Bændablaðið - 28.03.2000, Blaðsíða 22

22
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 28. mars 2000
Það sem segir í þessari fyrirsögn er
ómögulegt samkvæmt þeirri
erfðafræði hrossalita sem helst er
talin góð þekking í dag. En nú
orðið segir staðfest reynsla annað
og verður greint frá því hér á eftir.
En víkjum aðeins fyrst að ræktun
litföróttra hrossa, þar sem litur
þessi er nú mjög til umræðu og
áhugi á honum mikill og sem betur
fer vaxandi, því hér er erfðafræðil-
egur auður fyrir hendi. Það væri í
raun menningarslys á þjóðarvísu að
glata honum úr stofninum og auk
þess miklir álitshnekkir yfir hross-
arækt í landinu. „Við vissum af
þessum lit, hann var í útrýming-
arhættu og við létum hann hverfa.“
Þetta er áreiðanlega eitthvað sem
hrossaræktendur og áhugamenn
um íslenska hrossastofninn vilja
ekki láta um sig spyijast.
Hrossafræði ganga út frá því að
litförótt sé til komið fyrir tilstuðlan
ríkjandi erfða og þar með þarf allt-
af annað hvort foreldrið að vera
litförótt, til þess að litförótt folald
fæðist. Einnig ganga þessi fræði út
frá því að genið sem veldur
Iitföróttu sé banagen í arfhreinu
ástandi en það merkir að gefi báðir
foreldramir litförótta erfðavísinn í
fóstur þá lætur hryssan fóstrinu
strax eða mjög fljótlega og ekkert
folald fæðist. 011 litförótt hross eru
samkvæmt þessu arfblendin og það
þýðir að litföróttir folar gefa
litförótt afkvæmi á móti einlitum
hryssum í nokkum veginn helm-
ingi tilvika og sama gildir um
litföróttar hryssur og einlita fola.
Af þannig stóðlífi, segjum 20 ein-
litum hryssum og litföróttum fola,
fæðast þá 10 einlit og 10 litförótt
folöld að jafnaði.
Það er lítið gagn í því að halda
saman litföróttum hrossum í
ræktunarskyni nema með þeirri
aðferð að láta þau ganga saman allt
sumarið. Þá getur litföróttur foli
fyljað litföróttu hryssumar aftur og
aftur eftir að þær láta arfhreinum
fóstmm, þangað til þær halda að
lokum arfblendnu fóstri. Sé þetta
ekki gert verður um 25% hryssanna
gelt og af þeim folöldum sem
fæðast verða 67% litförótt og 33%
einlit. Segum, til samanburðar við
fyrra dæmið, að hryssumar séu 20.
Þá fæðast 10 folöld litförótt og 5
einlit, en 5 hryssur em geldar. Ef
stóðið gengur hins vegar saman allt
sumarið þá verður nokkur seinkun
á fæðingum miðað við það sem
venjuiegast er en allar 20 hryssum-
ar kasta. Af folöldunum verða þá
13-14 litförótt en 6-7 einlit. Það er
því í raun lítið unnið við að halda
saman litföróttum hrossum í
ræktunarskyni. Þó aðeins fleiri
litförótt folöld fæðist með þeirri
aðferð er mun meira lagt á stóðið
og meira fæðist af síðgotungum.
Litförótt er í raun auðvelt í
ræktun og aðeins þarf að hafa var-
ann á, að rækta vel og að láta ekki
málin drabbast niður þannig að
lítið verði til af góðum hrossum
sem bera litinn.
Víkjum þá aftur að þeirri
reynslu sem ýjað var að í upphafi.
