Bændablaðið - 14.03.2000, Blaðsíða 6

6
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 14. mars 2000
Nýir útreikningar á kynbótamati nauta
Afkvæmadúmur nauta
sem fædd voru árið 1993
Fyrir örfáum dögum lauk útreikn-
ingum á kynbótamati í nautgrip-
aræktinni fyrir árið 2000. í fram-
haldi þess gekk vinnuhópur
fagráðsins um ræktunarmál frá
afkvæmadóm á nautum sem fædd
eru árið 1993.
Hér á eftir verður gerð grein
fyrir þeim breytingum sem helstar
má lesa úr þessum útreikningum
og gerð grein fyrir nýjum nautum
úr nýjum nautaárgangi.
Þetta verður gert með því að
gera grein fyrir því hvaða naut
verða í notkun sem reynd naut frá
Nautastöð BÍ á árinu 2000.
Haki 88021 verður áfram í
boði sem reynt naut, þó að hann
lækki heldur í mati, en þetta er
naut sem hefur jákvæðan dóm um
próteinhlutfall og því miður skortir
þau naut enn.
Þá var ákveðið að setja Hvanna
89022 í notkun að nýju, þar sem
nokkuð var enn til af sæði úr hon-
um. Undan honum er að koma í
framleiðslu nú mikið af dætrum
hans sem virðast fyllilega standa
undir þeim væntingum sem fyrri
dómur gaf. Kynbótaeinkunn hans
108 stendur óbreytt frá fyrra ári og
hann er með próteinhlutfall á
meðaltali.
Tvö naut úr árgangi 1990
verða áfram í notkun. Forseti
90016, sem lækkar í mati í 107 í
kynbótaeinkunn, en þetta naut er
fymasterkt fyrir þætti eins og júgur
og spena, mjaltir og skap. Þá
stendur Stúfur 90035 áfram með
sína háu einkunn 110, sem réttlætir
fyllilega frekari notkun hans.
Ur árgangi frá 1991 verða
áfram í notkun Negri 91002,
Hljómur 91012, Skjöldur 91022
og Bætir 91034. Kynbótaeinkunnir
þessara nauta taka mjög litlum
breytingum frá fyrra ári, Bætir
hækkar að vísu enn og er nú með
108 og hækkar mat hans bæði fyrir
mjólkurmagn og einnig um
frumutölu þar sem hann hefur nú
127 í kynbótamati. Þetta hlýtur að
beina athygli að þessu nauti, því
tölur úr skýrsluhaldi benda ein-
dregið til að mjög lítil förgun eigi
sér stað hjá dætmm hans vegna
júgurbólgu.
Eins og sagt var á síðasta ári þá
verður hinn öflugi nautaárgangur
frá árinu 1992 áfram uppistaðan í
þeim reyndu nautum sem Naut-
astöðin bíður til notkunar. Góðu
heilli hafa flest af þessum nautum
með frekari upplýsingum um
dætur staðið hinn góða dóm á
síðasta ári og sum þeirra gott bet-
ur.
Tvö naut úr þessum hópi sem
voru í boði á síðasta ári verða ekki
í notkun áfram þeir Galmar 92005
og Poki 92014. Hins vegar var
ákveðið að bjóða nú til almennrar
notkunar eitt af þeim nautum sem
þá fékk notkunardóm, en ekki var í
almennri notkun á árinu 1999.
Þetta er Geisli 92018 og vísast til
umsagnar um dætur hans í grein
um afkvæmarannsóknir nauta í
nautgripahefti Freys á síðasta ári.
Geisli er með 105 í kynbótamati.
Gefur mjólkurlagnar kýr, hefur
jákvæðan dóm um mjaltir og skap
og hvergi áberandi neikvæða þætti,
að vísu eins og flest önnur naut í
þessum árgangi í lægri kanti um
próteinhlutfall eða 91. Geisli er frá
Vesturholtum í Þykkvabæ sonur
Pöddu 131, sem var dóttir
Flórgoða 84031, en Belgur 84036
er faðir hans.
