Neytendablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 13

Neytendasamtökin 30 ára
hvað -, en það er eins og þetta geti gleymst, og stundum jafnvel snúist
við, svo að það er eins og neyslan sé til fyrir framleiðsluna, neytandinn
fyrir seljandann, svo að hann geti lifað áhyggjulítið, og að opinber
starfsemi sé nokkuð, sem hinn óbreytti borgari eigi ekki að skipta sér
af • ■
. . .En í heild sinni verða afleiðingarnar þœr, að allt vort daglega líf
verður erfiðara og óþœgilegra, úrslitakostirnir, boðin og bönnin, fylla
flesta okkar vanmáttarkennd - í okkar eigin þjóðfélagi. Við erum eins
og menn, sem láta kúga sig á sínu eigin heimili, en eru hinir mestu
harðjaxlar út á við. . .
. . . Pað þarf engan spámann til að skynja, að það muni vera
hœgara sagt en gert að breyta þessu. En því er ég hingað kominn, að
ég er í fyrsta lagi sannfœrður um það, að það sé tilvinnandi að leggja
mikið á sig til þess að gera neytandann máttugan, og í öðru lagi, að hér
á íslandi höfum við betri aðstöðu en nokkur önnur þjóð til þess að
koma miklum breytingum til leiðar. . .
. . . Við skulum nú líta á þjónustuna frá hagsmunasjónarmiði neyt-
andans, og eftil vill vœri hœgt að ná ennþá skjótari og engu veigaminni
árangri með því að endurskoða þá þjónustu, sem innt er afhendi fyrir
okkur, heldur en með því að rannsaka vörurnar. Við krefjumst þess,
að vörurnar komi að fullum notum fyrir kaupandann, og hin sama
meginregla á að gilda um þjónustuna. Þjónustan er fyrir neytand-
ann. . .
. . . Ég vil taka eitt mjög skýrt dœmi um hagsmuni neytandans í
þessu sambandi. Þegar við greiðum fyrir vöru í smásölu, greiðum við
samtímis fyrir framleiðslu hennar, flutning á sölustað og afgreiðslu
þar. Þá kemur til álita, hvort sölubúðirnar láti í té afgreiðslu á vörum
á þeim tíma, sem hentugastur er fyrir neytandann, hvort lokunartím-
inn sé miðaður við hagsmuni hans eða þá, sem afgreiða, eða hvort
reynt hafi verið að samrýma hagsmuni beggja. Neytendur hafa aldrei
verið spurðir, enda enginn viðbúnaður af þeirra hálfu íþessu efnifrek-
ar en öðrum. Þó heyrist ekki annað en að þeim finnist lítið tillit tekið
til sín og erfitt sé að fá tíma til að versla, og nœr ókleift um sumarmán-
uðina. Mikill fjöldi manna getur yfirleitt aldrei verslað nema með því
að fá frí úr vinnunni - eða laumast burt. Öllu er lokað samtímis, - að
viðlögðum sektum, og það skiptir engu máli, þótt mönnum sé brýnasta
nauðsyn að komast í búðir eftir hinn mikla lokunartíma. Það er þó
neytendanna vegna, sem verslanir eru til, en ekki vegna þeirra, sem af-
greiða þar eða reka þœr. Er ekki til önnur lausn og hagstœðari fyrir
neytendur en sú, að allir steinhœtti á sama tíma? . . .
. . . Tillitsleysið gagnvart neytandanum, hinum óbreytta borgara,
kemur hróplega fram íþví, hve lítið er og hefur verið skeytt um það að
gefa almenningi allar nauðsynlegar upplýsingar og leiðbeiningar, ekki
síður um opinbera þjónustu en á öðrum sviðum. Ég leyfi mér aö taka
eitt dœmi, þar sem ég veit, að breytingar til úrbóta standafyrir dyrum.
í fjölda mörg ár hefur ekki verið hœgt að lesa það nokkurs staðar, á
hvaða tímum sjálfir almenningsvagnarnir, strœtisvagnarnir, komi og
fari né heldur hvaða leiðir og hverjir viðkomustaðirnir séu. Lengi
mátti lesa um burtfaratíma strœtisvagnanna á klukkunni á Lœkjar-
torgi, líka eftir að þeim hafði verið breytt. En svo hurfu þeir stafir, og
nú er þar Persilauglýsing. Aldrei hefur verið hœgt að lesa það á við-
komustöðunum, hvernœr vagns vœri von þar eða hvaðan né hvert vœri
hcegt að fara með honum. . .
