Neytendablaðið - 01.06.1971, Blaðsíða 15

NestaRðiitR koPRpeka
ÞaS er tizka meSal seljenda
og auglýsenda f nútíma neyzlu-
þjúSfélagi aS segja: Neytandinn
er f hásætinu (á ensku Consumer
is King). MeS því er átt viS.aS
seljendur eigi aS beita öllum
hugsanlegum aSferSum til aS
lokka neytandann aS kaupa
vöruna: - smjaSra fyrir honum
skírskota til hégómagirndar og
eigingirni, hræSslu og öryggis -
leysis. Ohemju fjármagni skal
variS til aS fá neytandann - ein-
hvern veginn - til aS kaupa.
Undanfarin ár hefur vaxandi
gagnrýni komiS á þessar sölu-
aSferSir víSa umlönd. Stundum
er gagnrýnin byltingar sinnuS.
Ungt fólk ákveSur aS segja skiliS
viS neyzluþjóSfélag nútímans og
allan heilaþvott þess og taka upp
algerlega nýtt gildismat. Stund-
um er gagnrýnin umbótasinnuS.
Neytendasamtök hafa snúizt
gegn söluaSferSumframleiSenda
meS hlutlausri upplýsingar starf-
semi um raunverulegt gildi
vöru og þjónustu. Jafnframt
hefur veriS reynt aS tryggja
meS opinberri löggjöf, aS neyt-
andinn sé verndaSur fyrir ó-
prúttnum söluaSferSum. Réttur
neytandans til aS vita hefur f
vaxandi mæli orSiS eitt af grund-
vallar atriSum almennra mann-
réttinda. - A þennan hátt hefur
veriS reynt aS hindra aS neyt-
andinnverSií reynd - hornreka
undir yfirskini þess.aS hann sé
í hásæti.
A Islandi er neytandinn
hins vegar hornreka á mörgum
sviSum. Löggjöf um neytenda-
mál er af skornum skammti
og viShorf opinberra yfirvalda
bera yfirleitt vott um lítinn
skilning á vandamálum neytenda.
Vernda núgildandi lög neyt-
endur?
ViS höfum lengi vitaS hve
langt ísland stendur aS baki
öSrum vestrænum rfkjum í
neytendalöggjöf og neytenda-
vernd. ViS höfum þó taliS, aS
neytandinn hlyti allmikla vernd
í núgildandi lögum um ólögmæta
verzlunarhætti, nr. 84frál933.
En e.t. v. neySumst viS til aS
skipta um skoSun.
Þessi lög eru um varnir
gegn óréttmætum verzlunar-
háttum. Nýlega lýsti hattsettur
opinber aSili yfir skoSun, sem
ekki er hægt aS tulka a annan
hátt en þann "aS þessi lög eigi
fyrstog fremst aS vernda selj-
endur fyrir oheilbrigSri sam-
keppniannara seljenda og komi
neytendum ekki beint viS". -
SkoSun hins haa embættis er
settframá sama tfma og aSrar
NorSurlandaþjóSir eru aS setja
á stofn sérstök embætti, sem
aSeins eiga aS vernda neytendur
fyrir óprúttnum verzlunarhátt-
um, einkum óheilbrigSum aug-
lýsingum.
MeSanaSrar NorSurlanda-
þjóSir stfga skref fram á viS í
neytendavernd vill mjög hátt -
virt íslenzkt embætti.aS stigiS
sé skref aftur á bak f neytenda -
vernd
Þessu vilja Neytendasam-
tökin ekki una og munu gera
viSeigandi ráSstafanir.
Lögin sem vernda f jármagn-
iS,en ekki neytendur.
Her hefur aSur veriS vikiS
aS því í blaSinu, hve rækilega
hlutafélögin vernda fjármagns-
eigendur. Hafa fyrirtæki, sem
sérhæfa sig í ísetningu tvö-
faldra glerja f hús.einkum veriS
nefnd f þessu sambandi. Slík
fyrirtæki virSast mjög hafa haft
sterka tilhneigingu til gjald-
þrots. "Neytandinn festir kaup
á hlut sem viS notkun reynist
gallaSur ,hann leitar réttar síns,
en nær honum ekki þar sem
seljandinn er orSinn gjaldþrota"
(tilvitnun úr 2. tbl. Neytenda-
blaSsins 1970). "Venjulega fær
húsbyggjandinn tjón sitt ekki
bætt, en eigendur gjaldþrota
fyrirtækisins tapa aSeins hluta-
fé sínu sem e.t. v. var mjög
lítiS miSaS viS heildarveltu
þess og ábyrgSar skuldbindingar.
Þeir halda einkaeign sinni og
hefja e. t. v. nýjan ábatasaman
atvinnurekstur" (Sama tbl. ).
En því fer fjarri aS hin
mikla vernd, sem fjármagns-
eigendur njóta, samfara réttar-
skorti neytenda, - einskorSist
viS glerísetningarfyrirtæki.
Hér verSur nefnd dæmi um aSra
tegund hlutafélags, - trygging-
arfélag.
A sl. ári varS fyrirtækiS
VátryggingarfélagiS hf gjald-
þrota. GjaldþrotiS skipti tug-
um milljóna króna. Margir eru
þeir einstaklingar sem ekki
hafa enn þá fengiS greiddar
þær tryggingarbætur, sem þeim
bar vegna gjaldþrotsins.
Skömmu áSur en Vátrygg-
ingarfélagiS hf varS gjaldþrota
var nýtt tryggingarfélag stofnaS,
SameinaSa VátryggingarfélagiS
hf.
Bílstjóri einn í Reykjavík
varS fyrir miklum búsifjum
vegna gjaldþrots Vátryggingar-
félagsins hf. A bíl hans var
ekiS, hann var í rétti, en bíllinn
sem á hann ók, var skyldu-
tryggSur hjá Vátryggingarfélag-
inu hf. Vegna gjaldþrots þess
félags fékk umræddur bílstjóri
engar bætur vegna árekstur sins.
Sá, sem árekstrinum olli var
ekki fær um aS hlaupa í skarS
hins gjaldþrota fyrirtækis.
Umræddur bílstjóri hafSi
keypt heimilistryggíngu hjá
Vátryggingarfélaginu hf og
bjóst hann aS sjálfsögSu viS,aS
sú trygging væri úr sögunni meS
Vátryggingarfélaginu. En
skömmu eftir gjaldþrot þess
kom innheimtumaSur frá Sam -
einaSa vátryggingarfélaginu hf
og vildi fá iSgjald heimilis-
tryggingarinnar . SameinaSa
vátryggingafélagiS hfhafSisem
sagt tekiS viS trygginum Vá-
tryggingafélagsins hf.
Nýlega kom tilkynning um
aS SameinaSa Vátryggingarfél-
agiS hf hefSi hætt störfum og
var sú ástæSa gefin aS ekki væri
grundvöllur fyrir eins mörg
tryggingafélög og nú væru á
íslandi. Jafnframt var tilkynnt
aS BrunabótafélagiS hf hefSi
tekiS viS skuldbindingum Sam-
einaSa Vátryggingarfélagsins.
Skv. landslögum getur eitt
vátryggingafélag ekki "seltviS-
skiptavini sína "öSru vátrygg-
ingafélagi. FélagiS hefur eftir
sem áSur skuldbindingu gagn-
vart viSskiptavinunum meSan
samningurinn viS hann er ekki
útrunninn. Hins vegar má selja
"vonina í viSskiptavininn", -
og þaS mun VátryggingarfélagiS
hafa gert. Kaupandinn, Samein-
15