Bændablaðið - 14.03.2000, Blaðsíða 10

10
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 14. mars 2000
Stórt mygluhreiður í Þykkvabæ sumarið 1999 (grös alvisin). Kornsáning
sitt hvoru megin.
Kartöflugras nær visnað niður í rót vegna myglu og skemmdir á blöðum
og stönglum nærliggjandi grasa.
Erlendis er kartöflumyglan vax-
andi vandamál. Nýtt kyn svepps-
ins (Phytophthora infestans) sem
myglunni veldur hefur borist til
Evrópu og nýjir stofnar hafa
myndast af því kyni sem fyrir var.
Afleiðingin er sú að í sumum nýju
stofnanna er þol fyrir varnarefn-
um sem vel hafa dugað síðustu
áratugi, einkum metalaxyl (Ri-
domil) og harðgerð dvalargró geta
myndast þegar bæði kynin koma
saman. Það þýðir að smit
sjúkdómsins getur þá lifað í
jarðvegi yfír veturinn sem það
gerði ekki áður. Höfundur hefur
gert nánar grein fyrir þessari
þróun í greinum í Frey árið 1992
(8. hefti bls. 325) og í Morgun-
blaðinu árið 1998 (25. janúar).
Myglan var nánast árviss hér á
landi á árunum 1890-1960 á
suðurhluta landsins. Síðan sást
hún í mjög litlum mæli 1984 og
næst 1990 og þá sem faraldur í
Ames- og Rangárvallasýslum.
Aftur kom faraldur 1991 en síðan
hvarf hún og kom svo aftur sem
faraldur síðastliðið sumar. Plöntu-
eftirlit RALA fylgist árlega með
mygluskilyrðum. Þegar svo mörg
ár líða inn á milli án myglu er
ljóst að smit hverfur nánast úr
innlendu útsæði því mörg áranna
eru veðurskilyrði fullnægjandi
fyrir myglufaraldur án þess að
mygla sjáist. Því hlýtur smit að
berast með innfluttu útsæði þegar
myglan kemur upp að nýju eftir
mörg myglufrí ár.
Sumarið 1999
Framan af sumri var fremur svalt.
Meðalhiti í Þykkvabæ var 8,9 stig
íjúní og 10,3 stig í júlí en sumarið
1998 voru samsvarandi tölur 9,7
og 11,1 stig. Hins vegar var áber-
andi meiri úrkoma og loftraki en
sumarið 1998. Úrkomudagar voru
fleiri og heildarúrkoma meiri
nema í ágústmánuði. Loftraki var
að jafnaði hærri síðastliðið sumar
og er athyglivert að á tímabilinu
26. júlí og fram í miðjan ágúst fór
loftrakinn ekki niður fyrir 92%
heldur ekki þá daga sem voru
úrkomulausir. Þrátt fyrir þetta var
það mat okkar að veðurfar sum-
arsins 1998 hafi einnig verið
fullnægjandi fyrir mygluna og að
skortur á smiti hafi þá komið í veg
fyrir faraldur.
Þann 12. ágúst uppgötvuðu
menn mygluhreiður í garði í Þyk-
kvabæ. Umfang þess var þegar
orðið 100-200 fermetrar og grös
orðin svört og visin í miðju þess.
Garóyrkja
Sigurgeir Ólafsson
Plöntueftirliti RALA
Við nánari skoðun mátti finna
yngri hreiður norðan og vestan
við þetta hreiður. Því var ljóst að
minnst 2-3 vikur voru síðan
mygluskemmdir fóru að verða
sjáanlegar. Ekki fannst á þessum
tíma mygla í kartöflugörðum
vestan við Þjórsá. Annað hreiður
fannst á sama tíma í Hrunamanna-
hreppi. Myglan var mest áberandi
í Rauðum íslenskum og Gullauga
en ekki í Premiere. I Premiere bar
hins vegar talsvert á hnúðbikar-
svepp (Sclerotinia sclerotiorum).
