Bændablaðið - 16.05.2000, Blaðsíða 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. maí 2000
hvort í úðabrúsa eða það er borið á
með nk. bursta. Gæta þarf þess að
efnið fari einungis á þær tegundir
jurta sem eyða á. Upplagt er að
dreifa heyi á þann svörð þar sem
hvönn hefur verið eytt.
Mosi. Mosi er víða í
varplöndum og sækjast kollurnar
gjarnan eftir honum þegar þær
leita að lausu efni í hreiðurbotninn.
Hann hefur þann galla að halda af-
ar miklu vatni en slíkt fer illa með
dún í vætutíð, auk þess sem mjög
erfitt getur verið að hreinsa hann
úr með vélum, því dúnþræðirnir
vilja vefjast utan um krókóttar
agnir mosans og mynda hnökra
eða kúlur sem mikil vinna er að
handtína úr. Hægt er að eyða hon-
um úr landinu með efnum
(jámsúlfat), en óraunhæft er að
koma því við vegna útbreiðslu
hans. Ef tilbúinn áburður er borinn
á landið yfirtaka grösin mosann á
nokkrum árum og getur þessi
aðferð víða komið til greina. Ann-
ars þarf eftir ítrasta megni að bera
hey í hreiðrin undir dúninn, bæði
fyrir varp og eins meðan á vaipi
stendur. Setja hey í hreiðurbotninn
í hverri leit.
Lyng. Mjög víða er lyng á
varpstöðvum æðarfuglsins. Það er
skaðlaust að öllu öðru leyti en því,
að erfitt er að fullhreinsa það úr
með vélum og mikið verk er að
handtína það úr. Til þess að hindra
lyngagnir í að komast í dúninn er
mælt með að bera hey undir
dúninn, en oft er þurrt og gott að
öðru leyti á lyngsvæðum.
Melur. Melgresi finnst allvíða í
varplöndum æðarfugls og oft sækir
fuglinn inn í þéttasta gróðurinn,
enda er þar afdrep gegn flugvargi.
Margir kvarta undan því að
dúnninn fari illa í melgresi og að
erfitt sé að hreinsa slíkan dún.
Veruleg bót er að því að setja hey í
hreiðurbotn slíkra hreiðra, bæði
fyrir varp og á varptímanum.
Stundum hefur verið gripið til þess
ráðs að brenna melgresisflókana
og vissulega eru til aðstæður þar
sem slíkt er gagnlegt, hins vegar
skal minnt á að leyfi þarf til sinu-
brennslu og full ástæða er til að
meta sérstaklega í hverju tilviki
þörfina fyrir slíkt.
Bleyta. Víða verpir æðafugl
þar sem blautt er eða á svæðum
sem blotna fljótt upp í vætutíð,
jafnvel í þanghrönnum sem fara á
flot með stækkandi straumi. í vot-
lendi hefur land undir æðarvarp
víða verið ræst fram með góðum
árangri, eða þá á takmörkuðum
svæðum hækkað með ýmsum
ráðum og undan stækkandi straumi
má færa hreiður smátt og smátt of-
A myndinni má sjá hvernig hvönn sækir inn í algróið land.
Ljósm. Árni Snæbjörnsson
Hafnarhólmi í Borgarfirði eystra. Girðingin, ofarlega á háeyjunni, hefur
dregið verulega úr því að lundinn leggi undir sig æðarsvæðin neðar í
brekkunni.__________________ Ljósm. Árni Snæbjörnsson
Inngangur
Æðarvarp og dúntekja er gam-
algróin þúgrein sem víða í hinum
dreifðu byggðum skilar umtals-
verðum tekjum, en rúmlega 400
jarðir hafa eitthvert eða nokkurt
æðarvarp, allt frá nokkrum tugum
hreiðra upp í það að gefa fullar
árstekjur. Sá æðarbúskapur sem
stundaður er á Islandi á sér langa
sögu og merkilega þróun og er
einsdæmi í heiminum þegar um
nytjar á villtri fuglategund er að
ræða. Þegar vorið er komið má
vitna til hendingar í þekktu kvæði
þar sem segir; „nú fer að hýrna um
hólma og sker/hreiðra sig blikinn
og æðurin fer.“ I framhaldi af
þessu má svo rifja upp nokkur
atriði sem snerta nýtingu æðar-
varps og meðferð æðardúnsins.
Að halda vargi í skejjum
Nú er kominn sá tími, að öllum
undirbúningi ætti að vera lokið í
varplöndum æðarfuglsins, því
fuglinn er víða byrjaður að setjast
upp. Til þess að æðarfuglinn vitji
varplanda sinna á ný, þarf að
tryggja að minkur og tófa séu ekki
á svæðinu. Einnig þaif að gæta
þess að varplandið sé friðað fyrir
ágangi utanaðkomandi umferðar
og fyrir ágangi búfjár. Víða er því
nauðsynlegt að girða varplandið
af.
