Hugur - 01.06.2011, Síða 31

Natnra docet
29
III
Ein önnur ástæða fyrir því að ég hef verið að velta fyrir mér náttúruhugtakinu er
einmitt síðfenginn áhugi á náttúrulagakenningum í siðfræði.18 Sumar af rann-
sóknum mínum hafa leitt mig nær þeirri niðurstöðu að margir sautjándu og
átjándu aldar náttúrulagasinnar hafi átt eitt og annað sameiginlegt með heim-
speldngum sem hafa hingað til verið taldir hafa rekið síðustu naglana í kistur
náttúrulagakenninga. Ein ástæða þess að margir hafa gefið sér brotthvarf nátt-
úrulagakenninga úr vestrænni siðfræði er einmitt rangt náttúruhugtak þeirra sem
gefa sér þetta brotthvarf. Að sjálfsögðu viðurkenna allar gerðir náttúrulaga hvers-
dagslegan skilning á náttúru sem við getum haft beina reynslu af, sem og innri
náttúrulegar hneigðir eins og ánægju og reiði. Hins vegar byggist sá siðferðilegi
veruleild sem leitað er að ekki nema að litlu leyti á þessum tveimur merkingum
náttúruhugtaksins. Siðferðilegur veruleiki, svo sem hugboð um skyldu gagnvart
einhverju, byggist fyrst og fremst á náttúrulegu fyrirbæri sem okkur er tamast að
kenna við „samvisku". Samviskan á að hafa einhvers konar náttúrulegt vald þegar
kemur að siðferðilegum ágreiningsefnum.19
Frumspekilegur grundvöllur náttúrulagakenninga byggir sem sagt á þrenns
konar skilningi á náttúruhugtakinu: náttúru sem umhverfi, náttúru í skilningnum
mannleg náttúra (í sálfræðilegum og lífeðlisfræðilegum skilningi) og, að lokum,
náttúru sem er gildishlaðin. Sem slíkar sækja náttúrulagakenningar vissulega
grundvöll sinn í grófum dráttum til Aristótelesar. Rannsóknir hans á náttúrunni
sjálfri leiddu hann að svipaðri heimsmynd. Þetta má til dæmis sjá í greiningu
hans á orsakatengslum.20 Annars vegar sjáum við efnis- og áhrifsorsakir sem túlka
náttúruna í sinni gildissnauðustu og hráustu mynd og hins vegar form- og til-
gangsorsakir sem fylla náttúruna markmiðum og gildum sem, fremur en nokkuð
annað, geta gefið manninum upplýsingar um hlutverk og stöðu sína í heiminum.
Siðferðislífið eins og heimspekingar á síðmiðöldum og á nýöld tengdu það nátt-
úrunni var síðan skoðað með þessa samsettu mynd til hliðsjónar.
Fáir af eftirmönnum Johns Locke gengu lengra en hann sjálfúr í að hafna þess-
18 Sjá Henry Aiexander Henrysson 2009. Mikilsverðar umræður og þróun áttu sér stað á sviði
náttúrulaga- eða náttúruréttarkenningar á sautjándu og átjándu öld en lognuðust síðan út af á
tímum upplýsingarinnar í kjölfar gagnrýni sem tók oftast ekki réttmætt tillit til þessarar þróunar.
Það var ekki íyrr en komið var langt fram á tuttugustu öld sem náttúruréttur komst aftur á blað
meðal hefðbundinna siðfræðikenninga og hefur hann undanfarin ár gengið í nokkra endurnýjun
lífdaga.
19 Eg nefndi í fyrstu neðanmálsgreininni að samræður mínar við John Cottingham hafi orðið hvati
að mörgu því sem hér kemur fram. Samviskan og tengsl hennar við náttúruhugtakið er dæmi um
þetta; sjá t.d. Cottingham 2004: 18. Hins vegar verð ég einnig að geta þess að í þessu samhengi
greinir okkur John á. Skilningur hans á tengslunum er sá að samviskan brúi í vissum skilningi bil-
ið milli þess náttúrulega og þess yfirnáttúrulega. Til dæmis vitnar hann gjarnan í Pál postula máli
sínu til stuðnings. Eg sé hins vegar ekki hvers vegna samviskan ætti ekki að vera eins náttúruleg
og margt annað úr „innri rödd“ okkar. John Cottingham er þó ekki trúaður í þröngum skilningi.
Hann þreytist aldrei á að minna fólk á að „faith is never a substitute for hard work“, eins og hann
orðar það.
20 Fjórskipting Aristótelesar á orsökum eða útskýringum er sett fram í annarri bók Eðlisfrœðinnar,
um leið og hann hefur útskýrt mismunandi notkun á náttúruhugtakinu (1930 o.áfr.). Það er ágætt
að hafa í huga að hlutir eru ekki alltaf bara ein tegund orsakar.Til dæmis getur sálin að minnsta
kosti verið orsök í þrennum skilningi samkvæmt Aristótclesi.