Neytendablaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 10

Allir fá þá eitthvað fallegt
Gangverk jólamarkaðarins
- má stilla það betur?
I jólamánuðinum er það hlut-
verk sem við leikum sem
neytendur óvenju vandasamt
og álagið meira en gerist og
gengur. Innkaupaferðimar eru
fleiri og vafningasamari og
erfiðara að hemja útgjöldin en
aðra tíma ársins. Gangverk
jólamarkaðarins er sérstakt.
Þar erum við ekki endilega að
kaupa eitthvað handa okkur
sjálfum, heldur það sem á að
gleðja aðra og koma þeim
vel. Undir niðri vitum við að í
því felst eins konar prófraun.
Okkur er ætlað að staðfesta
og sanna fjölskyldu og vinum
visst næmi, örlæti og um-
hypju.
I markaðsfræðum nútím-
ans eru smíðaðar snjallar
kenningar um hvernig örva
má sölu á mörkuðum ríkra
þjóða, mörkuðum þar sem
birgðir hrúgast upp og auð-
veldara er að framleiða vörur
en selja. Þaulhugsaðar aðferð-
ir úr djúpum markaðssálfræð-
innar eru nýttar af krafti í
jólamánuðinum, þessum und-
arlega tíma þegar allir fara í
búð til að leita að hlutum
handa öðrum en sjálfum sér.
Sjálfvirk söluaukning er ár-
viss þennan mánuð og það
skal nýta til hins ítrasta. Upp-
örvandi fagnaðarboðskapur
um tilvaldar jólagjafir fyllir
fjölmiðlana og póstkassana.
Við ættum ekki að þurfa að
velkjast í vafa um að lausnina
má auðveldlega kaupa á
markaði; nóg er úrvalið. Og
þeir sem sitja valdastóla ríkis-
ins eru eins og allir vita sann-
10
færðir um að kaupmátturinn
sé alltaf að aukast. Er þá
nokkur ástæða til að staldra
við eða efast? Er ekki einfalt
mál og fremur vandalítið að
leika hlutverk hinna um-
hyggjusömu og örlátu?
Það er auðvitað hollt og
gott að gera sér og öðrum
glaðan dag í miðju skamm-
deginu. Þrífa og laga til í
kringum sig og hugsa til þess
hvernig unnt er að gleðja sína
nánustu með samfundum og
gjöfum. En það er líka hollt
að reyna að festast ekki viðj-
um vanans og gleypa ekki
gagnrýnislaust boðskap þeirra
sem ætla að negla hugmynd-
ina um örlæti, umhyggju og
jólagleði við tilbúnar mark-
aðsvörur. Það þarf ekki að
hugsa djúpt til að átta sig á
því að ást og umhyggju er að-
eins unnt að sanna í einlæg-
um samskiptum og tillitssemi.
Og svo er líka vert að hafa í
huga hve margt hefur breyst
og veldur því að tímabært er
að skoða gangverk jólamark-
aðarins gagnrýnum augum.
Hvers vegna endurmat?
Venjur geta því aðeins talist
góðar að þær auðveldi gott
mannlíf. Fari venjurnar að
valda vandræðum er tímbært
að reyna að losa sig undan
valdi þeirra. Sá siður að gefa
jólagjafir á rætur í samfélagi
þar sem lítið þurfti til að
gleðja - og þær komu sér vel
fyrir klæðalítið fólk og böm
með fábrotin leikföng. Þá var
rúm fyrir meira. Nú eru aðrir
tímar. Rúmið er að fyllast.
Leikfangakassar flestra heim-
ila eru yfirfullir og ekki leng-
ur veggpláss fyrir myndir,
Hörður
Bergmann
skrifar
geisladiska, myndbönd eða
bækur. Húsnæði er dýrt í
landi hæstu vaxta og verð-
tryggingar þar á ofan og óhjá-
kvæmilegt fyrir flesta að gæta
þess að láta hlutina ekki
þrengja að sér í tímans rás;
losa sig við hilludót, vínyl-
plötur liðins tíma, rykfallnar
bækur og aðra hluti sem þurfa
sitt pláss og eru hættir að
þjóna tilgangi. Við búferla-
flutninga fer mestur tími í að
grisja umbúðir heimilishalds-
ins, ákveða hvað fer í Sorpu
og hvað fær eitthvað lengra
líf á heimilinu.
Hátt verð og ytri glans ein-
kennir jólamarkaðinn.
Reynslan hefur kennt okkur
að bækur, flíkur og hvaðeina
er dýrast í jólamánuðinum.
Allir þekkja kosti þess að
hafa létta kilju í hendi þegar
ætlunin er að lesa áhugaverða
bók en margir halda þó áfram
að kaupa ímyndað tákn hinn-
ar skynsamlegu og myndar-
legu gjafar: þunga, innbundna
„jólabók“. Fatakaup fyrir aðra
eru vandasöm eins og allir
vita og fer best á því að hver
og einn velji sjálfur flíkurnar
sínar - og að sagan um hverj-
ir fara í jólaköttinn gleymist.
Þegar svona er komið virð-
ist ástæða til að hugsa sinn
gang. Gera sitt til að stilla
gangverk jólamarkaðarins til
betra samræmis við nýja tíma
og fengna reynslu. Ef til vill
er unnt að þreyta prófraunina
með breyttu hugarfari, vekja
jólagleði og rækta tilfinningar
tengdar jólum með öðru móti
en við höfum vanist.
Aðrar leiðir
Alltaf verða við lýði venjur
sem hvfla á sterkum hvötum
eins og löngun til að gleðja
og vera í góðu áliti. Spurning-
in er hvernig siðir bundnir
slíkum tilfinningum þróast og
breytast í tímans rás. Auðvit-
að er engin hætta á því að
tími jólagjafa líði snögglega
undir lok í ríku vestrænu
þjóðfélagi þar sem að minnsta
kosti sextíu af hverjum hund-
rað á vinnumarkaðnum eru í
þjónustustörfum. Meðal ann-
ars við að framleiða vörur
fyrir jólamarkað, panta þær,
dreifa þeim, selja þær og
reyna að örva vöru- og pen-
ingaflæðið yfirleitt.
En breyttar aðstæður og
fengin reynsla ættu þó að
verða ýmsum hvati til þess að
tala saman og kanna hug-
myndir sínar og annarra um
hvað geri jól að góðri fjöl-
skylduhátíð. Huga að því
hvað túlki umhyggju og gjaf-
mildi í raun. Hvað teljist nóg.
NEYTENDABLAÐIÐ - desember 2002