. . . Það er eins gott að taka það fram vegna þeirra dœma, sem ég
heftekið, að ég er ekki að ráðast gegn neinum sérstökum mönnum eða
stofnunum, heldur á þœr reglur og óskrifuðu lög, sem nú ríkja um
samband neytendanna og hinna, sem láta í té vörur eða þjónustu. Á
þeim reglum berum við allir ábyrgð, við höfum sett þœr sjáflir smám-
saman, og við getum alveg eins breytt þeim. Og eitt er víst, þœr valda
okkur öllum miklum skaða, þœr gera okkur lífið erfiðara og stirðara
en nokkurt vit er í. . .
. . . Neytandinn getur leitað til dómstólanna, ef hann telur sig órétti
beittan. En sú leið er svo seinfarin, áhœttusöm og dýr, að hún veitir
neytandanum mjög litla vernd í hinum daglegu viðskiptum hans. Það
hallar alltaf á neytendur, því að þeir eru sundraðir gagnvart sam-
tökum, en langoftast er það það lítið í einu, að þeim þykir ekki borga
sig að „fara í hart". Og aðstaða þeirra hefur líka kennt þeim að láta
alltaf undan nema þegar mœlirinn gerist yfirfullur. . .
. . . Hér þurfa sterk neytendasamtök að grípa í taumana. Ég hugsa
mér, að þau gœfufólki kost á almennri réttarþjónustu: þannig að neyt-
endur gœtu leitað þangað, er þeir þœttust órétti beittir, og þessi deild
innan samtakanna tæki þá málið að sér. Þau gœtu einnig gefið skjótar
upplýsingar um það, hvort um lögbrot vœri að rœða, og ef það vœri
skýlaust, efast ég um, að menn vildu eiga í málarekstri við samtökin,
en kysu að sœttast. Samtökin þyrftu eflaust að leita til dómstólanna í
ýmsum málum, sérstaklega fyrst, en brátt myndi fordœmum fjölga,
svo að fyrirfram œtti að vera fullvíst, hvernig dómurinn yrði. Málgagn
samtakanna myndi að sjálfsögðu skýra ítarlega frá allri starfsemi
þeirra, ekki síst málaferlum, og mœtti búast við, að tilvera slíkrar
réttarþjónustu vœri ein nœgileg til að afstýra mörgu óréttlœtinu, svo að
jafnvel jaðraði við tillitssemi við neytendur, þar sem hennar hefði ekki
áður verið vart. Þessi deild myndi einnig fljótt geta vísað veginn, hvar
þörfvœri að endurskoða relgur og koma á breytingum á viðskiptahátt-
um. . .
. . . Það liefur verið œtlun mín með þessum erindum um
neytendasamtök að vekja athygli manna á því, um hve alvarlegt jafn-
vœgisleysi sé hér að rœða, og hve margar misfellur megi einmitt rekja
til þess. . .
. . . Þjóðfélagið og reglur þess eru þó einungis til þess að gera fólk-
inu, sem lifir í því, lífið auðveldara og tryggara. Með skammsýni okk-
ar og tilitsleysi höfum við sett reglur, sem torvelda í stað þess að auð-
velda, gera lífið leiðinlegra, en ekki bjartara, auka áhyggjur þegnanna,
en dreifa þeim ekki, en losa þá aftur á móti við ábyrgð, þegar þeir
vinna hver fyrir annan, þannig að þœr reglur geta bókstaflega staðið í
vegi fyrir aukinni velmegun þjóðarinnar. Það er kominn tími til að líta
á málin frá tveim hliðum, ef nokkurt vandamál á að verða leyst. Við
komumst ekkert áfram með því að stappa niður fætinum. . .
. . . En bjartsýni mín er þó ekki meiri en svo, að ég er viss um, að
hið eina, sem dugar, eru máttug neytendasamtök, borin uppi afþeim,
sem verst eru leiknir afríkjandi viðskiptaháttum, og sem fylgja kröfum
sínum um gagnkvœmt tillit fast eftir, - eins fast og þörf gerist. - En að
einu leyti er ég bjartsýnn. Þjóðfélag okkar er þeirrar stœrðar, að senni-
lega gœtu engir breytt þessu jafnfljótt og vel - og einmitt íslending-
ar. . .
11