, svo
það var tekið það ráð að ferja kistuna yfir hjá Iðu.
Kistan var svo stór og þung, að það þurfti að hafa
hana þversum á bátnum og var ekki pláss nema rétt
fyrir ræðarann. Ef báturinn hefði hallast, hefði
kistan farið í ána. Auðvitað var þetta glannaskapur
og hálfgerð flónska. En skarir voru góðar og ég fór
af stað nokkru fyrir ofan ferjustaðinn. Þegar ísskrið
var, barst báturinn með straumi og þurfti bara að
stjaka sér á milli jakanna. Síðan var krækt í bátinn
frá hinum bakkanum. Þarna hugsaði maður ekki
um annað en að koma þessu á leiðarenda og allt
fór þetta vel.
Tvisvar hef ég líka synt yfir ána þegar vantaði
bát. Þá hef ég líklega verið svona 17-18 ára. Ekki
man ég að mér hafi fundist það neitt mál, enda stutt
yfir. En áin er köld og hættulegt ef menn fá krampa.
Eitt sinn ætlaði maður einn að sundríða ána, en
hesturinn drapst undir honum þegar hann kom
sveittur út í kalt vatnið.
L-B: Þú sagðir að sandeyrar hefðu truflað
dragferjuna á sínum tíma. Er mikil hreyfing á
sandinum í ánni?
Ingólfur: Jú, sérstaklega hér áður fyrr. Þá
var meira í ánni og oftar flóð í henni. Nú er hún
mun minni, hvort sem það er vegna þess að
jöklarnir hafa hopað, eða að vatnið hefur farvegi inn
Litli - Bergþór 22