Um nautin sem áfram verða í
notkun skal þetta sagt um breyt-
ingar. Þokki 92001 stendur með
105 óbreytt í kynbótamati. Suddi
92015 lækkar um eitt stig í 104, en
hann er það naut í þessum árgangi
sem hefur einna jákvæðastan dóm
um próteinhlutfall. Frekur 92017
lækkar í 105 og er það vegna þess
að mat hans um próteinhlutfall er
nú komið í 80. Mestu neikvæðu
breytingarnar koma fram hjá Bera
93021 en kynbótamat hans er nú
108 og lækkar hann í 127 fyrir
mjólkurmagn, sem að vísu er
fádæma hátt, en það sem alvarleg-
ast er að mat hans um próteinhlut-
fall lækkar enn og er nú 69. Tjakk-
ur 92022 hækkar hins vegar og er
nú með 112 í kynbótamati. Það er
vegna þess að mat hans um
mjólkurmagn hækkar verulega og
er nú 121 en mat um próteinhlut-
fall lækkar því miður í 88. Skuggi
92025 stendur óbreyttur með sitt
ágæta mat 111, en það skal tekið
fram að mat hans fyrir próteinhlut-
fall breytist jákvætt og er nú orðið
97. Tengill 92026 sýnir verulega
breytingu í jákvæða átt og er nú
með 109 í kynbótaeinkunn og er
það vegna verulegrar hækkunar í
mati um mjólkurmagn sem nú er
komið í 118. Að síðustu sýnir
Smellur 92028 verulega hækkun á
mjög góðu mati á síðasta ári og er
nú með 116 í kynbótamati. Hann
hækkar verulega í mati um
mjólkurmagn og fær þar nú 129 í
einkunn, en því miður lækkar mat
hans um próteinhlutfall og er nú
aðeins 83, hins vega standa áfram
feikilega háar einkunnir hans um
júgur, spena, mjaltir og skap.
Við höfðum fyrir löngu gefið
til kynna að nautaárgangurinn frá
árinu 1993 væri ekki líklegur til
stórræða í samanburði við þau naut
sem hafa verið að koma úr
afkvæmadómum á síðustu árum.
Þetta varð að sjálfsögðu raunin, þó
að útkoma þeirra yrði að lokum
ívið skárri en við höfðum búist
við. Af þeim 17 nautum sem voru í
þessum árgangi verða sex tekin til
frekari nota að fengnum dómi.
Tvö naut koma til notkunar
sem nautsfeður. Blakkur 93026
fær langhæstan dóm þessara nauta
og er með 112 í kynbótaeinkunn.
Þetta naut er frá Oddgeirshólum,
sonur Suðra 84023 og Auðhumlu
348, sem var þá ung mjög efnileg
dóttir Svelgs 88001. Blakkur er
því miður ekki nægjanlega kyn-
fastur vegna þess að dætur hans
eru ákaflega breytilegar fyrir suma
eiginleika, sérstaklega í júgurgerð,
þar sem er að sjá bæði það besta og
versta sem sést hjá íslenskum kúm.
Dætur Blakks eru feikilega mjólk-
urlagnar (126 fyrir mjólk) og
próteinhlutfall er í lagi, einkunn
99. Hann hefur einnig jákvæðan
dóm um mjaltir, en skap hjá
dætrum hans er of breytilegt. Þá
hefur Blakkur mjög lágt mat um
frjósemi dætra en ef til vill er ekki
ástæða til að leggja of mikla
áherslu á það vegna þess að þar
gætir mikið ættemisáhrifa frá
föður hans, sem þar hefur allra
nauta lakastan dóm. Hitt nautið
sem valið er sem nautsfaðir er
Klerkur 93021. Hér fer sonur
Prests 85019 sem er frá Önundar-
horni undir Austur-Eyjafjöllum, en
móðir hans Stjama 178 var dóttir
Suðra 84023. Klerkur er með 108 í
kynbótamati. Hann gefur drjúgar
mjólkurkýr er með 113 í einkunn
þar og 98 fyrir próteinhlutfall. Hjá
dætmm hans mörgum má sjá mjög
glæsilega júgurgerð og fær hann
119 í einkunn fyrir þann þátt og
einnig verulega jákvæða einkunn
eða 114 fyrir frumutölu. Hvergi
em veikleikar hjá þessum kúm
sem ástæða er til að benda á, en
dómur um mjaltir og skap er um
meðaltal. Rétt er að vekja athygli á
því að Klerkur gefur vemlega
mikið af mjög skrautlega
skjöldóttum kúm, margar mjög
mikið hvítar og em sumar dætra
hans nánast alhvítar, sem er ákafl-
ega fátítt um íslenskar kýr.
Fjögur önnur naut úr árgangi
1993 verða í boði sem reynd naut.
Foss 93006 er frá Urriðafossi, son-
ur Viðju 127, mikillar glæsikýr á
sinni tíð og Þistils 84013. Þetta
naut hefur 104 í kynbótaeinkunn.
Þetta er gripur mikilla andstæðna.
