Neytendablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 38

Notandinn og opinber
þj ónustufyrirtæki
Þau helstu opinberu þjón-
ustufyrirtæki, sem hinn al-
menni borgari á viðskipti við,
eru rafveitur, hitaveitur og
Póstur og sími. Ein rafveita,
Rafmagnsveitur ríkisins, og
Póstur og sími eru hrein ríkis-
fyrirtæki, ein rafveita, Orku-
bú Vestfjarða, er sameign
ríkisins og sveitarfélaga. Allar
aðrar rafveitur eru fyrirtæki
sveitarfélaga svo og allar hita-
veitur nema Orkubú Vest-
fjarða.
Sameiginlegt er með öllum
þessum þjónustufyrirtækjum,
að þau hafa einkarétt á þjón-
ustu sinni og eru því í raun ein-
okunarfyrirtæki. Einnig að þau
starfa skv. sérstakri reglugerð,
sem staðfest er af hlutaðeig-
andi ráðherra. Orkufyrirtækin
heyra undir iðnaðarráðherra
en Póstur og sími undir sam-
gönguráðherra. Þá er það
einnig sameiginlegt með þess-
um þjónustufyrirtækjum, að
þau selja þjónustu sína skv.
gjaldskrám, sem ráðherra
setur eða staðfestir. Ráðherra
setur gjaldskrá fyrir ríkisfyrir-
tækin en staðfestir aðrar
gjaldskrár, sem samþykktar
eru af hlutaðeigandi sveita-
félögum. Skylt er að birta
gjaldskrár opinberra þjónustu-
fyrirtækja í B-deiId Stjórnar-
tíðinda og geta þær ekki tekið
gildi fyrr en við birtingu, þ.e.
útgáfudag þess eintaks, sem
þær birtast í.
Við lestur reglugerða og
gjaldskráa kemur glögglega í
ljós, að með útgáfu þeirra er
fyrst og fremst verið að gæta
hagsmuna fyrirtækjanna en
minna hugað að rétti notenda
enda hefur fulltrúum notenda
ekki verið gefinn neinn kostur
á að koma sjónarmiðum sínum
á framfæri né heldur að gæta
réttar síns.
Bæta þarf réttar-
stöðu notenda.
Fyrir þremur og hálfu ári
síðan leituðu Neytendasam-
tökin til samgönguráðherra og
iðnaðarráðherra og óskuðu
eftir því, að fá til umsagnar
breytingar á reglugerðum og
efnislegar breytingar á gjald-
skrám Pósts og síma og orku-
fyrirtækja. Með efnislegum
breytingum er átt við orðalags-
breytingar, sem geta varðað
hagsmuni notenda en ekki
krónutöluhækkanir. Beiðni
Neytendasamtakanna var
hafnað.
í svarbréfi iðnaðarráðherra
svo og í viðræðum, sem fram
hafa farið við einstaka starfs-
menn ráðuneytisins, hefur
komið fram, að það sé álit
ráðuneytisins, að það sé ekki
þeirra hlutverk að gæt.a réttar
notenda gagnvart þjónustu-
fyrirtækjum sveitafélaga
heldur hlutaðeigandi sveitar-
stjórnar, það er að segja, að
sá sem veitir einkaréttinn,
hefur engar skyldur gagnvart
einkaréttarþolum og að sá,
sem fengið hefur einkarétt til
sölu ákveðinnar þjónustu,
skuli jafnframt gæta hagsmuna
viðskiptavinanna. Þetta sjónar-
mið er fráleitt og brýtur í bága
við öll lýðræðisleg og siðferði-
leg sjónarmið. Ef hið opinbera
veitir, í umboði þjóðarinnar,
einhverjum aðila einkarétt,
hlýtur það að vera eðlileg og
lýðræðisleg krafa notenda, að
Gísli Jónsson prófessor
sá sami, sem beitir einkarétt-
inum, gæti þess að hann sé ekki
misnotaður og það getur ekki
sá gert, sem einkaréttinn fékk.
Sjónarmið iðnaðarráðuneytis-
ins var m.a. byggt á því, að
sveitarstjórnir gættu hagsmuna
þegna sinna og að það beri
þeim að gera í þessu máli sem
öðrum. Ráðuneytið tók hins
vegar ekkert tillit til þess, að
orkufyrirtækin eru fyrirtæki
sveitafélaganna svo í þessu
máli sitja sveitarstjómirnar
báðu megin við borðið.
Reynslan hefur sýnt svo ekki
verður um villst, að þegar upp
kemur ágreiningur milli orku-
fyrirtækis og notanda, taka
sveitarstjórnirnar fyrst og
fremst undir málstað fyrir-
tækjanna. Til dæmis er mjög
algengt, að sveitarstjórnirsvari
kvörtun notenda með því að
senda honum umsögn hlutað-
eigandi fyrirtækis, þ.e.a.s.
fyrirtækið sjálft er látið dæma
í eigin máli.
Um kvartanir notenda ríkis-
fyrirtækja til ráðuneytis er
svipað farið og um kvartanir
notenda þjónustufyrirtækja
sveitafélaga. Þar situr ráðherra
báðu megin við borðið og
hefur reynslan sýnt, að hann
gætir fyrst og fremst hagsmuna
stofnunarinnar, sem æðsti yfir-
maður hennar.
Af því sem að framan grein-
ir er ljóst að hinn almenni not-
andi á ekki í mörg hús að
venda til að ná rétti sínum í
ágreiningsmálum, sem upp
koma. Eina leiðin er sú að leita
til dómstólanna og er sú leið
hreint ekki aðgengileg og oft
alls ekki fær, ef um minni hátt-
ar mál er að ræða.
En hvað er til ráða? í fyrsta
36