Bændablaðið - 11.04.2000, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 11. apríl 2000
BÆNDABLAÐIÐ
5
VéMdakar
vandaOur undirbúningur borgar sig
Verktakastarf í búrekstri færist í vöxt
hérlendis. Einstaklingar hafa komið sér upp
afkastamiklum vélbúnaði og bjóða nágrönn-
um sínum þjónustu gegn hæfilegu gjaldi.
Formið er löngu vel þekkt úr framræslu og
jarðvinnslu með stórvirkum tækjum. Síðari
árin hefur verktaka við léttari ræktunarstörf,
t.d. plægingu og sáningu, svo og heyskap og
komskurð einnig komið til sögu. Verktaka
er einn angi vaxandi sérhæfingar í land-
búnaði. Hún er líka leið til þess
- að nýta þær stóru og afkastamiklu vél-
ar sem markaðurinn býður
- að nýta starfsþjálfun og sérhæfða verk-
unnáttu og
- að draga úr véla- og vinnukostnaði við
búrekstur.
Til að þessum árangri megi ná verður að
undirbúa verktakastarfið mjög vandlega.
Hér verður rætt um nokkra þætti sem gefa
þarf gaum við þann undirbúning.
1. Markaður verktakans
Verktakastarfið stendur og fellur með því að
nægur markaður sé fyrir þá þjónustu sem
bjóða skal og að sá markaður geti greitt
ásættanlegt verð fyrir þjónustuna. Nauðsyn-
legt er því að kanna markaðinn (verkþörfina)
rækilega áður en ráðist er til fjárfestingar og
framkvæmda. Eðlilegt er að bændur séu hik-
andi við að skipta á eigin vélum og að-
keyptri þjónustu, ekki síst ef þeir þekkja lítið
til þess sem hana býður. Vel undirbúin og
traust áætlun um verktakaþjónustuna og
trúverðug kynning er forsenda þess að not-
endur gefi sig fram og séu tilbúnir að
hagnýta þjónustu verktakans.
2. Vélar og færni verktakans
Vélar, sem nota á við verktöku, verða að
vera mjög traustar og þola það álag sem
mikil og samfelld vinna veldur. Það er sitt-
hvað t.d. að binda 800-900 rúllur á einu búi
á sumri eða 4000-5000 á nokkrum búum á
sama tíma. Sömuleiðis þarf að gera miklar
kröfur til verktakans eða þess sem með
vélarnar fer. Hann þarf að kunna verkið út í
hörgul og hann þarf að geta ráðið við hverja
bilun sem upp kemur - hvort tveggja verður
hann að ráða betur við en verkkaupinn. Þessi
tvö atriði valda miklu um það traust sem
verkkaupar fá á verktakanum - og þá um leið
hversu verktakanum tekst að afla sér verk-
efna og markaðar.
3. Vélakaup - rekstraráætlun
Með vélakaupunum verður til hinn fasti
kostnaður vélaútgerðar verktakans. Hann,
þ.e. vexti og afskriftir, er auðvelt að reikna.
Benda má lesendum á heimasíðu bútækni-
sviðs Rala (www.rala.is/but) á Hvanneyri en
þar eru greiðargóðar leiðbeiningar um
útreikninginn svo og reikniáhöld til þess.
Við útreikning hins fasta kostnaðar þarf að
gæta að hugsanlegu endursöluverði vélanna
svo og endingartíma þeirra. Sé um kaupleigu
tækjanna að ræða gilda aðrar reglur um
ákvörðun hins fasta árgjalds af þeim.
Argjaldið er þá ákveðið með kaupleigu-
samningnum.
Ekki er alltaf auðvelt að áætla hinn
breytilega kostnað vélarekstursins. Reynsla
glöggra vélamanna, niðurstöður búvéla-
Þegar hugmynd er fengin um heildar-
kostnaðinn (fastur + breytilegur kostnaður)
þarf að deila honum niður á áætluð ársafköst
vélagengisins. Arsafköstin má ekki ofmeta.
