Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1924, Blaðsíða 46

12
TIMARIT bJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLBNDINGA
Allþingi fékk löggjafarvaldið fyr-
ir 50 árum.
Enn er að eins eitt, sem eg ætla
að minnast á í þessu sambandi.
Eg lield ekki, að eg verði nokkurn
tíma svo gamall, að eg gleymi
bókahungrinu í isveitum ifslands
í æsku minni. Lestrarfýsnin virð-
ist áva'lt hafa verið einkenni á Is-
lendingum. Þetta einkenni er því
eftirtektarverðara, sem það var í
raun og veru furða, að íslending-
ar skyldu yfirleitt geta lært að
lesa fyrir 50 árum.. Því að engir
skólar voru til nema í Reykjavík
og á einum eða tveimur verzlun-
arstöðum. Samt lærðu allir að
lesa á heimilum sínum. En það
var afar miklum vandkvæðum
bundið, að fá nokkuð að lesa.
Fornsögurnar voru hvergi til
sölu, og mjög örðugt var að fá
þær að láni. Ein nútíðar skáld-
saga var til á» íslenzku — “Piltur
og stúlka” eftir Jón Thoroddsen
— og fyrir 50 árum voru tvær úL
gáfur af bókinni útseldar og til-
tölu'lega fáir gátu náð í hana.
G.amlir félagar Bókmentafélags-
ins áttu fáeinar ljóðabækur, sem
enginn gat fengið keyptar. Þjóð-
sögur Jóns Árnasonar eru að lík-
indum sú bókin, að undanteknúm
nokkurum guðsorðabókum, sem
mestuni; vinsæklum hefir náð á Is-
landi og Bókmentafélagið hafði
g’efið liana út. Hún hafði verið
lesin af svo miklu kappi, að nær
því ekkert eintak var eftir. Svo
mikið var þetta' bókahungur, að
það var ekki óalgengt, að menn
settust við að afskrifa bækur, sem
þeir liöfðu fengið að láni, ef þeim
gazt vel að þeim. Og þegar eg var
lítil, heyrði eg talað um mann,
sem hefði unnið fyrir sér 15 vetur
með því að afskrifa sömu bókina.
Þegar eg hugsa um þá geypilegu
örðug’leika, sem menn áttu við að
stríða á íslandi fyrir 50 árum, þá
er mér þajð í raun og’ veru ráð-
gáta, hvernig fólk fór að vita svo
mikið, sem það vissi á sumum
sviðum. Það var eins og allar
þekkingarleiðir væru lokaðar. En
]>eir menn voru tiltölulega marg-
ir, sem ókleift var að loka fyrir.
Eg skal nefna eitt dæmi. 1 æsku
þekti eg vinnukonu, sem var fædd
og uppalin í hinni mestu örbirgð.
Jafnskjótt og hún var orðin svo
gömul, að liún gat gengið að
vinnu, fór hún í vist til vanda-
lausra. Hún hafði þá þekking og
þann skilning á fornkvæðum og
rímnaskáldskap, sem margir lærðir
Islendingar hefðu getað öfundað
liana af. Þann fróðleik, sem Snorra
Edda veitir í þeim efnum, liafði
hún einhvern veginn fengið inn í
höfuðið, og henni hafði tekist að
skilja liann, og liún hafði hann á
takteinum. Vér áttum marga
þess konar ólærða sérfræðinga á
öðrum sviðum.
Nú get eg liugsað mér, að yður
kunni að koma til liugar að
spyrja.: Ilvaðan fengu menn þá
þekkinguna, þegar skólarnir voru
engir og bækur nær því ófáanleg-
ar? Eg þarf naumast að bæta því
við, að ekki voru flutt nein erindi
eða nein þess konar mentunarstörf