Rétt er að minna á lögboðnar
skyldur sveitarstjóma að láta
árlega leita að villimink og tófu,
hver á sínu svæði. „Eftirlit með því
að sveitarfélög sjái um refa- og
minkaveiðar er í höndum
veiðistjóra." En þrátt fyrir þetta
vantar víða verulega á að þessu sé
framfylgt. Slök eða lítil leit að
vargi þessum í einu sveitarfélagi
getur valdið auknu álagi á
nágrannasvæðum. Mikilvægt er að
beita samstillu átaki allsstaðar. Það
er verulegt áhyggjuefni að víðast
hvar telja menn að þessum dýrum
hafi fjölgað á undanförnum árum,
enda verður margur æðarbóndinn
illilega var við aukinn ágang
þeirra.
Það er ekki einungis tófa og
ntinkur sem herja á æðarfuglinn,
mávar og hrafn eru t.d. hinir verstu
óvinir æðarfuglsins. Varpbændur
þurfa að leggja sig alla fram um að
fækka þessum vargi eða í það
minnsta að fæla hann frá
varpstöðvum æðarfugls. Sjálfsagt
er að leita samstarfs við sem flesta
til þess að spoma við fjölgun flug-
vargs. Þótt meðferð á sorpi,
fiskúrgangi, úrgangi frá
sláturhúsum og öðru æti hafi
batnað vemlega á síðari ámm, þá
þarf að gera enn betur í þeim efn-
um. Þekkt er að úrgangur á víðav-
agi, sérstaklega að vetri eða
snemma vors, þegar lítið er um
annað æti, dregur að sér flugvarg
sem síðan leggst á æðarvörpin um
leið og varp byrjar. Hver kannast
ekki við þá reynslu, að jafnvel þótt
vel hafi tekist að verja varplöndin,
þá hverfa allir ungar í gin ung-
aræningja um leið og þeir koma á
sjóinn. Flugvargur hvers konar
ásækir ekki aðeins æðarfuglinn,
aðstæðum geta verið æðarfugli og
æðarvarpi mishagstæð. Mörg þess-
ara atriða ráðum við lítt eða ekki
við, en á önnur getum við haft ein-
hver áhrif, æðarfugli til gagns, án
þess þó að valda tjóni á umhverf-
inu. Fyrir utan varg og almennan
aðbúnað í varplandinu, þá verður í
örstuttu máli bent á nokkur atriði.
Tekið skal fram að alls ekki er um
tæmandi upptalningu að ræða.
Hvönn. A síðari árum má víða
sjá hvemig hvönn breiðist út í
varplöndum og e.t.v. víðar. Margir
líta á hana sem illgresi í
varplöndum æðarfugls. Víða má
sjá hvemig hún leggur undir sig
varpsslóðunt er veðrasamt á vet-
uma. Æðarfuglinn sækir að vísu
inn í hvannstóðið á vorin, enda
finnur hann þar afdrep. hins vegar
fer dúnn sérlega illa við slíkar
aðstæður, bæði er undirlagið oft
ber moldin og svo er líkt og blöð
og stönglar beini regnvatni í
hreiðrið. Þá getur stundum verið
illgerlegt að finna slík hreiður.
Aður fyrr var hvönninni haldið
niðri með beit og enn nota sumir
þessa aðferð í lok varps. Sumir
hafa tekið það ráð að slá hvönnina
snemma vors og loks má nefna að
til er hættulítið/hættulaust efni sem
nota má til þess að eyða hvönn.
heldur verður mófuglalíf og fisk-
irækt í ám og vötnum fyrir barðinu
á honum. Auk þess sem hann getur
borið smit í vatnsból bæði manna
og dýra.
Annar vandi/viðfangsefni
Þekkt er að ýmis atriði í landslagi,
jarðvegi, gróðri eða öðmm ytri
algróið land, ýmist vaxið
heilgrösum og/eða lyngi. Þegar
hvönnin hefur náð yfirhöndinni
hverfur annar gróður og á milli
hvannarstönglanna er jarðvegurinn
óvarinn. Að vetri til er hann opinn
fyrir veðri og vindum og hætt er
við jarðvegseyðingu, því víða í
eyjum og annars staðar á æðar-
Það heitir „Roundup (glyphosat)"
og hefur reynst vel á norðlægum
slóðum. Það verður mjög fljólt
óvirkt í jarðvegi. Efnið þarf að
bera á blöðin í byrjun gróanda, eft-
ir það visnar plantan upp eftir
nokkrar vikur. Efnið er í hættu-
flokki C og fæst víða þar sem
gróðurvörur eru seldar, annað
Nýfing seðarvarps og
meðlerð asðardúns