Bændablaðið - 18.01.2000, Blaðsíða 15

Þriðjudagur 18.janúar 2000
BÆNOABLAÐIÐ
15
HOFSJOKULL
Krafa
landeigenda
Krafa ríkisins
Laugarvatn
/> i s
Sigölduvirkjun
XBúðir
Teikning: Morgunblaðið
þjóðlendur var gert ráð fyrir að
settar yrðu sérstakar reglur um
forræði og meðferð réttinda sem
fylgi eignarréttindum nkisins að
landi og landsréttindum utan
eignarlanda. Því er í lögunum
kveðið á um að forsætisráðherra og
ráðuneyti hans fari með mál sem
varða þjóðlendur og sveitarstjómir
með stjómsýslu sem ekki er lögð til
annarra ráðuneyta.
Ekki stóð til, að sögn
forsætisráðherra, að taka nein
réttindi frá sveitarfélögum eða
þeim sem rétt ættu til upprekstrar á
svæðinu. Hann sagði hins vegar að
telja yrði rétt að ríkið færi með
forræði lands og landsréttinda á
þeim svæðum Islands sem enginn
gæti sannað eignarrétt sinn á, rétt
eins og ríkið fer með stjóm
auðlinda í hafmu innan ramma laga
þar um. Munur væri þó á þessu
tvennu, þar sem að á landi væri
einnig átt við eignarráð fasteigna
og réttinda sem þeim fylgja og því
gæti verið þörf á að þinglýsa
gemingum sem varða ráðstöfun og
meðferð þessara fasteigna.
Samkvæmt þinglýsingarlögum þarf
sá sem slíkum réttindum ráðstafar
að hafa til þess eignarheimild.
Lögin um stjóm og meðferð
þjóðlendna taka mið af því að í
flestum tilvikum hafi sveitar-
félögin, hvert á sínu svæði, farið
með og sinnt stærstum hluta
þessara landsvæða. Afram þurfi
sem hingað til að afla lögmætra
leyfa til allra framkvæmda innan
þjóðlendna, svo sem byggingar-
leyfa og framkvæmdir þurfi að vera
í samræmi við skipulagslög.
Þjóðlendur verði því undir eftirliti
skipulags- og byggingaryfirvalda
sem og stjónvalda í málum sem
varða heimildir til nýtingar jarðefna
og orkulinda. Til að draga úr
hættum á árekstmm hinna ýmsu
aðila sem koma að ráðstöfunum og
framkvæmdum í þjóðlendum skuli
komið á fót sérstakri sjö manna
samstarfsnefnd allra hlutaðeigandi
stjómvalda, fulltrúa ráðuneyta og
fulltrúa Sambands íslenskra
sveitarfélaga og skal nefndin vera
forsætisráðherra til ráðuneytis um
stjóm þjóðlendna.
Megintilgangur laganna, að
sögn forsætisráðherra, fólst í því
„að slá eign ríkisins á landsvæði
sem enginn getur sannað eignarrétt
sinn á og hulin hafa verið móðu að
því er varðar réttindin yfir þeim. „
Hann sagði jafnframt „Viðhöfum
ekki áður búið að slíkum
eignarheimildum yfir þessum
svæðum og varsla þeirra verður
vandmeðfarin. Ekki verður fyrir
fram séð við öllum þeim
vandamálum sem kunna upp að
koma og úr þeim verður ekki leyst
á einu bretti. Eg legg þess vegna
áherslu á að með samþykkt þessa
fmmvarps er aðeins fyrsta skrefið á
langri leið tekið og með því er ekki
svarað hvemig framtíðarskipan
ýmissa þeirra málaflokka sem
nefndir hafa verið til sögunnar,
verði háttað. Um það hljótum við
að fjalla sérstaklega og ekki í sömu
andrá og þetta skref er tekið. „
I lögunum er einnig kveðið á
um að sérstakri stjómsýslunefnd,
óbyggðanefnd verði komið á fót og
skal forsætisráðherra skipa í
nefndina. Nefndin yrði stjóm-
sýslunefnd en í því felst að henni
væri skipað til hliðar við hið
almenna stjómkerfi ríkis og
sveitarfélaga og hún þannig óháð
öðmm stjómvöldum í störfum
sínum. Hlutverk nefndarinnar yrði
að eiga fmmkvæði að því að skera
skipulega úr um mörk eignarlanda
og þjóðlendna og um mörk afrétta
innan þjóðlendna. Einnig skyldi
hún skera úr um mörk þess hluta
þjóðlendu sem nýttur yrði sem
afréttur og úrskurða um
eignarréttindi innan þjóðlendna. í
nefndinni skuli sitja þrír menn og
skulu þeir allir fullnægja skilyrðum
til að gegna embætti héraðsdómara.
