Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.10.1992, Blaðsíða 2

var bærinn er nú er borgin”, muni hins vegar að öllum
líkindum, heldur geta átt við stakan og stóran gjallgíg,
Rauðhálsa, en úr honum virðist hafa til orðið og runnið
hraun snemma á landnámstíð, en sú eldstöð er norðaustan
Eldborgar.
Þegar komið var yfir Haffjarðarána (kl. 10.59) blöstu
við í norðurátt Rauðamelskúlur, fagurlega (einkum sú
eystri), gjallgígar (í Ljósufjallaeldkerfinu), um það bil
2600 ára. Nöfn eins og t.d. Gerðuberg láta kunnuglega í
eyrum þeirra er “byggðir eiga í Breiðholti”.
Haffjarðaráin skilur að hreppana Kolbeinsstaðarhrepp
og Eyjahrepp og kemur úr svonefndu Oddastaðavatni, en
efsti hluti hennar heitir Höfðaá úr Ósnum, eða Höfða-
vatni hinu gamla.
Og áfram brunar fararskjótinn tveggja hæða og ber
hratt yfir. Grónar lendur, stök holt og klapparásar virðast
þjóta framhjá. Næst fjöllunum eru víðáttumiklir starar-
ílóar, en óræðisflóar og fenjamýrar er nær dregur sjónum.
Laxárbakkaflói og Glámsflói, sem tilheyra þessum fyrr-
nefndu óræðisflóum og eru í Miklaholtshreppi, hafa t.d.
verið teknir á náttúruminjaskrá, m.a. vegna þess að þar er
mikil varpstöð fugla.
Austan við Straumljarðarána er dalur, og austanvert
við Dalslandið, upp með fjallinu er Hjarðarfell, þaðan
sem Hjarðarfellsættin er komin. Norðan við Miklaholts-
hreppinn liggur Helgafellssveitin, og þar í fjöllunum er
BauárvallavaUi, sem þjóðsagan segir að geymi í sér skrímsli
mikið og “ógurlegt”. Á þessum slóðum gerðist ein sú
magnaðasta draugasaga, sem ég hef heyrt og skráð er í
ritverkinu “Hjá vondu fólki” ( ævisaga sr. Áma Þórarins-
sonar og skráði Þórbergur Þórðarson).
Þarna í fjöllunum er ömefnið Dufgusdalur, sem að
líkindum er heitinn eftir Dufgus, sem uppi var á 13. öld,
eða 12. og 13. öld. Dufgus þessi var Þorleifsson og bjó í
Hjarðarholti, Baugsstöðum og víðar. Foreldrar hans voru,
að sögn, Þorleifur skeifa Þormóðsson Skeiðagoða Guð-
mundssonar (S.D. telur svo) og kona hans Þuríður Hvamms-
Sturludóttir Þórðarsonar. Dufgus átti Höllu Bjarnardóttur,
Þorbjarnarsonar, Brandssonar að Ölfusvatni (segir S.D.).
Synir þeirra vom: Svarthöfði, Bjöm dmmbur, Kægil-
Bjöm og Kolbeinn. Dufgus þótti mestur bóndi í Breiða-
fjarðardölum meðan hann var í Hjarðarholti, vaskur
maður. Og synir hans, “Dufgussynir”, voru einhverjar
mestu höfuðhetjur á sinni tíð, mjög í bardögum og fylgd
með frændum sínum, Sturlungum. í bókinni “Byggðir
Snæfellsness”, er skráð að dalur þessi (Dufgusdalur) sé
núna oftliga nefndur Dökkólfsdalur, ekki hefi ég heyrt
hvers vegna þessi nafnabreyting hefir átt sér stað.
Við Vegamót skiptast vegir, liggur annar vegurinn yfir
Kerlingaskarð, en hinn út nesið um Staðarsveitina og yfir
Fróðárheiði, þá er og vegur fram fyrir Jökul um “öndvert
nes”. Klukkan er orðin eitthvað um 11.15 þegar farið er
framhjá Vegamótum og áfram er haldið sem leið liggur
um Staðarsveitina með sínum þekktu veiðivötnum, þ.e.æs.
silungsvötnum, og er Hagavaln þeirra stærst. Vegurinn
liggur eftir hinum foma sjávarkambi, Ölduhrygg, sem
áður bar samheitið “langholt”, framhjá hinu foma höfuðbóli
Ara fróða, Stað.