Hann hefur einhverja glæstustu
dóma sem nokkuð naut hefur
nokkru sinni fengið um júgur,
spena, mjaltir og skap, auk þess
sem dætur hans hafa háan dóm um
mjólkurmagn eða 116, en stóri
skugginn hjá þessu nauti er að ein-
kunn þess fyrir próteinhlutfall er
aðeins 63. Þarna kemur einnig til
sögu annar sonur Þistils 84013,
Snarfari 93018, en móðir hans er
hin löngu landsþekkta kýr Snegla
231 og hann því bróðir Suðra
84023 að móðurinni. Snarfari er
með 106 í kynbótaeinkunn. Hér
kemur allt í einu á sjónarsviðið
Þistilssonur með jákvæðan dóm
um próteinhlutafall eða 112, þá fær
hann góða dóma urn júgur, spena
og skap en aðeins undir meðaltali
um mjaltir. Akkur 93012 er sonur
Prests 85019 en móðir hans Huppa
107 á Ytri-Reistará, sem var af-
urðahæsta kýr landsins á sinni tíð.
Akkur fær 108 í kynbótaeinkunn.
Dætur hans eru feikilega mjólkur-
lagnar með 123 í einkunn fyrir
mjólkurmagn. Þetta eru sterklegar
kýr, en hafa margar of grófa spena
og ástæða er til að vekja athygli á
því að förgun á meðal dætar hans
hefur verið meiri en eðlilegt má
telja. Síðasta nautið í þessum hópi
er Svartur 93027. Hér fer fyrsti
sonur Lista 86002 sem kemur í
prófun, en hann er frá Asgeirs-
brekku sonur Gránu 65. Svartur
fær 107 í kynbótaeinkunn. Þetta
eru mjög mjólkurlagnar kýr, fær
97 fyrir próteinhlutfall. Þetta eru
ekki veigamiklar kýr, og dómur
um mjaltir og skap er í tæpu
meðallagi.
Einhverjir veita því vafalítið
athygli að nú eru aðeins valdir
tveir nautsfeður úr árganginum,
sem ekki hefur áður verið um langt
árabil. Rétt er að benda á hinir
ágætu nautsfeður frá síðasta ári;
Tjakkur 92022, Skuggi 92025 og
Smellur 92028 verða áfram í notk-
un sem slíkir.
Það skal um leið sagt að nú eru
fyrstu niðurstöður að byrja að sjást
um næsta árgang nauta, nautin frá
1994. Minnt skal á að þetta er
fyrsti nautahópur sem valinn er á
grunni nýja kynbótamatsins og eft-
ir að byrjað var að taka tillit til
próteins við valið. Þessar fyrstu
vísbendingar gefa fyrirheit um að
þama komi ótrúlega sterkur hópur
gripa og breytingar t.d. með
hliðsjón af próteinhlutfalli verði
miklu meiri en við höfðum nokkru
sinni reiknað með. Þess vegna
ákvað ræktunarhópurinn, að stand-
ist þessar væntingar og verði
staðfestar þegar síðara kynbótamat
ársins verður unnið á komandi
hausti, þá verði einhver af þessum
nautum strax tekin til notkunar
sem nautsfeður við sæðingar í
nóvember og desember á þessu ári.
Að lokum skal þeim sem vilja
leita ítarlegri upplýsinga um nautin
bent á nautgriparæktarblað Freys
sem koma mun út á vordögum. Þá
mun Nautastöð BÍ nú gefa út naut-
askrá þar sem leitast verður við að
koma á framfæri miklu ítarlegri
upplýsingum um reyndu nautin en
áður hefur verið gert.
/Jón Viðar jónmundsson og
Agúst Sigurðsson /
Vill kynna þéttbýlis-
bfirnum sveitina
Á vorin tíðkast það að þéttbýlisböm
í leik- og grunnskólum fara ásamt
kennurum og foreldrum út í sveit til
þess að sjá dýr og fræðast um lífið í
sveitinni. Þetta á ekki síst við um
höfuðborgarbömin en í nágrenni
borgarinnar em nokkrir sveitabæir
sem hafa tekið á móti bömum. Einn
þeirra er Bjarteyjarsandur og þar er
að finna Ámheiði Hjörleifsdóttur
sem hefur mikið velt fyrir sér
hvemig standa beri að móttöku
bama sem vilja heimsækja bændur
og búalið.
- Þegar aðalnámskrá
grunnskólanna (1999) erskoðuð
kemur í Ijós að töluverð áhersla er
lögð á að flytja kennslu út fyrir
veggi skólaits.
