Neytendablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 40

Landbúnaðurinn
og neytandinn
Þegar ágreiningsmál koma
upp á milli neytenda og ein-
hverra landbúnaðarstofnana
eða landbúnaðarfulltrúa, fer
mikill glímuskjálfti oftast um
deiluaðila. Reiðileg bréf birtast
í lesendabréfum dagblaða frá
óánægðum neytendum og svar-
greinar birtast frá einhverjum
starfsmönnum bændasamtak-
anna eða einstökum bændum.
Oftast verða lesendur litlu nær
er nú alvarlegasta ógnunartæki
landbúnaðarsins gegn hags-
munum neytenda, en málaferli
eru nú útaf honum, en þeim er
ekki lokið. Óvíst er hvaða
skaða hann mun hafa valdið ís-
lenskum neytendum áður en
yfir lýkur.
Sexmannanefnd
ber að leggja niður
í núverandi mynd.
Talsmönnum landbúnaðar-
ins finnst Sexmannanefnd vera
einskonar háborg sanngirninn-
Umræðuvettvang vantar
um eðli deilunnar og eftirstöðv-
amar eru oftast staðfesting á
yfirgangi eða ósanngimi hins
aðilans.
íslenskir neytendur hafa flest-
ir tilfinningu fyrir því, eða jafn-
vel áreiðanlegar upplýsingar, að
bæði framboði og verðlagi á
landbúnaðarvörum er hér á
landi mjög ábótavant miðað við
næstu nágrannalönd. Stundum
em gæðin líka aðfinnsluverð.
Auk þess em flestir neytendur
þeirrar skoðunar, að landbún-
aðurinn í heild sé mjög dýr í
rekstri. Niðurgreiðslur og út-
flutningsbætur nema gífurlegum
upphæðum. Þegar smáar og lé-
legar kartöflur, fátæklegt græn-
metisframboð, einhliða kjötaf-
urðir, dýrar mjólkurafurðir,
innflutningsbann á nánast öllum
erlendum búfjárafurðum bætast
við annað óáran, finnst sumum
nóg komið. Talsmönnum
bænda finnst allt árásir á bænda-
stéttina. Þeir em sannfærðir,
sennilega flestir, að kjör bænda
séu ekki of góð og telja gagn-
rýni varðandi landbúnaðaraf-
urðir hafa það eitt að markmiði
að klípa af kjömm bænda. Fyrir
þá er annaðhvort um heilagt
stríð að ræða gegn fáviskunni
eða ósanngiminni, eða þeir em
beinlínis á kaupi hjá einhverj-
um landbúnaðarstofnunum.
Þegar einhver áhugamaður t.d.
í Neytendasamtökunum skrifar
gagnrýnisgrein á kvöldin um
landbúnaðinn, er honum oftast
svarað af manni, sem skrifar
sína svargrein í vinnutímanum
og á kostnað skattborgarans
gjaman, en það má sjá, þegar
betur er að gáð.
í raun er of langt á milli víg-
girðinganna til að nokkrar sættir
geti gerst. Því er bráð-
nauðsynlegt að finna einhvem
sameiginlegan vettvang til að
komast af stigi hnútukasts og
stóryrða.
Hverjar eru rætur
vandamálanna?
Aðalskýringin er væntanlega
sú, að ísland er á mörkum hins
byggilega heims, og öll úti-
ræktun gróðurs og búfjár-
afurðaframleiðsla með ís-
lensku fóðri stenst ekki saman-
burð við nágrannalönd, hvað
hagkvæmni og úrval snertir. En
fslenskir neytendur fá ekki
heldur að njóta afurða korn-
fóðurs með eðlilegum hætti,
þ.e. fugla- og svínaafurða svo
dæmi séu nefnd. Þær greinar
búa við íþyngingu á ýmsan
hátt, og verðlag á svína- og
fluglaafurðum er jafnvel mörg-
um sinnum hærra hér en í ná-
grannalöndum. Talsmenn
bænda keppast við að halda
því fram, að ræktun kornætu-
dýra sé ekki íslenskur land-
búnaður, því kornið sé
innflutt. Þeir búa semsé til
marklausar kennisetningar til
verndar grasbítaræktunar og á
kostnað neytenda. Svo nota
þeir kjarnfóðurskatt til að
skattleggja svína- og fugla-
afurðir til að ívilna kinda- og
kúabúskap.
Nú síðast má sjá, að nota á
kjarnfóðurskatt til þess að
koma á einokun á eggjasölu.
Aðferðin er sú, að setja á upp
dreifingarstöð fyrir egg með
stuðningi kjarnfóðurskatts.
Þeir, sem ekki vilja taka þátt í
dreifingarstöðinni, verða
skattlagðir með kjarnfóður-
skatti. Þannig ætla einokunar-
sinnar að svínbeygja alla inn í
dreifingarstöð fyrir egg, en
síðan er unnt að setja kvóta á
framleiðendur, þegar umfram-
framleiðsla verður. Þetta heitir
allt fínum nöfnum eins og hag-
kvæm dreifingarstöð, gæða-
eftirlit og fleira, en er í raun
ekkert annað en aðferð til að
koma á einokun undir miðstýr-
ingarvaldi framleiðsluráðs.
Neytendasamtökin hafa sagt
þessum áformum stríð á
hendur. Það, sem er bannað
með lögum í þessu landi fyrir
suma, er daglegt brauð í land-
búnaði. Kjarnfóðurskatturinn
ar. Þar reikni menn út verð á
landbúnaðarafurðum út frá
því sjónarmiði, að bændur eigi
að hafa sambærilegar tekjur og
viðmiðunarstéttir í þjóðfélag-
inu.
Þannig eru svokallaðir full-
trúar neytenda beislaðir og
gerðir samábyrgir. Þetta gæti
verið gott og blessað, ef hefð-
bundin landbúnaður réði ekki
öllu varðandi framleiðslumál-
in. Að sjálfsögðu vilja allir
sanngjarnir íslendingar, að
bændur njóti hliðstæðra kjara
og aðrir, en með því skilyrði,
að þeir framleiði réttar afurðir
á réttan hátt. Sannleikurinn er
sá, að hefðbundnir framleið-
endur ráða því, hvað framleitt
er og hvernig og skipa svo
öðrum að reikna út, hvað þeir
eiga að bera úr býtum. Þannig
neita þeir í raun að leyfa
markaðnum og óskum neyt-
enda að hafa umtalsverð áhrif
á gang mála í landbúnaði.
Svokallaðir fulltrúar neytenda
hafa því nánast engin áhrif
gagnvart mikilvægustu hlið
málanna þ.e. þróun mála.
Þetta kerfi ber því að leggja
niður í núverandi mynd og
Landsamband iðnaðarmanna
og Sjómannafélag Reykjavík-
ur gerðu nú réttast með því að
draga sína fulltrúa út úr sex-
mannanefnd.
Jónas Bjarnason.
38