Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.1991, Page 14
Einnig finn ég að því, þegar hann segir (undir "ættrakning"), að niðjatal nái "fram" í tím-
ann, en áatal "aftur" í tímann. Orðsnotkun almennings er að vísu ekki samræmisfull í
þessu, en í ættfræðinni er hefð að tala um framættir (sem eru framar, þ.e. fyrr, í tíma en
niðjamir); sbr. orðsnotkunina: á framanverðum (= öndverðum) miðöldum, andstætt "á
ofanverðum miðöldum". Þar sem orðið ætt er tvíbent (bæði viðhaft um forfeður og niðja),
vil ég ekki varpa orðinu "framættir" fyrir róða, eins og einhver gerði að tillögu sinni á
fundi í vetur. Amgrími þakka ég gott tillag til umræðu, sem full nauðsyn var á. - Ritstj.
Hugtök í ættfræöi
Á félagsfundi í Ættíræ&ifélaginu hinn
6. desember 1990 barýmislegt um or& og
merkingar á góma. í framhaldi af því datt
mér eftirfarandi í hug. Þetta mætti svo
ræ&a á fundi síðar og endurbæta eftir
þörfum.
Einstaklingur: Einn ma&ur, kona e&a
karl.
Maki er kona e&a karl sem lifa saman
hjónalífi.
Eíginma&ur og eiginkona, oft nefrid
ma&ur og kona, eru einstaklingar, sem
gefnir hafa veri& saman í hjónaband af
presti e&afógeta, og nefnast þá hjón.
Sambú&arkona og
sambú&arma&ur eru eiristaklingar sem
búa saman í óvíg&ri sambúó. Þau eru ekki
hjón.
Ættingi: Skyldmenni, ma&ur sem á
sömu formó&ur og annar ma&ur.
Forfa&ir 'og formó&ir eru
skyldmenni einstaklings, oftast nokkrum
kynsló&um eldri en einstaklingurinn.
Afkomandi e&a ni&ji: Dóttir e&a
sonur.
Ættrakning: Upptalning á skyldfólki,
ættingjum, fram (ni&jatal) e&a aftur (áatal)
í tímann.
Áatal: Upptalning á forfe&rum og
formæ&rum. Ættrakning frá einstaklingi til
foreldra, afa og ömmu, langafa og
langömmu og svo framvegis. Ættraknirig
frá ungu fólki til eldrafólks.
Ni&jatal: Upptalning á afkomendum,
þ.e. börnum, barnabörnum og svo
framvegis. Ættrakning frá þeim sem eldri
eru til þeirra sem yngri eru.
í áatölum og ni&jatölurn er venjulega
innifalin æviskrá, þ.e. æviferill sem er
upptalning á helstu æviatri&um
einstaklings (s.s. störfum og fjölskyldu).
Ættarskrá: Fáor& upptalning á
ætiintjjum, t.d. einungis nöfn, fæ&ingar-
og danarár hvers einstaklings. Stuttform á
áatali.
Ættartal e&a ættartala getur veri&
áatal, ni&jatal e&a ættarskrá.
Ættartafla er myridrænframsetning á
áatali e&a ni&jatali. Oftast eru
einstaklingar (stundum í ramma) tölusettir
og tengdir saman me& li'num. Svona
myndir eru einnig kalla&ar ættartré
Li&ur e&a ættli&ur er ákve&inn
hópur fólks í ákveðinni röð frá
einstaklingi. Einstaklingurinn er 1. li&ur,
foreldrar hans 2. li&ur, afi og amma 3. li&ur
og svo framvegis. Faðir einstaklings fær
tölumerkinguna 2 og mó&ir 3, afi 4 og
amma 5. Þannig færfa&ir ailtaftvöfalda&a
tölu barns og mó&ir þá tölu einum hærri.
Þetia er algengt á áatölum og ættarskrám.
Hér a& framari var geti& um hina
hef&bundnu tölumerkingu í áatölum. i'
rii&jatölum hefur hefðin’ekki veri& eins
eindregin af e&lilegum ástæ&um. í
áatölum eru alltaf tveir einstaklingar a&
baki hverjum einum, þ.e. foreldrarnir, en
fjöldi barna er miklu breytilegri.
Merkingar í ni&jatölum eru á reiki og
teldi ég það kost a& samræma þær
merkingar, sérstaklega eftir a&
ættfræðiforrit fyrir tölvur eru að ver&a æ
algengari hjálpartæki ætitræ&inga.
í ni&jatölum hefur þótt hvað
greinilegast a& nota bókstafi ($tafrófi&),
fa&ir fær t.d. a, elsta barn hans fær aa og
svo framvegis. En hvernig á a& merkjá
mó&urina? Hún hefur þá or&i& a&
sérstakri grein (Já, hvernig er best a&
skilgreina hana?), en fallið ómerkt hjá
gar&i, þ.e.a.s. ekki fallið inn í
bókstafamerkingarkerfið. Þetta er ekki goti
og raunar óhæft þar sem við erum öll af
konum ni&ur k.omin (sbr. or&i& rii&ji).
Þau orð, sem hér a& íraman eru
skilgreind, þyrfti að ræ&a sem fyrst og
setja ni&urstöðurnar frarn á preriti í
Frettabréfinu og e.t.v. ví&ar. Margt ungt
fólk a.m.k. skilur ekki til hlítar sum þessara
orða. Þa& er því nau&syrilegt a&
skilgreina hugtökin í ættfræðinni og koma
þeim áframfæri.
Arngrímur Sigurðsson.