Sumarið 1996 var hafrn tilraun til
þess að ganga úr skugga um að
litförótt gæti komið fyrir með
öllum mögulegum gmnnlitum í
íslenska hrossastofninum. Hún fór
fram í tveim gangmálum og var
annað á Lágafelli í Austur-Land-
eyjum, hjá Magnúsi bónda Finn-
bogasyni, en hitt fór fram á Lamb-
astöðum í Hraungerðishreppi hjá
Tryggva bónda Bjamasyni. Þegar
við Magnús vomm eitt sinn að
skoða árangurinn vorið 1998 sáum
við allt í einu gráan fola í stóðinu
sem bar greinileg einkenni þess að
vera jafnframt litföróttur. Hann var
árinu eldri en tilraunafolöldin,
fæddur 1996 og sagði Magnús
hann undan Hrafnhildi og Friði,
heimahrossum á Lágafelli. Þau em
bæði einlit og því átti þetta ekki að
geta staðist. Enginn hafði orðið
þess var að hryssan hefði nokkm
sinni strokið burt né heldur að ann-
ar foli hafi komið í girðinguna til
hennar enda var, að því er eftir-
grennslanir sýna, enginn litföróttur
graður foli í Austur-Landeyjum
þetta sumar. Hrafnhildur kastaði
einnig á eðlilegum tíma miðað við
þann sem hún var hjá Friði. Fol-
aldið var dökkt, eins og móðirin
sem er dökkjörp, nærri svört á bol-
inn. Friður er hins vegar grár, nærri
alhvítur orðinn er þetta var, fæddur
rauðbleikur. Ættir hrossanna em
betur raktar hér á eftir með ættar-
grafi. Folinn ungi og gmnsamlegi
hlaut nafnið Reglubijótur, enda
virtist hann vera að sýna okkur brot
á reglum þeim um erfðalögmálin
sem hingað til hafa verið hafðar
fyrir bestu vitneskju. Hann var
notaður á nokkrar hryssur heima á
Lágafelli síðastliðið sumar, 1999,
til að læra lífskúnstina og til að
hægt sé að ganga úr skugga um það
að hann sé í öllu eðli sínu
litföróttur.
Ljóst var strax þegar þessi foli
rann fyrir augum okkar að hér var
eitthvað merkilegt á ferðinni og að
ekki dygði til lengdar að hafa
óstaðfesta vitneskju um foreldra
Reglubijóts. Því var sumarið 1999
tekið blóðsýni til greininga úr
öllum þrem einstaklingunum,
Friði, Hrafnhildi og Reglubijóti.
Niðurstöður blóðflokkagreininga
sem fram fóm í Svíþjóð liggja nú
fyrir og sýna að ekkert mælir gegn
því að báðir tilgreindir foreldrar
séu í raun hinir réttu, þrátt fyrir lit-
ina, sem ekki eiga að geta gefið
litförótt.
Hvaðan hefur þá Reglubijótur
litförótta eiginleikann? Til þess að
útskýra það þarf að rýna svolítið í
málið, sem er þó í raun einfalt.
Reglubijótur erfir dökka litinn
brúna sem hann fæddist með frá
móður sinni, en hann erfist aðeins á
vindhárafeldinn. Hann erfir hins
vegar hvítan lit á undirhárafeldinn
frá föður sínum og jafnframt þann
eiginleika frá föðumum að grána
með aldri. Hann mun því með
ámnum hætta að sýna það á
skrokki sínum að hann er
litföróttur, þó hann geymi það í
genasafni sínu. Litir virðast alls
ekki erfast þannig að jafnaði að lit-
ur komi frá báðum foreldmm, á
sinn feldinn hvor, heldur erfist litur
að jafnaði á báða feldina í senn fyr-
ir tilstuðlan sömu gena. Hér er því
á ferðinni einhvers konar afbrigði í
erfðum miðað við venjulegar eða
algengar erfðareglur, afbrigði sem
veldur því að við litaerfðimar skip-
ast mismunandi litur á hvom feld-
inn og koma litimir hvor frá sínu
foreldri. Á þennan hátt hefur
litförótt augsýnilega fyrst orðið til
og síðan haldist við í gegnum
venjulegar ríkjandi erfðir og þann-
ig kemur litförótt samkvæmt þessu
ennþá fram af og til. Þannig mega
menn jafnan vænta þess að fá fram
í stóði sínu litförótt folöld, ef þar
em hvítar hryssur eða hvítur foli.
