Landneminn - 15.05.1955, Blaðsíða 6

Hugleiðiiig'ar um kalda itríðið
i íilenzkum listum
Því er ökki að leyna að undan-
farin ár hefur geisað nokkurs kon-
ar kalt stríð milli ungra listamanna
á íslandi og fjölmagra þeirra er
kallaðir hafa verið til að láta ljós
sitt skína yfir íslenzka list í orði og
lit. Stundum hefur það jafnvel orð-
ið dálítið heitt. Ég hygg það sé
heldur ekki ofmælt að fólkið í land-
inu hafi almennt ekki tekið ungum
listamönnum jafnopnum örmum og
stöku sinnum áður hefur orðið
raunin á. Þeir sem lengst hafa geng-
ið um ásakanir á hendur ungu
listafólki hafa sakað það um ann-
að tveggja: heimsku, eða ótugtar-
skap er beindist að því að spila með
fólkið, hafa það að fíflum. Og ég
hef heyrt fjölmarga gegna menn í
alþýðustétt, svo sem prentara og
búðarmenn, láta í ljós samúð með
þessum skoðunum. Hér er uppi mik-
ill misskilningur, að ekki sé dýpra
í árinni tekið. Vitaskuld getur ekki
skyndilega risið upp heil kynslóð
listamanna er sé annað hvort svo
vanburðug eða ótugtarleg, að ekki
sé annað við hana að gera en vísa
henni í yztu myrkur umsvifalaust.
Ef þannig væri í pottinn búið um
þá er helga sig listum, gæti ástæð-
an ekki verið önnur en sú að þjóðin
í heild hefði úrkynjazt á einu auga-
bragði svo að segja — og er hart
að þurfa að snúa ræðunni inn á
slíkar brautir. Hitt er jafnvíst í dag
o<g það hefur alltaf verið að lista-
menn eiga þá ósk fremsta að njóta
trausts og ástar þjóðar sinnar; og
ég vil meina að upprennandi lista-
fólki á íslandi í dag sé ekki minni
listræn alvara en fyrri tíðar mönn-
um eða þeim er nú teljast ek'ki leng-
ur ungir. Það er enginn raunhæfur
möguleiki á því að fólkið í landinu
sé á sama eða jafnvel hærra þroska-
stigi og verið hefur — allt nema
skáldin, eða þeir sem gefa sig út
fyrir að vera skáld: þeir séu skyndi-
lega orðnir úrættir vesalingar eða
ótugtir. í stórum dráttum má segja
að skáldskapur sé einungis útkoman
úr andlegu lífi þjóðarinnar — það
eru einmitt skáldin og listamenn-
irnir sem reikna dæmi andlegs lífs
með þjóð sinni á hverjum tíma.
Hitt ætti þá einnig að vera aug-
Ijóst að þeir sem fjalla um listir og
skáldskap á opinberum vettvangi
gera sér ekki allt í einu og upp úr
þurru leik að því að neita listafólki
um viðurkenningu sína; og það fær
mig enginn til að trúa því að prent-
arar og búðarmenn séu skyndilega
orðnir afhuga list almennt. Við vit-
um öll mætavel að skáldverkum
flestra ungra höfunda er sýnt tals-
vert tómlæti nú til dags; og það
sem ég vildi segja er þetta: ef ung-
um listamönnum þykir eitthvað á
skorta um vinsældir sínar, sölu
verka sinna, eru þeir skyldir að líta
einnig í eigin barm — ekki síður en
þeirra er skyldu hafa keypt verk
þeirra. Ef eitthvað brestur á um
gagnkvæman skilning, er vænlegast
til árangurs að hvor aðili leiti fyrst
sinnar eigin sakar. Ég hlýt að ganga
út frá því að skáld og alþýða vilji
standa saman sem forðum, í blíðu
sem stríðu; og kemst hvorugt af án
hins. Ef fálæti kemur upp, þar sem
dálcikar ríktu áður, ætti fólkið að
spyrja sem svo: Hvers leita ég í list
og skáldskap? Er ég haldinn ein-
hverjum fordómum gagnvart ungum
listamönnum, af því þeir brjóti til
dæmis upp á nýjum formum og ým-
iskonar óvæntum túlkunaraðferð-
um? Væru gömlu formin ein
gild? Og listamaðurinn mætti
spyrja: Hvað hyggst ég fyrir með
verki mínu? Ef prentarinn, sem set-
ur bókina mína, lætur sér fátt um
finnast, er það þá ekki af því að ég
hef ekki ællað mér að tala við hann
— eða mistekizt að gera mig skilj-
anlegan? Við hvern er ég eiginlega
að tala? Og vil ég aftur taka fram
að tal mitt er almenns eðlis. Ég er
hvorki að víta þá búðarmenn sem
hér kunna að sitja í kvöld, né setja
ofan í við þau skáld sem hér eru
stödd. En vilji maður vera sann-
gjarn og skilja málin, kemst maður
tæpast hjá hugleiðingum af þessu
tagi: hlutlæg viðhorf i íslenzkum
listamálum bjóða þeim heim. Hinu
hljótum við að neita, þó það standi
upp úr ýmsum, að listamennirnir
séu hætlir að bera virðingu fyrir
fólkinu og fólkið fyrir listinni —
enda yrði þá stutt í virðingu beggja
upp frá því. B. B.
6 LANDNEMINN