Litli Bergþór - 01.04.2006, Qupperneq 17

Minningar frá Haukadal
Framhald úr tveimur síðustu blöðum
Páll Sigurðsson.
Fólk og búhættir
Það gefur auga leið að kynni mín af Biskups-
tungnamönnum og háttum þeirra gátu ekki orðið
náin á þeim stutta tíma sem ég dvaldi í skólanum.
Ég lagði mig heldur ekki fram um að svo yrði og
aldrei hvarflaði að mér að setjast þar að. Þess vegna
mun ég ekki hafa langt mál þar um en vil þó ekki
sleppa með öllu að fara um þessi atriðið nokkrum
orðum.
Sveitin getur ekki talist þéttbýl og jarðir yfirleitt
landrúmar þótt allnokkur munur sé þar á, líkt og í
öðrum sveitum landsins. Bændur búa aðallega við
sauðfé og eru allfjármargir. Sauðaeign mun vera að
hverfa en var áður mikil eins og víða í snjóléttum
sveitum. Hestaeign er allnokkur, enda langt til
aðdrátta, göngur langar og mann- og hestfrekar; kýr
aðeins til heimilisnota. Mjög er treyst á vetrarbeit,
enda jafnan snjólétt. Þama sá ég gerð fjárhúsa sem
ég hafði ekki kynnst áður, ein kró og jata með
báðum veggjum og fyrir stafni. Þessi gerð fjárhúsa
er þó ekki allsráðandi.
Fólkið býr vafalaust mest að sínu, enda langt í
kaupstað, t.d. munu vera um 60-70 km frá efstu
bæjum niður á Eyrarbakka og drjúgum lengra til
Reykjavíkur. Þess ber þó að geta að nú er kominn
bílvegur að Vatnsleysu og með þeim framförum að
falla niður hinar löngu lestarferðir haust og vor sem
tóku marga daga. Eitthvað mun um það að menn
fari til sjóróðra eftir áramót til Vestmannaeyja og
Suðumesja.
Ég kom aðeins á fjóra bæi í nágrenni skólans.
Þrír eru þegar nefndir, Brattholt, Gýgjarhóll og
Laug en þangað kom ég oftar en einu sinni, enda
örstutt á milli og Jón Grænlandsfari Jónsson (1889-
1959), sem þar átti heima, kom nokkrum sinnum í
skólann og varð okkur vel málkunnugur. Ég kom
reyndar tvisvar í Brattholt, hjálpaði Einari bónda að
baða fé sitt ásamt tveim strákum öðrum. Áður er
því lýst hversu hlýlegt mér þótti að sjá af
Laugarfellinu heim til Helludals. Þangað fór ég einu
sinni, sendur eftir fötum sem áttu að vera við hæfi
þeirra feðga Bárðar og Guðmundar á Búrfelli í
leikþættinum um bónorðsför Guðmundar.
Gestagangur var ekki mikill, enda skólinn engin
miðstöð mannfunda. Sigurður Sigurðsson (1871-
1940) búnaðarmálastjóri kom þó í skólann og hélt
erindi um gróðureyðingu og varnir gegn þeim
vágesti. Allmargir bændur komu og hlýddu á Sigurð
enda mun gróðureyðing og uppblástur á
Haukadalsheiði og víðar á afréttum Tungnamanna
ærin og færast í aukana.
Þótt samkomur okkar í Haukadal yrðu helst til
fámennar, má ekki alveg strika yfir þau samskipti
sem þar áttu sér stað, né heldur skemmtanirnar sem
við sóttum að Vatnsleysu en þangað komu hópar
fólks úr sveitinni, ungir sem aldnir. En þetta voru
stutt kynni og gáfu lítil tilefni til eftirþanka, en
góðar á ég þó minningar um þau. Fólkið er blátt
áfram og elskulegt, hressilegt og gestrisið, málfar
þess nokkuð frábrugðið því sem ég hafði vanist;
vantaði norðlensku áhersluna. Nokkuð bar á
hljóðvillu eða flámæli - e fyrir i - og linmælisfram-
burðurinn afar algengur. Þeir segja líka „hann ætlar
framúr”, þ.e. til Eyrarbakka og „innúr”, ef farið er
norður á afréttir.
Ekki mun ég gera frekari skil því fólki sem ég
kynntist svo stuttlega, utan einni persónu sem skar
sig nokkuð úr fjöldanum. Búnaður þeirrar mann-
eskju, fyrsta skipti sem ég sá hana, vakti athygli
mína og löngun til frekari eftirgrennslana um
uppruna hennar og lífshlaup. Um það fjallar næsta
frásögn.
Lauga í Tortu
Það var á rigningarmorgni, stuttu eftir að ég kom
til Haukadals, að mér varð gengið til smiðanna sem
áður er frá sagt. Þeir voru málhressir og stundum
gátum við veitt þeim nokkra aðstoð. Ég sá mann á
tali við þá. I fyrstu taldi ég þar karlmann vera, enda
benti allur búningur til þess, buxur, hnéhá gúmmí-
stígvél, síð regnkápa, hnýtt um mittið með snæri,
sjóhattur á höfði og stafprik í hendi. En þegar betur
var að gáð sáust tvær hárfléttur sem bentu til hins
rétta kynferðis. Smáfríð var konan ekki þar sem hún
stóð þama í hrókasamræðum við smiðina.
Umræðuefnið greindi ég ekki, var enda í nokkurri
fjarlægð til að byrja með en heyrði að orðaval og
áherslur voru í besta lagi. Ekki lagði ég neitt til
mála í þessum orðræðum en forvitnin var vakin og
spurði ég smiðina, eftir að gesturinn var farinn,
hver hún væri. „Þetta er Lauga í Tortu”, var svarið.
Síðar reyndi ég að grennslast nánar um uppruna
hennar og lífshlaup og varð þá nokkurs vísari.
Stuttu fyrir aldamótin 1900 fluttist fjölskylda
austan úr Landbroti að Úthlíð í Biskupstungum,
Guðmundur Runólfsson, kona hans, móðir og tvær
systur, Elín og Guðlaug (Lauga). Frá Úthlíð fluttist
Guðmundur að Bryggju, hjáleigu frá Haukadal. Þar
17 Litli Bergþór