Gegn þessari frásögn má búast
við að sett verði fram mótbáran:
Friður er sjálfur litföróttur en það
sést bara ekki af því hann er orðinn
hvítur. Þessu er til að svara: Undan
Friði hafa komið svo mörg
afkvæmi á Lágafelli að það ætti að
vera ljóst ef hann bæri þessi gen
sjálfur. Hann ætti þá að hafa þau
frá föður sínum Gáska 920 frá
Hofsstöðum, sem er grár en fæddur
rauðskjóttur en um hann gildir hið
sama og Frið hvað afkvæmafjölda
varðar. Ekki er vitað um litförótt
undan Gáska, né heldur föður hans
Hrímni 585 frá Vilmundarstöðum,
sem einnig var grár, fæddur svart-
ur. Hér er varla annað hægt en að
líta á það sem staðreynd, að hvor-
ugur þeirra sé litföróttur og að
litförótt liggi ekki falið á bak við
gráu hrossin sem hér koma við
sögu.
Til er trúverðug frásögn, sögð
af tveim mönnum, sem þekktu
málið hvor frá sinni hlið, ef svo má
segja, um að þetta hafi gerst áður á
sama hátt hér á landi en það verður
ekki lengur staðfest með
blóðflokkagreiningu, því viðkom-
andi hross eru dauð. En þannig
kom litförótta hrossakynið á
Mýrum í Álftaveri upp á sínum
tíma fyrir tilstuðlan hvíts fola af ætt
Þokka 134 frá Brún og brúnnar
hryssu. Sú saga verður betur rakin
síðar. En það virðist einnig vera til
annað dæmi um þetta hér á landi
sem enn má líklega staðfesta eða
hafna með rannsókn. Það er því
möguleiki á því að litförótt komi
fram aftur þó að það hverfi úr
stofninum, en á það er ekki að
treysta, þessi sérstaka aðferð við að
skila erfðum er ekki þess eðlis, að á
grundvelli hennar sé hægt að rækta
litförótt hross, hún byggist á tilvilj-
anakenndri erfðaaðferð sem virðist
vera mjög sjaldgæf og ómögulegt
er að hafa áhrif á. Því megum við
ekki týna litförótta litnum úr stofn-
inum og verðum að varðveita hann
með ræktun folalda undan
litföróttum hrossum.
Páll Imsland
febrúar 2000
Hrímnir 585,
Vilmundarstöðum,
1958, steingrár f.
svartur.
Freyja 3204,
Hofsstööum,
rauðskjótt, 1959.
Begga-Jarpur,
Stórholti, 1969
Skessa,
Hvítadal, jörp.
Hrafn 802,
Holtsmúla, 1968,
brúnstjörnóttur
Folda 4280 (108),
Lágafelli, 1972, rauð
tvístjömótt með hvítar
hærur í feldi
Skröggur 830,
Lágafelli, 1970,
jarpblesóttur
Jósefína (90),
Stóru-Hildisey, 1969,
Ijós-leirljós
Ættargraf Reglubrjóts á Lágafelli
Gáski 920,
Hofsstöðum, 1973,
gráskjóttur fæddur
rauðskjóttur
Freisting,
Kleifum, 1974, jörp
I boxunum koma fram eftirtaldar
upplýsingar, eftir því sem til eru:
Nafn hrossins ásamt ættbókarnúmeri ef til
er (eða sérstöku heimanúmeri sem þá er í
sviga), fæðingarstaður, fæðingarár, litur.
Friður,
Kleifum, 1986, grár,
fæddur rauðbleikur
Kormákur,
Lágafelli, 1981, jarpur
Jósefína (151),
Lágafelli, 1977,
rauðblesótt
Hrafnhlidur (186),
Lágafelli, 1987,
dökkjörp stjörnótt
Reglubrjótur,
Lágafelli, 1996, grár
litföróttur,
fæddur brúnn
l______