Taka þarf tillit til mögulegs verktíma á
„vertíðinni" að frádregnum
- töfum vegna óhagstæðs veðurs og
ástands túna/akra
- tíma í ferðir á milli vinnustaða
- tíma í eftirlit, viðhald og viðgerðir svo
og
- tíma vegna óvæntra og óhjákvæmi-
legra tafa.
megi stærstu útgjaldaliðina af nægilegri
nákvæmni, svo sem vinnu ekils, eldsneyti og
viðhald, svo og sérstök aðföng sem verk
kann að kalla á, t.d. bindigarn. Hér má ekki
gleyma kostnaði vegna trygginga.
sem vinnslubreidd x ökuhraði við nýting-
arstuðulinn 0,75-0,85 gefa afköstin við
verkið; dæmi (3,6m x 7,5 km/klst x 0,80): 10
= 2,16 ha/klst. I öðrum verkum, t.d. við hey-
bindingu og komskurð, koma fleiri áhrifa-
þættir við sögu. Á áðumefndri heimasíðu,
www.rala.is/but er einnig að finna innlendar
tölur um afköst ýmissa búvéla við eðlilegan
gang búverka og óhjákvæmilegar tafir á
verki.
Við gerð rekstraráætlana fyrir verktaka-
starf er rétt að reikna ekki aðeins með
meðalafköstum eða þaðan af meiri heldur
líka lökum afköstum, t.d. 20% undir meðal-
afköstum, til þess að finna megi styrkleika
hins áætlaða rekstrar. Minnumst þess að
verktakastarf getur því aðeins orðið sjálfbært
að verktaki og verkkaupi hagnist báðir á því!
4. Tryggingar og ábyrgð
Áður en verktaki leggur í farandvinnu með
vélum sínum verður hann að ganga úr
skugga um að vélar og ekill séu tryggð
tryggilega. Mælt er með því að verktakar
kaupi sér frjálsa ábyrgðartyggingu. Það fylg-
ir því þung ábyrgð að fara um þjóðvegi og
vinna á öðram bæjum með aflmiklum og
stórvirkum landbúnaðartækjum. Ekill verður
einnig að hafa til þess lögboðin öku- og
vinnuvélaréttindi svo ekki komi til dýrra eft-
irmála ef óhöpp eða slys verða. Allur
búnaður vélanna þarf að sjálfsögðu að upp-
fylla öryggiskröfur. Á því ber ekillinn
ábyrgð. Leitið ráðgjafar hjá Vinnueftirliti
ríkisins og tryggingafélögum um þessi efni.
5. Verksamningar
Enn mun algengast að verksamningar bænda
og verktaka séu óformlegir. Kunningsskapur
og fyrri samskiptareynsla era oftast látin
duga sem trygging fyrir verkinu. Þetta geng-
ur að vissu marki en er gagnslítið ef úfar rísa
með aðilum. Best er að því að gera formleg-
an verksamning þar sem ákvæði eru m.a. sett
um
- verkið sem vinna skal
- verkskilyrði, tíma, magn ofl.
- verð sem greiða skal fyrir verkið,
greiðslukjör og greiðslutíma
- helstu gæðakröfur til verksins
- hvemig fara skuli með frávik og ósætti
ef upp kemur.
Það er beggja hagur að ganga formlega frá
verksamningi, a.m.k. ef um mikilvæg og
umfangsmikil verk er að ræða. Ekki er
óhugsandi að útboð búverka muni fara að
tíðkast rétt eins og í öðram atvinnugreinum.
Þá verður verksamningur eðlileg niðurstaða
þess ferils. Vaxandi kröfur um gæðastjómun
kalla einnig á formlega verksamninga.
Athuganir, sem gerðar hafa verið
hérlendis, benda til þess að með vel skipu-
lagðri vélasamvinnu og verktakastarfi, t.d.
við heyskap, megi hagnast um allvænar
fjárapphæðir á ári hverju. Baldur Helgi
Benjamínsson kynnti ásamt skrifaranum
niðurstöður þessara athugana á síðasta
Ráðunautafundi. Velja má ýmis form
samnýtingar á vélum. Ekki er ósennilegt að
þeim verkum muni fjölga sem bændur hafa
samvinnu um eða fá unnin af verktökum.
Mikilvægt er að undirbúa samrekstur-
inn/verktökuna vel, eins og hér hefur verið
klifað á, og láta ekki undir höfuð leggjast að
ganga sem formlegast frá öllum samskipta-
reglum. Þá hefur hver sitt og skrattinn ekk-
ert.
Bjarni Guðmundsson,
Hvanneyri.
Nefnd á vegum landbúnaðarráðherra
Loðdýrarækt á sér framtfð
Guðni Ágústsson, landbúnaðar-
ráðherra, skipaði nefnd í sept-
ember s.l. er hafði það hlutverk
að gera úttekt á famtíðarmögu-
leikum loðdýraræktar á íslandi,
með það að markmiði að greinin
gæti vaxið og starfað óstudd til
framtíðar. Nefndinni var m.a.