í norðri reis Lýsuhyrnan, þoku hulin, nær miðju nesi,
við eða nálægt Lýsuskarði, þar sem glóandi Bláfeld-
arhraunið fossaði niðurhlíð og endaði í Staðarsveitinni,
einhvern tíma við eða upp úr lokum ísaldar fyrir u.þ.b. tíu
þúsund árum.Hægt og rólega, en ömggt, klífur bifreiðin
góða Fróðárheiðina, klukkan er orðin 11.44 og það er
ætlunin að stanza í Ólafsvík og snæða hádegisverð, og kl.
rúmlega 12 er komið til Ólafsvíkur. Þegar
menn hafaetið sig saddaaf ljúffengri lambasteik, súpu, og
fengið sér kaffisopa, er lagt af stað frá Ólafsvík um kl.
13.50. Leiðin liggur framhjá Fróðárbæjunum.
Það mun sennilega hafa verið á Fornu-Fróðá, og
nafnið bendir einnig óneitanlega til þess, sem hin frægu
Fróðárundur áttu sér stað. Ágúst Lárusson, sá sem ritar um
Fróðárhrepp í “Byggðir Snæfellsness”, getur sér þess til
að manndauðinn mikli hafi verið smitandi sjúkdómur og
Þórgunnur hafí fyrst smitast af þessum ókunna sýkli og
vitað eitthvað meira um sjúkdóm sinn en heimilisfólkið
áFróðá, þvi hún gaf fyrirmæli um að brenna skyldi “ársal”
sinn, því var eigi hlítt, þess vegna lifði sýkillinn í rekkju-
voðum Þórgunnar og sýkti aðra. Snorri goði sendiprest til
Fróðár og gaf þau ráð til, að brenna skyldi ársal Þórgunn-
ar. Að líkindum hefir þetta verið hin fyrsta “sótthreinsun”
á íslandi í “stórum stíl”. Þetta er mjög skemmtileg tilgáta.
Klukkan er orðin eittli vað um 14.17 þegar ekið er fyrir
Búlandshöfðann, þaðfrægafjall. Mig minnirað sáþekkti
maður, dr. Helgi Péturs, (sem var einnig jarðfræðingur)
hafi árið 1902, fundið merkileg sæskeljalög, sem vörpuðu
nýju ljósi ájarðsögu íslands. Það vareinnig við Búlands-
höfða, sem vinur minn, nú kominn yfir áttrætt, kvaðst
hafa orðið vitni að sorglegum atburði er hann eitt sinn, þá
ungur að árum, var á leið fyrir Búlandshöfðann. Hann sér
h var bátur kemur af hafi, óvanalega leið, og undir höfðann
að landinu. Á bátnum eru tveir menn og eiga í vand-
ræðum, því báturinn er að sökkva. Báturinn berst upp að
klöppum eða stórgrýti, sem er í íjörunni, öðrum mann-
inum tekst að stökkva upp á stein eða klöpp í fjörunni en
hinn verður of seinn og berst með bátnum frá landi og ferst
með honum. Þessi mynd þrengir sér einhvem veginn fasl
fram í hugann á meðan ekið er fyrir höfðann, sem er
eitthvað um 607 m hátt hamrafjall.
En nú blasir Eyrarsveitin við augum. Ilin svipmiklu
fjöll (að sögn!) eru hið efra falin í faðmi kóngsdótturinn-
ar fögru, sem er í álögum og má eigi leysast nema allir
smalar á íslandi syngi henni lof og prís. Þaö er svo annað
mál, að bæði em nú smalar orðnir fáir á íslandi og svo
hitt, að ég held að lærðir veðurfræðingar fallist tæplega
á þessa skýringu þjóðsögunnar á tilvist Þoku kóngsdóttur.
- Þessvegnaheld ég að enn verði langt í lausn Þoku kóngs-
dóttur.
Mýrarhyrnan, með sinn græna kjól, er á hægri hönd en
kjólinn sinn græna áhún mest að þakka máv-fuglinum og
fleirum hans Iíkum, sem gjama tylla sér á klettabeltin og
hamrana í fjallinu.
í Grundarfjörð er komið kl. 14.32, þar var örskammur
stanz. Fram til ársins 1937 var þessi sveit mjög einangruð,
en upp úr því komst hún í vegasamband, en 1962 er
Búlandshöfðinn fyrst opnaður. Um aldamótin var töluvert
þéttbýli við Kvíbryggju, sem er eða öllu heldur var
“frægur staður “, en upp úr 1940 myndaðist kauptúnið
2