Óbyggðanefndin skyldi taka
ákveðin landsvæði til meðferðar
hveiju sinni og stefnt skal að því að
hún hafi lokið umljöllun um allt
fsland fyrir árið 2007. Úrlausnum
óbyggðanefndar verður ekki skotið
til ráðherra sem æðra stjómvalds
og málum sem til hennar heyra er
ekki hægt að bera undir dómsstóla
fyrr en eftir að nefndin hefur lokið
umfjöllun sinni um þau.
Þeir þingmenn sem tóku til
máls um frumvarpið lýstu ánægju
sinni með að slíkt fmmvarp væri
komið fram og ítrekuðu nauðsyn
þess að slík lög yrðu sett.
Hjörleifur Guttormsson minnti
meðal annars á að þegar árið 1965
hefði verið lögð fram tillaga að
breytingu á stjómskipunarlögum
þar sem gert hefði verið ráð fyrir
því að öll núverandi óbyggð svæði,
almenningar, afréttir og aðrar
lendur sem og svæði sem ekki
hefðu verið í byggð undanfarin 20
ár og öll hveraorka, vatnsorka og
auðæfi í jörðu sem þar væm, yrðu
ævinlega eign íslensku þjóðarinnar.
Hann sagði jafnframt að ekki síst í
ljósi samnings um Evrópskt
efnahagssvæði væri mikilvægt að
ganga frá þessum málum í
aðalatriðum eins og stefnt væri að
með fmmvarpinu. Þó að þeir
þingmenn sem til máls tóku hafi
verið hlynntir lagasetningunni
komu að sjálfsögðu fram tillögur
um orðalagsbreytingar frá einstaka
þingmönnum og hlaut fmmvarpið
venjubundna afgreiðslu þingsins.
Fmmvarpið var samþykkt hinn
10. júní 1988 með 42 samhljóða
atkvæðum, einn greiddi ekki
atkvæði og 20 þingmenn vom
fjarstaddir. Hin svonefndu
„þjóðlendulög „ nr. 58/1998 tóku
gildi hinn 1. júlí 1998.
Óbyggðanefnd
I kjölfar þess að fmmvarpið
varð að lögum vom þrír menn
skipaðir til setu í óbyggðanefnd.
Formaður og framkvæmdastjóri
nefndarinnar er Kristján Torfason
héraðsdómari en auk hans sitja í
nefndinni Allan V. Magnússon,
héraðsdómari og Karl Axelsson,
hæstaréttarlögmaður.
Hlutverk nefndarinnar er
þríþætt. Hún á í fyrsta lagi að
kanna og skera úr um hvaða land
telst til þjóðlendna og hver séu
mörk þeirra og eignarlanda. Hún á
að skera úr um mörk þess hluta
þjóðlendu sem nýttur er sem
afréttur, þ.e. til sumarbeitar fyrir
búfé og loks á hún að úrskurða um
eignarréttindi innan þjóðlendna.
Ástæða þess að nefndinni ber að
úrskurða um eignarréttindi innan
þjóðlendna er að þótt þjóðlendur
séu eign ríkisins geta aðrir, til
dæmis einstaklingar og sveitarfélög
átt takmörkuð eignarréttindi þar.