Það er rétt. Bent er á að slíkt
auðgi og styrki allt nám ásamt því
að vera hollt, bæði li'kama og sál.
Jafnframt segir að úti í samfélagi,
umhverfi og náttúm sé sá raunveru-
leiki sem bömin læra um og þurfa
að þekkja, skilja og skynja. Með
það fyrir augum er nánast
óhugsandi að mínu mati að öll
kennsla, sérstaklega í náttúrufræð-
greinum, fari fram innandyra. Enn
fremur vil ég benda á að meðal
markmiða í lífvísindum fyrir 1.-4.
bekk er að nemendur þekki í sjón
algengustu lífvemr í sinni heima-
byggð, öll íslensku landspendýrin
og algengustu húsdýrin á Islandi.
Einnig eiga þau að gera eigin
athuganir á því hvemig eiginleikar
ákveðinnar lífvem henta í því um-
hverfi sem hún býr í og að lokum
vil ég nefna að böm í 1. - 4. bekk
eiga að geta borið saman landsvæði
af mismunandi gerð og stærð með
tilliti til jarðvegs, gróðurs og
möguleika til ræktunar.
-Telur þú að sveitafólk geti
gert meira af því að laða til sín
börn ískipulögðum hópferðum?
Já, ég er nokkuð viss um það.
Svo ég vísi aftur í Aðalnámskrá
grunnskóla, þá er „vettvangsferðir"
eitt af lykilorðunum fyrir alla ár-
gangana. Eg tel hins vegar nauð-
synlegt að fólk undirbúi slíka mót-
töku vel og geri sér alveg ljóst fyrir-
fram hver tilgangur ferðarinnar er
hjá viðkomandi skólum. Þegar
skólar fara í ferð, hljóta þeir að gera
það með ákveðin markmið í huga.
Því þurfa móttökuaðilar að leggja
sig fram um að skapa aðstæður svo
þeim markmiðum sé fullnægt.
- Þið á Bjarteyjarsandi hafið í
hyggju að taka á móti krökkum í
vor. Á hvað viljið þið leggja
áherslu?
Við viljum gera móttökuna bet-
ur úr garði en gert hefur verið
hingað til svo sem með því að nýta
betur það umhverfi sem við búum
við. Fjaran neðan við bæinn býður
t.d. upp á ótal möguleika og viíjum
við nýta okkur það. Jafnframt
verður skipulag móttökunnar mun
markvissara en áður, við munum
taka tillit til sérþarfa hvers hóps og
innan hópsins, stórum hópum
verður jafnvel skipt í minni
einingar, hver hópur fær tækifæri til
að dveljast lengur á staðnum og
þannig upplifa meira. Síðast en ekki
síst fá bömin tækifæri til að kynnast
sveitalífinu á sem raunverulegastan
hátt og vera þátttakendur í því sem
fram fer.
liiímaíi
Á myndinni er hún Arnheiður
Hjörleifsdóttir sem vill gjarnan
taka á móti þéttbýlisbörnum. Hún
er í sambúð með Guðmundi Sigur-
jónssyni, sem er fæddur og upp
alinn á Bjarteyjarsandi. Arnheiður
er stúdent frá Fjölbrautaskóla
Vesturlands af náttúrufræðibraut
og hún tók B.Sc. próf í landfræði
frá HÍ 1999. Arnheiður er núna í
kennslufræði við HÍ Þess má geta
að Arnheiður var landvörður á
Þingvöllum sl. tvö sumur. Þarna
er hún í fjörunni á Bjarteyjarsandi
ásamt hundinum Prins.
■iscmmtaiutö/ud bniöatsxuxvii.vjii
Tenging við aðalnámskrá grunnskólanna
,,1 aðalnámskrá er litið svo á að útikennsla, það aðflytja
kennslu að einhverju leyti útjyrir veggi skólans, auðgi og
styrki allt nám ásamt því að vera bæði holl bœði líkama
og sál. Utikennsla er sérstaklega nauðsynleg í
náttúrufrœðinámi þar sem úti i samfélagi, umhverfi og
náttúru er sá raunveruleiki sem börnin eru að lœra um og
þurfa að þekkja, skilja og skynja. Það er því mikilvœgt
að skólar samþœtti útikennslu í skólanámskrá með það
m.a. að markmiði að kynna nemendum nánasta umhverfi
sitt og efla vitund þeirra og virðingu fyrir því. “
(Aðalnámskrá grunnskóla, náttúrufrœði, 1999).
lyniíUuíiJu uiepqiuiijíiU ...inia uLOialrri
uJoihi ou iu róiyli». ’Aa'j
lilifid