Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2002, Qupperneq 16

Fréttabréf ættfræðifélagsins í maí 2002
Löng og ströng leið Guðríðar Símonardóttur úr ánauð
til frelsis.
þá sem bakgmnn atburðanna í sögunni nema hafa
kynnst staðháttum af eigin raun. Trúarbrögðin gegna
stóru hlutverki í stóru myndinni sem og í lífi einstakl-
inganna, Tyrkjaránið á sér að verulegu leyti rætur í
langvarandi trúarátökum kristinna manna og múslima.
Og á leiðinni norður Evrópu er fólkið að ferðast í
útjaðri 30-ára stríðsins á milli kaþólskra og prótestanta
í álfunni. Síðast en ekki síst reiknast til hinna almennu
heimilda allt sem hægt var að finna um sögu kvenna á
tíma sögunnar, jafnt kristinna sem múslímskra.
Heimildaskráin með skáldsögunni telur 120 titla.
Merkasta beina heimildin um Guðríði Símonar-
dóttur og sú eina sem er frá henni sjálfri komin er
bréfið sem fyrr var nefnt og hún skrifaði bónda sínum,
Eyjólfí Sölmundssyni, sjómanni í Vestmannaeyjum, úr
ánauðinni í Alsírborg. I því bænheita ástarbréfi kynnir
hún sig til sögunnar í fyrsta sinn og það hlýtur að vera
skrifað einhvem tíma á árabilinu frá 1630-1632 í
seinasta lagi 1633. Dagsetning þess er glötuð því
bréfið er aðeins varðveitt að hluta í bréfabók Gísla
Oddssonar biskups í Skálholti og kom honum í hönd
1635. Nafni hennar bregður síðan fyrir á nokkmm
nafnalistum yfir útlagana í Barabarínu sem vom
fylgigögn með bænaskjölum til Kristjáns IV. í
Kaupinhöfn, þar sem hinir herteknu íslendingar fóru
fram á lausn úr ánauðinni. Og til er reikningur yfir
útlausn hennar, þann 12. júm 1636, þar sem hún er
metin til fjár (262.-Rd + 62 Rd í hafnartoll). Þar kemur
m.a. fram að hún hefur átt peninga í sjóði, (20,- Rd). Á
öðrum reikningi kemur fram kostnaðurinn af uppihaldi
hennar þá tíu daga sem hún var frjáls í Algeirsborg
(10.- Rd) áður en haldið var á brott 22. júní. Það er
mjög gagnsætt hvemig ég nota þessar heimildir í
Reisubók. Eftir heimkomuna bregður henni fyrir í
sakafallsreikningi á Suðumesjum 1638, þegar hún og
Hallgrímur Pétursson em sektuð um einn ríkisdal fyrir
frillulífi. Þau höfðu eignast saman soninn, Eyjólf, sem
hún varð ófrísk af veturinn þeirra í Kaupmannahöfn.
Fræðimenn þóttust lengi hvergi sjá henni bregða
fyrir í skáldskap Hallgríms, en við nánari skoðun
kemur annað á daginn. Á Handritadeild Landsbóka-
safns fannst m.a. Leppalúðakvæði fyrir fáum áram
sem Jón Samsonarson birti í október 1996 og eignaði
Hallgrími. Þar er dregin upp mynd af heimilislífinu í
Hvalsnesi þar sem Guðríður er svefnlítil og þreytt
þriggja barna móðir. Börnin em Eyjólfur, Guðmund-
ur og Steinunn litla, sem er lasin.
26. Sagt er mér hún Steinunn
hríni svo hátt,
hún banni henni móður sinni
svefninn um nátt.
27. Hún banni henni móður sinni
vinnuna og vœrð,
oft er húnfyrir œrslin
og óvandann kœrð.
o.s.frv. í þessu skemmtilega kvæði (53 erindi) þar
sem Leppalúði er notaður sem grýla á bömin.
Kvæðið er heimild um að þau Hvalsneshjón hafa
stuðst við góðar og gildar uppeldisaðferðir síns tíma!
Þessa heimild gat ég að vísu ekki nýtt mér beint í
Reisubók, sem nær ekki lengra en til þess að þau
hjónaleysin taka land í Keflavík, en í leikriti mínu
Heimi Guðríðar sem nær til æviloka beggja geri ég
ráð fyrir að þannig hafi Hallgrímur skemmt konu
sinni og börnum í Hvalsnesi. Hallgrímur gerði
fjölskyldu sína að yrkisefni eins og listamenn gera
gjarnan. Það gerði samtímamaður þeirra Rembrandt.
Og eins og þeir vita sem lesið hafa Reisubók, þá kem
ég því þannig fyrir að Guðríður hittir hinn þrítuga
Rembrandt og fjölskyldu hans í Amsterdam. Sú
sviðssetning er dæmi um það hvernig ég leyfi mér að
nota óbeinar heimildir og almennar heimildir þar
sem beinar heimildir skortir.
I Heimi Guðríðar nýtti ég mér einnig það hvernig
fjölskyldunni bregður fyrir í andlátssálmum hans:
Ástkœra þá ég eftir skil,
afhenda sjálfum guði vil.
Andvarpið sér liann sárt og heitt.
Segja þarfhonum ekki neitt.
Og í öðrum sálmi segir hann:
Allt hvað minn góði Guð
gafmér í heimi,
einn taki aftur við
annist og geymi.
http://www.vortex.is/aett
16
aett@vortex.is