Tilgáta höfundar er að smit hafi
borist með innfluttu útsæði af
Premiere en þar sem grös af
Premiere eru lágvaxin og loka
seint röðum skapast þar ekki þær
aðstæður er til þarf til að myglan
nái fótfestu. Með því er átt við að
þegar kálið þéttist og lokar röðum
helst kyrrt, rakamettað loft niður
við jörð og meðal neðri blaða,
sem gefur sveppnum færi á að
smita blöðin og mynda gró til
áframhaldandi sýkingar. Slík skil-
yrði hafa fremur verið fyrir hendi
í Rauðum íslenskum og Gullauga
en Premiere.
Yfirleitt áttu kartöflubændur
eitthvert magn myglulyfja sem
hægt var að beita strax og veður
gaf til úðunar. Var hér bæði um
Dithane og Ridomil að ræða. Dit-
hane inniheldur virka efnið
mankozeb sem virkar fyrirbyggj-
andi og getur varið heilbrigð grös
gegn smitun en Ridomil inniheld-
ur auk mankozebs einnig metal-
axyl en það efni fer inn í grösin og
hefur læknandi áhrif á grös sem
þegar hafa smitast þ.e.a.s. ef
myglusveppurinn hefur ekki þeg-
ar myndað þol gegn metalaxyl.
Árangur af fyrstu úðunum var yf-
irleitt góður. Ridomil náði að
stöðva frekari útbreiðslu mygl-
unnar í görðum þar sem hún var
byrjuð og Dithane náði að verja
garða þar sem ekkert smit var
komið þegar úðað var. I nokkrum
tilvikum kom mygla í garða þar
sem úðað var með Dithane og er
þá hugsanlegt að smitun hafi þeg-
ar átt sér stað þegar úðað var þó
engin einkenni sæust eða að Dit-
hane-vöminni hafi ekki verið
nægjanlega haldið við með endur-
teknum úðunum.
Upp úr miðjum ágústmánuði
kom þurr vika án mygluskilyrða,
síðan voru góð skilyrði fyrir
mygluna fram í byrjun september
þegar kólnaði og hægði á mygl-
unni en síðan hlýnaði á ný um
miðjan september. Þar sem þá
voru enn græn, gróskumikil grös
tók myglan að vaxa á ný.
Mjög takmarkaðar birgðir
voru til í landinu af myglulyfjum
og seldust þær fljótt upp. Tók um
viku að fá efni til landsins. Ri-
domil var ekki fáanlegt og var
efnið Epok 600 EC flutt inn í
staðinn. Epok inniheldur fluazin-
am í staðinn fyrir mankozeb sem
fyrirbyggjandi efni og metalaxyl
eins og Ridomil en það er mun
virkara en það sem er í Ridomil.
Myglan náði talsverðri
útbreiðslu í Árnes- og Rangárvall-
asýslum áður en yfir lauk en ekki
er vitað um hana utan þessara
sýslna. Flestir bændur úðuðu
varnarlyfjum gegn myglunni,
sviðu síðan grös með Reglone og
létu líða góðan tíma áður en tekið
var upp. Þótt oft hafi rignt var
sólarhringsúrkoman yfirleitt á bil-
inu 4-8 mm og fór einstaka sinn-
um upp í 12-14 mm. Niðurstaðan
virðist vera sú að almennt sluppu
menn við alvarlegar skemmdir á
kartöflunum. Þó er vitað um til-
felli þar sem verulegar skemmdir
urðu en þar hafa sennilega ekki
verið viðhafðar tilhlýðilegar varn-
ir. Staðan var á tímabili mjög við-
kvæm og hefðu úrhellisrigningar
getað skolað smiti niður á kart-
öflurnar og valdið miklu tjóni.
