Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 138

136
Ritdómar
fuglasöng vorsins stafaði af skordýraeitr-
inu DDT við þá ógn sem gljúfrum og
fossum Islands stafar af áformum um
virkjanir og stóriðju: „þá verður vorið [...]
þögult - gljúfrin og fossarnir munu
þagna.“ (10) Ef það er eitthvað sem áhrif-
in sem bók Carson hafði á sínum tíma
segja okkur, er það einmitt það hversu
mikilvæg fagurfræðileg upplifun af nátt-
úrunni er okkur mannfólkinu og hversu
mikið hreyfiafl slík upplifun hefur. Gernot
Böhme hefur bent á að viðbragð mann-
kyns við þeirri vistkreppu sem blasir við
okkur hafi verið að horfa á þessa kreppu
einungis út frá náttúruvísindalegum og
efnafræðilegum sjónarhóli:
[...] spurningunni um hvað felst í
mannlegu umhverfi var svarað af hálfu
vistfræði einungis út frá náttúruvísind-
um, þ.e. með fullyrðingum um efna-
skiptaferli og orkuflæði. I þessu ferli
gleymdist sú staðreynd að umhverfisvit-
und fólks kom ekki til sögunnar, ein-
ungis eða aðallega, vegna vanda sem
stafaði af eiturefnamengun eins og
minamata-sjúkdómnum, heldur kom
hún frekar til sögunnar vegna bóka eins
og Raddir vorsins pagna eftir Rachel
Carson, með öðrum orðum, vegna fag-
urfræðilegra hughrifa. Tilhúgsunin um
vorið án fuglasöngs - það var hún sem
virkilega fékk fólk til þess að taka við
ser.J
Það sem þeir Olafur og Böhme koma
þarna auga á er að fagurfræðileg sýn á
náttúruna er lykilþáttur í að skapa þær
viðhorfsbreytingar sem mannkynið þarf á
að halda ef okkur á að takast að snúa við
blaðinu í sambandi okltar við náttúrunna
áður en við stefnum jörðinni okkar og
okkur sjálfum í glötun.
En í hverju felst þetta fagurfræðilega
uppeldi sem oldcur skortir svo sárlega?
1 grein sinni „Leikur, list og merking"
ræðir Ólafur hvernig „leikur og skapandi
starf eru forsendur þess að við getum náð
nolckrum þroska sem þær siðferðilegu
og fagurfræðilegu verur sem við eigum
möguleika á að verða“.4 Hæfileika okkar
til þess að skynja fegurð þarf að þroska
í gegnum listir, leik og skapandi starf,
rétt eins og hæfileikann til þess að reikna
þarf að þroska í gegnum stærðfræði-
kennslu. Og þessi hæfileiki er ekki síður
mikilvægur en hæfileikinn til að lesa,
skrifa og reikna því að þessi hæfileiki er
mikilvægur þáttur í því að þróa og þroska
gott samfélag. Með því að rækta fegurð-
arskynið lærum við að sjá náttúruna, og
aðrar manneskjur, óháð eigin hagsmun-
um, og þannig verður sú ást og vinátta til
sem er grundvöllur þeirrar virðingar sem
siðferðilegur þroski byggir á.
Þegar við nálgumst grundvallarspurn-
ingar um náttúru, vald og verðmæti er
nauðsynlegt að byrja á því að spyrja hvern-
ig skilning við leggjum í náttúruna - þessi
skilningur ræður því svo hvaða verðmæti
við finnum í náttúrunni og hvernig við
beitum valdi okkar til þess að laga hana
að okkar þörfum. Fagurfræðileg nálgun á
náttúruna gerir okkur kleift að skilja nátt-
úruna sem náttúru, að skilja hvernig hún
birtist okkur í raun og veru, áður en við
förum að hugtaka hana og fella undir vís-
indaleg og efnhagsleg flokkunarkerfi.
Samkvæmt franska heimspekingnum
Pierre Hadot nálgumst við veruleikann
á þrenns konar hátt. Hversdagslega nálg-
unin einkennist af því að horfa á veru-
leikann út frá nýtingarsjónarmiðum - við
horfum og leitum að því sem gagnast
okkur í lífsbaráttunni. Vísindalega nálg-
unin byggist á því að flokka og skilgreina
veruleikann, en fagurfræðilega nálgunin
er andstæða þessara tveggja - þar horf-
um við bara til þess að horfa, og skiljum
skilgreiningarþörfina og nýtingarþörfina
eftir. Fagurfræðileg nálgun er þannig for-
senda þess að sjá náttúruna sem sjálfstæð-
an veruleika sem við getum aldrei öðlast
fullkomna þekkingu á, né lært að stjórna
fullkomlega.
En staðreyndin er sú að þessi fagur-
fræðilegi skilningur á náttúrunni er