ætlað að skoða helstu veikleika
greinarinnar og koma með
tillögur til úrbóta, gera saman-
burð á danskri og íslenskri
loðdýrarækt og koma með
tillögur um hvernig ráðgjöf sé
best fyrir komið í greininni.
Á ríkisstjómarfundi tók Guðni
undir efni skýrslunnar og lagði til
við ríkisstjómina að til viðbótar
þeim 25 m.kr. sem ríkisstjórnin
hefur þegar ákveðið til fóðumiður-
greiðslu á þessu ári, verði veittar
20 m.kr. aukafjárveiting á fjárauk-
alögum fyrir árið 2000, til frekari
niðurgreiðslu á loðdýrafóðri.
Nefndin hefur nú lokið störfum
og á eftir verður drepið á helstu
atriði sem fram koma í skýrslunni.
- Nægjanlegur aðgangur er að
góðu hráefni til fóðurgerðar og
verð þess er lægra en í sam-
keppnislöndunum. Fóðurverð til
bænda er þrátt fyrir það hærra
en þar.
- Heilbrigði dýrastofnsins í land-
inu er mjög gott og hindranir
vegna landþrengsla og umhverf-
isþátta engar.
- Flutningur afurða á markað hef-
ur ekki í för með sér auka-
kostnað vegna legu landsins.
- Fóðurstöðvar eru veikburða,
bæði faglega og rekstrarlega og
• UJJ {O'IOO
fóðurgæði era óstöðug og oft á
tíðum léleg.
- Fóðurframleiðendur era of
margir og dreifing þeirra tekur
ekki mið af staðsetningu sam-
eiginlegra fóðurstöðva.
- Þróun á stærð og gæðum skinna
hefur síðustu ár verið mun
hægari en hjá nágrannalöndun-
um og skinnaverð því lægra.
- Lágt verð á skinnamörkuðum
hefur átt þátt í afkomuleysi í
greininni.
- Skuldastaða loðdýrabænda hef-
ur versnað á síðustu árum og
verður að teljast óviðunandi.
- Skortur er á ráðgjöf og faglegri
þekkingu í greininni og mark-
mið óljós.
- I innra umhverfi greinarinnar
felst veralegt svigrúm til betri
.CiMIiiUliJO li v.
árangurs sem er forsenda þess
að greinin nái sér aftur á strik.
Ólíklegt er að sá árangur náist
án sérstaks stuðnings.
- Það er álit nefndarinnar að
loðdýrarækt á Islandi eigi sér
framtíð.
Helstu tillögur
nefndarinnar voru:
- Auka þarf upplýsingamiðlun til
bænda um faglega og mark-
aðslega stöðu greinarinnar.
- Efla þarf faglegar og rekstrar-
legar leiðbeiningar til bænda.
- Bæta þarf gæði fóðursins með
markvissu fóðureftirliti og
ráðgjöf - áætlaður kostnaður
ríkissjóðs er 3 m.kr.
- Flytja þarf reglulega inn
kynbótadýr og tryggja dreifingu
þeirra.
- Hagræða þarf í rekstri
fóðurstöðva og efla aðalfóður-
stöðvar á hverju svæði. Fram-
leiðnisjóður og/eða Byggðast-
ofnun styrki slíka hagræðingu.
- Lögð verði áhersla á að upp-
bygging loðdýraræktar í fram-
tíðinni verði á starfssvæðum
-iuiii uu&vniuue oiv iís.ii
aðalfóðurstöðvanna.
- Lagt er til að á næstu þremur
áram, þ.e. árin 2000-2002, veiti
ríkissjóður af fjárlögum árlega
45 m.kr. til niðurgreiðslna á
loðdýrafóðri.
- Byggðastofnun geri könnun á
þörf fyrir skuldbreytingu lausa-
skulda í föst lán og leggi fram
tillögur um hvemig standa beri
að slíkum skuldbreytingum,
þyki þær koma greininni að
raunveralegu gagni.
- Kannaðir verði möguleikar á
tengingu afborgana lána við af-
urðaverð.
í nefndinni sátu: Ólafur
Friðriksson, deildarstjóri í land-
búnaðarráðuneytinu, formaður,
Bjarni Stefánsson, bóndi og
formaður SIL, Túni, Hraungerðis-
hreppi, Guðmundur Stefánsson,
framkvæmdastjóri Lánasjóðs land-
búnaðarins, Einar E. Einarsson,
ráðunautur, Syðra-Skörðugili,
Skagafirði, sem jafnframt var
starfsmaður og ritari nefndarinnar.
Nánar er vísað til skýrslunnar
sem er á heimsíðu BI.
Icgr,:i ..'L'I.-IVH HI.+','! l".<