Sumarið 2000
Nú er ljóst að næsta sumar verður
smit í innlendum útsæðisk-
artöflum sem ræktaðar eru á
útbreiðslusvæði myglunnar frá
því á síðasta sumri. Einnig er smit
í þeim kartöflum sem fleygt er á
ruslahauga og sem þar geta spírað
og myndað grös. Mikilvægt er því
að kartöfluræktendur í Árnes- og
Rangárvallasýslum búi sig undir
að úða fyrirbyggjandi gegn mygl-
unni í sumar. Plöntueftirlit RALA
mun fylgjast með mygluskil-
yrðum og tilkynna þegar
hættuástand skapast. Stuðst
verður við danska mygluspá og
tekið mið af ástandi garða. Þótt
vel hafi tekist að stöðva mygluna
með metalaxyl síðastliðið sumar
er ekki hægt að treysta á slíkan
árangur ár eftir ár. Hættan á þol-
myndun hjá sveppnum er meiri
þegar metalaxyl er notað eftir að
myglan er komin á fullt skrið en
þegar það er notað fyrirbyggjandi
eða á algjöru byrjunarstigi.
Gæta skal þess að urða vel
þær kartöflur sem fleygt er eftir
á ruslahaugum. Þar getur myndast
smituppspretta sem síðan sýkir
nálæga kartöflugarða.
Kartöflubændur ættu að eiga
fyrir sumarið myglulyf í tvær
úðanir yfir garða sína. Til að úða
fyrirbyggjandi áður en myglan
berst í garðinn má mæla með 2 kg
á ha af Dithane (75% mankozeb)
eða 300-400 ml á ha af Shirlan
(500 g/1 fluazinam). Efnin Ridom-
il (56% mankozeb og 7,5% metal-
axyl) og Epok (400 g/1 fluazinam
og 200 g/1 metalaxyl M) má einn-
ig nota fyrirbyggjandi og má
mæla með þeim þar sem vitað er
um smit í útsæði og er þá notað
2,5 kg á hvern ha af Ridomil eða
300-400 ml á ha af Epok. Ef
myglueinkenni eru farin að sjást í
garðinum eða ef grunur er um að
smit sé þegar komið skal nota Ri-
domil eða Epok. Norðmenn hafa
mælt með Shirlan snemma á
sprettutímanum þar sem það hefur
einnig verkun gegn hnúðbikar-
svepp en einnig undir lokin þar
sem það virðist geta dregið úr
smitun kartaflanna og þar sem
uppskerufrestur þess er styttri en
hinna efnanna.
Af ofangreindum efnum er
einungis. Ridomil á-skrá hér á
landi sem stendur en verið er að
skrá Dithane DG og undanþága
var veitt fyrir Epok síðastliðið
sumar. Reynt verður að stuðla að
því að öll þessi efni verði tiltæk
fyrir bændur á sumri komanda.
Eins og áður sagði getur
smit verið í því innlenda útsæði
sem ræktað er á útbreiðslusvæði
myglunnar frá því sumarið 1999,
þ.e.a.s. í Ámes- og Rangárvall-
asýslum. I reglugerð okkar um
kartöfluútsæði er ekki reynt að
hamla gegn útbreiðslu myglunnar
með kröfum til útsæðisins þar
sem myglan berst svo auðveld-
lega með vindi. Algengar
vindáttir á Suðurlandi í myglutíð
eru suðlægar og austlægar en
vestlægar aftur sjaldgæfar. Ekki
er líklegt að smit lifi af vindburð
norður í Eyjafjörð. Þetta þýðir að
Norður- og Austurland og Suður-
land austan Rangárvallasýslu eru
nokkuð varin gegn vindbornu
smiti. Því er mikilvægt að reyna
að forðast að innflutt útsæði eða
útsæði af myglusvæði síðasta árs
verði sett niður á þessum
svæðum. Hornafjarðarsvæðið er
þar sérstaklega viðkvæmt þar sem
veðurfar þar er ekki síður hagstætt
fyrir mygluna en vestar á Suður-
landi. , ■