Þeir sem nýtt hafi land innan
þjóðlendna sem afrétt fyrir búfé
eða hafi haft þar önnur hefðbundin
afnot halda þeim rétti í samræmi
við ákvæði laga þar um. Hið sama
eigi einnig að gilda um önnur rétt-
indi sem málsaðilar færi sönnur á
að þeir eigi.
Óbyggðanefnd á með
skipulegum hætti að taka fyrir
afmarkaðan hluta þess lands sem
starfssvið hennar nær til. Einstök
landsvæði eru tekin fyrir hveiju
sinni, annars vegar er það
nefndarinnar sjálfrar að ákveða að
eigin frumkvæði hvaða svæði hún
tekur fyrir og hins vegar geta aðilar
sem teíja til eignarréttinda á
ákveðnu svæði sent nefndinni
beiðni þar um. Nefndin getur þó
hafnað slíkum beiðnum.
Samkvæmt 8. gr laganna skal
nefndin eftir að hún er búin að
ákveða svæði til meðferðar,
tilkynna hvaða landsvæði hafi
orðið fyrir valinu. Samkvæmt. 10.
gr. sömu laga skal nefndin birta
ákvörðunina með því að gefa út
tilkynningu og láta birta hana í
Lögbirtingablaði sem og dagblaði,
auk þess sem tilkynningunni er
þinglýst á þær eignir á svæðinu
sem skráðar eru í þinglýsingabók.
í tilkynningunni skal skorað á
þá aðila er telja til eignarréttinda
yfir landi eða annarra réttinda á
svæðinu að lýsa kröfum sínum fyrir
nefndinni innan þriggja mánaða frá
útgáfudegi þess tölublaðs
Lögbirtingarblaðs sem tilkynningin
birtist í.
í kynninganiti sem óbyggða-
nefnd hefur látið vinna um starfs-
svið nefndarinnar er skýrt kveðið á
um hvaða gögn þurfi að fylgja
kröfugerðum til nefndarinnar og
verður þeim gerð skil hér á eftir
þegar fjallað verður um kröfu-
gerðir.
Þegar óbyggðanefnd hefur
borist lýstar kröfur á hún að gefa út
skriflegt yfirlit yfir þær ásamt
uppdrætti þar sem kröfur hafa verið
færðar inn. Þau yfirlit eiga að liggja
frammi á skrifstofu viðkomandi
sýslumanns til kynningar í að
minnsta kosti einn mánuð.
Athugasemdum ber að skila til
nefndarinnar innan 30 daga frá því
að kynningu lýkur.
Málflutningur fyrir óbyggða-
nefnd er skriflegur og formbundinn
og er landeigendum og öðrum sem
hagsmuna eiga að gæta fyrir
óbyggðanefnd í flestum tilfellum
ráðlagt, af nefndinni, að leita sér
aðstoðar lögmanns, enda geti verið
miklir hagsmunir í húfi.
Óbyggðanefnd ber í málsmeð-
ferð sinni að sinna sjálfstæðri
rannsóknarskyldu. ndin er skyldug
til að hafa frumkvæði að því að afla
heimilda og gagna um eignar- og
afnotaréttindi á því landsvæði sem
til meðferðar er. Nefndinni ber
einnig að leita sátta með aðilum
nema þegar telja verði að
sáttatilraun verði árangurslaus.
Óbyggðanefnd lýkur umljöllun
sinni með úrskurði og sá úrskurður
er endanleg afgreiðsla
stjómsýslunnar. Ekki er hægt að
kæra þann úrskurð til ráðherra sem
æðra stjómvalds. Vilji menn ekki
una úrskurði nefndarinnar geta þeir
hins vegar höfðað einkamál fyrir
dómstólum innan sex mánaða frá
útgáfudegi þess Lögbirtingablaðs
sem útdráttur úrskurðarins birtist í.
Þegar óbyggðanefnd hefur
úrskurðað í máli ber henni að birta
úrskurðinn fyrir þeim aðilum sem