Litli Bergþór - 01.04.1999, Qupperneq 26

Tjörvamál
/ ritgerð þessari vil ég minnast Guðmundar Tjörva Guðmundssonar. Hann
bjó að Straumi í Hraunum. Hraunabæir nefndist syðsta byggðin í Garðahreppi,
nema allra syðsti bœrinn, Hvassahraun, en það er í Vatnsleysustrandarhreppi. Sú
jörð liggur syðst í hraunjaðrinum að norðanverðri Vatnsleysuvík.
Þó bóndi þessi bœri tvö nöfn var hann œvinlega bara nefndur Tjörvi. í
mínum stráksaldri kynntist ég honum vel en var nœrri fulltíða maður er ég varð
þess áskynja að hann hefði heitið tveim nöfnum.
Skollagróf 17. október 1997.
Jón Sigurðsson.
Tjörvamál I.
Guðmundur Tjörvi fæddist 16. ágúst 1850 að Setbergi
í Garðahreppi.
Þar búa þá foreldrar hans, Guðmundur Guðmundsson
og Katrín Guðmundsdóttir.
Guðmundur faðir Tjörva var sonur Guðmundar
Bjömssonar, hann bjó í Hafnarfirði, Krísuvík og víðar.
Föðurmóðir Tjörva var, Dagbjört Tjörvadóttir.
Þess má geta til gamans að Tjörvanafnið hefir loðað
þar við ætt frá því fyrir 1700 og er þá komið úr
Skagafirði, því Guðrún Tjörvadóttir sem var úr
Skagafirði var langa-langamma Tjörva bónda í Straumi.
Katrín móðir Tjörva var talin farsæl ljósmóðir.
Þessi Katrín Tjörva móðir var þrígift, átti fyrst
Halldór Halldórsson frá Hrauntúni. Aðeins er getið eins
sonar þeirra, það var Halldór Halldórsson bóndi að
Nýjabæ á Amarnesi. Annar maður Katrínar var
Guðmundur Guðmundsson bóndi á Setbergi. Sá var faðir
Tjörva. Hann deyr 1855, þannig verður Tjörvi föðurlaus
aðeins fimm ára gamall. Þriðji maður Katrínar
Tjörvamóður var Guðmundur Símonarson, bóndi og
hreppstjóri á Setbergi og síðar í Straumi, en þessar jarðir
voru báðar í Garðahreppi.
Katrín átti tvær dætur með þessum þriðja manni
sínum, þær hétu Valgerður og María. Þær þóttu allfjarri
því að erfa skörungsskap móður sinnar, auk þess dóu þær
báðar um þi ítugsaldur.
Eins og fyrr greinir dó Guðmundur faðir Tjörva þegar
drengurinn var aðeins fimm ára.
Fljótlega kemur annar Guðmundur til sögunnar, sá
var Símonarson. Hann varð stjúpfaðir Tjörva.
Mér skilst að með þeim hafi verið knappir dáleikar,
en Katrínu móður sína mat hann mikils og ræddi oft og
vel um hana á sínum efri árum. Eins talaði hann oft um
föðurmóður sína Dagbjörtu Tjörvadóttur.
Mér þykir sennilegt að hann hafi munað vel eftir
þessari ömmu sinni frá uppvaxtarárum sínum á Setbergi
enda má það vel vera ef hún hefir verið enn á dögum eftir
að hann fer vel að muna eftir sér.
Eg minnist þess ekki að hann talaði um föður sinn,
enda hefir hann trauðla munað hann skýrt þar sem hann
var svo ungur þegar faðir hans flutti yfir þau landamæri
sem enginn stígur yfir nema einu sinni.
Ekki veit ég hvenær Tjörvi flytur frá Setbergi að
Straumi ásamt móður sinni og stjúpföður þó hefir það
ekki verið síðar en á vordögum 1867. Eg marka það af
því, að þetta tilgreinda vor sest að á Setbergi, Jón
Guðmundsson. Hann var fæddur að Fossi í
Hrunamannahreppi 23. desember 1824 og ólst þar upp
hjá foreldrum sínum fram á tólfta aldursár.
Jón þessi var langafi minn. Jafnan nefndur Jón á
Setbergi og er svo raunar enn þegar hans er minnst. Út
frá þessu veit ég með vissu að Tjörvi hefir ekki verið
eldri en á sautjánda ári þegar hann flyst að Straumi.
Hvenær hann tók þar við búsforráðum er mér ekki
ljóst, þó býr mér í grun að hann hafi ungur búið þar í
skjóli móður sinnar löngu áður en hann tók þar við að
fullu og öllu sem eigandi jarðarinnar. Ég marka þetta af
munnmælasögum sem gengu þar syðra um stjúpföður
hans Guðmund Símonarson. Þær herma að hann hafi
búið að nokkur leyti sér, m.a. haft selstöðu við
norðanverðar Undirhlíðar sem er í afréttarlöndum
Garðahrepps. Þar er enn þekkt ömefnið Gvendarsel og
Gvendarselshæð, einnig var talað um Gvendarselshellir.
Þessi örnefni áttu að vera kennd við þennan sama
Guðmund sem var Tjörva fóstri.
Tveir eldri bræður mínir, Guðmundur sem bjó á
Kluftum og Diðrik sem bjó á Kanastöðum þekktu vel
hellisskútann og töldu hann bera með sér glögg
mannvistareinkenni.
Útilokað er að þarna sé málum blandið varðandi
Straumssel, sem var og er þekkt ömefni miklu vestar og
sunnar í hraunbreiðunni. Þetta er sunnarlega í
heimalöndum Straumsjarðarinnar. Mér þykir líklegt að
Tjörvi hafi tiltölulega ungur verið farinn að búa í Straumi
nokkuð sjálfstætt áður en hann hlaut þar fullt forræði yfir
jörðinni. Kona Tjörva var Arnleif Stefánsdóttir frá
Sviðholti af efnuðu og velmetnu fólki komin.
Þegar maður lítur yfir ættartölur þessara hjóna er
manni vel ljóst að ættir þeirra greinast all víða um land,
það byggist mest á því að þetta greinist frá mörgum
prestum. Prestar þjónuðu hinum ýmsu brauðum hér og
þar um landið. Þannig blanda greindist miklu víðar um
land heldur en þær sem byggjast á nær hreinum
bændaættum sem vissulega voru mjög staðbundnar
a.m.k. fyrr á tíð.
Þau Arnleif og Tjörvi bjuggu að Straumi meðan
þeirra samvistir entust. Einkadóttir þeirra hlaut að
nafngjöf Stefanía Guðlaug, hún fæddist 2. september
1883. Henni varð ekki auðið langra lífdaga, því hún lést
úr bráðaberklum sextán ára gömul laust fyrir aldamótin
Litli - Bergþór 26