Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2002, Page 15

Fréttabréf ættfræðifélagsins í maí 2002
ríðar Þorsteinsdóttur voru Steinunn og Sigríður,
rnóðir Rósu konu Gríms Bergssonar í Ytri-Njarðvík,
þar sem Guðríður Símonardóttir og Hallgrímur
leituðu skjóls þegar þau komu til landsins."
Og eftir upptalningu fleiri hugsanlegra ættmenna
segir Ari:
„Ýmislegt gæti bent til að hér væri fundið ættfólk
Guðríðar Símonardóttur. Þá væri m.a. fengin skýring
á þvf að þau Hallgrímur skuli leita fyrir sér á
Suðurnesjum þegar þau flytjast til Islands þar sem
móðurfólk hennar er að finna.“
Ari endurtekur að ýmsu sé enn ósvarað um ætt og
uppruna Guðríðar en hvort sem tilgátur hans verða
hraktar síðar meir eða ekki þá hef ég hent þær á lofti
sem nýtileg „sannleikskorn" í sögu Guðríðar eins og
ég segi hana. Tilgátur Ara fá svo margt til að ganga
upp. Sé það rétt að Guðríður hafi verið náskyld
Kláusi Eyjólfssyni og báðum Eyjaprestum er t.d.
orðið auðvelt að rökstyðja það að hún hafi skrifað
bréfið sitt með eigin hendi. Mennirnir þrír eru allir
nafnkunnir fyrir skrif sín. Sr. Jón Þorsteinsson í
Kirkjubæ var virt sálmaskáld á sinni tíð, sr. Olafur
Egilsson í Ofanleiti ritaði hina frægu Reisubók, eina
merkustu heimild okkar um Tyrkjaránið, sjóferðina
suður til Algeirsborgar og fyrsta mánuð fólksins í
ánauðinni. Og Kláus Eyjólfsson var í hópi þeirra sem
fyrstir komu til Eyja eftir ránið og könnuðu valinn.
Hann ritaði áhrifamikla vettvangslýsingu sem telst til
grunnheimilda um atburðinn og Þorsteinn Helgason
sagnfræðingur hefur kallað hann fyrsta íslenska
„stríðsfréttaritarann“. Það var ættarfylgja að grípa til
pennans og það gerir Guðríður í nauðum sínum. Hún
getur hafa verið kunnug á heimilum allra þessara
manna, getur hafa lært að lesa og skrifa undir handa-
rjaðri þeirra, hún getur hafa lært hannyrðir af
prestmaddömunum og þannig menntast til munns og
handa umfram það sem algengast var um stúlkur á
hennar tíð. Slíkir möguleikar hjálpa til að útskýra
ýmislega sérstöðu hennar í útlegðinni. Guðríður er
eina konan í hópi hinna herteknu sem heimildir eru
um að hafi ritað bréf heim. Þegar kom að því að
leysa hana út eftir 9 ár í ánauð, er lausnargjaldið fyrir
hana með því hæsta sem greitt er fyrir konu og það
sem er enn merkilegra er að hún greiðir umtalsverð-
an hluta gjaldsins sjálf. Aðeins tvær aðrar konur í
hópnum lögðu fram fé sjálfar. Guðríður hefur því átt
eitthvað í handraðanum sem hún gat selt fyrir peninga
og er ekki ósennilegt að það hafi verið hannyrðir. Og
þegar hún hittir Hallgrím Pétursson í Kaup-
mannahöfn eftir sumarlanga Evrópu-reisu haustið
1636 hefur hún enn aukið við reynslu sína og mennt-
un. Hún hefur séð og reynt svo miklu meira en 22 ára
latínuskólapilturinn í Vorfrúarskóla. Ættfræðirann-
sóknir Ara má því nýta til að kollvarpa kenningunni
um ójafnræði þeirra hjóna. Þær gera það sennilegt að
stéttarleg staða Hallgríms og Guðríðar hafi verið
áþekk í æsku, þau hafi í raun alist upp í svipaðri
nálægð við höfðingjana og hina skriftlærðu hvort á
Steinunn Jóhannesdóttir hreif fundargesti með sér í
líflegum og spennandi fyrirlestri sínum um Guðríði
Símonardóttur. (Ljósmynd Olgeir Möller)
sínum stað, hann, hringjarasonur á Hólum í Hjaltadal,
frændi Guðbrands biskups, hún, frænka sýslumanns-
ins í Vestmannaeyjum og beggja Eyjapresta. Þau hafa
bæði verið góðum gáfum gædd og fær um að mæta
óvæntum atvikum sem lífið færði þeim að höndum.
Þegar ég tók ákvörðun um að skrifa Reisubók
Guðríðar Símonardóttur var mér ljóst að efnisöflun til
bókarinnar yrði flókið mál. Heimildir um konur
liðinna alda eru af skornum skammti og sama gildir
um Guðríði Símonardóttur þótt nafn hennar hafi
varðveist og þó enn frekar uppnefni hennar, Tyrkja-
Gudda. Ævisögu Guðríðar Símonardóttur í strangasta
skilningi orðsins gat ég því ekki skrifað, ég varð að
skrifa skáldsögu, þrátt fyrir það að ég hyggðist leggj-
ast í umtalsverða heimildakönnun og rannsóknar-
vinnu. Undirtitill Reisubókar Guðríðar Símonar-
dóttur varð því Skáldsaga byggð á heimildum.
Heimildir um líf Guðríðar má flokka í þrjá flokka: I
fyrsta lagi: beinar heimildir þar sem nafn hennar kemur
fyrir í opinberum skjölum eða henni er lýst með
einhverjum hætti. I öðru lagi: óbeinar heimildir: þá á ég
við allar heimildir um Tyrkjaránið, þar sem vitað er að
hún er ein Vestmanneyinganna sem í því lentu og ein í
hópi þeirra 36 þræla og ambátta sem leystir voru 1636
og fóru reisuna löngu frá Alsírborg norður um Evrópu
til Kaupmannahafnar. I þriðja lagi: almennar heimildir
um tímabilið, 17. öldina á Islandi og í Alsír, með
megináherslu á útlegðarárin tíu frá 1627-1637. Til
þessara almennu heimilda reiknast einnig brot úr sögu
borganna sem hún fór um sumarið 1636, Palma á
Mallorca, Marseille, Narbonne, Cacassonne, Toulouse
og Bordeaux í Suður-Frakklandi, Sophire, sem er
óþekkt borg á suðurströnd Englands, eyjunnarTexel og
Amsterdam í Hollandi og Gliickstadt í Norður-
Þýskalandi með fókus á sumarið 1636. Og svo er það
Kaupmannahöfn frá hausti 1636 til vors 1637. Alla
þessa staði heimsótti ég, því ég taldi mig ekki geta nýtt
http://www.vortex.is/aett
15
aett@vortex.is