Bændablaðið - 14.06.2000, Blaðsíða 29

Miðvikudagur 14. júní 2000
BÆNDABLAÐIÐ
29
„Þó að víða megi ferðast um fallegar
sveitir og horfa heim að vel hirtum bæjum er
það of algengt að umgengni sé áfátt tii
sveita. Asýnd sveitabæja skiptir miklu máli
fyrir markaðssetningu landbúnaðarafurða og
hefur án efa áhrif á sjálfsvirðingu og líðan
ábúenda. Brotajám, jafnvel heilu bflakirkju-
garðamir geta legið bak við hól. Algengt er
að spilliefnum s.s. rafgeymum hafi ekki
verið komið fyrir á forsvaranlegan hátt. Oft
er um að ræða „gamlar syndir", bflhræ frá
þeim tímum þegar erfiðara var að losa sig
við þau á annan hátt og hugsanahátturinn var
annar. Nokkuð er um útihús í niðumíðslu og
eðlilegt viðhald hefur víða setið á hakanum
vegna lélegrar afkomu," sagði Ragnhildur
Sigurðardóttir en hún er nýráðin verk-
efnisstjóri „Fegurri sveita“ sem er átaksverk-
efni um hreinsun á landi og fegmn mann-
virkja með áherslu á sveitir landsins. Til-
gangurinn er að bæta ásýnd dreifbýlisins og
ímynd þess og koma í veg fyrir mengun og
slysahættu.
Ragnhildur segir að viðhorf fólks gagn-
vart umhverfí sínu séu að breytast, skilning-
ur og vilji til að huga að umhverfinu hafi
aukist. „En margir bændur em þó uggandi
yfir þeim kostnaði sem fylgir hreinsun. Fjár-
hagslegur stuðningur er forsenda þess að
bændur geti tekið á þessum uppsafnaða
vanda. Eitt allsherjar átaksverkefni fyrir þá
sem vilja taka þátt í því er tímabær. Það þarf
samstillt átak til hreinsunar í sveitum."
Verkefnið er á vegum landbúnaðarráðu-
neytisins í umboði ríkisstjómarinn-
ar.Verkefnið er fólgið í því að hvetja til,
samstilla og jafnvel skipuleggja, alhliða til-
tekt og fegmn sveita. Upphaflega var gert
ráð fyrir því að verkefnið stæði frá 1.
Atak I íegrun sveita
október 1999 til 1. október 2000. Ráðherra
skipaði fimm manna framkvæmdanefnd s.l.
haust.
í nefndinni eiga sæti: Fulltrúi landbúnað-
arráðuneytisins og formaður nefndarinnarer
Níels Ámi Lund, fulltrúi Bændasamtaka ís-
lands er Sigríður Jónsdóttir bóndi, fulltrúi
Sambands íslenskra sveitarfélaga er Þómnn
Gestsdóttir sveitarstjóri, fulltrúi Kvenfélaga-
sambands íslands er Guðrún Þóra Hjalta-
dóttir hússtjómarkennari og næringarráð-
gjafi og fulltrúi um-
hverfisráðuneytisins er
Sigríður Stefánsdóttir
deildarsérfræðingur.
Nefndin hefur
fundað reglulega og
undirbúið verkefnið. I
febrúar s.l. var haldinn
samráðsfundur með
fulltrúum fjölda fyrir-
tækja, félagasamtaka
Hvað er hægt að gera
Mála hús og mannvirki
Endurreisa / viðhalda gömlum mannvirkjum sem hafa verndargildi
Rífa ónýt og/eða hálffallin mannvirki sem engin menningarverðmæti eru í
Fjarlægja ónýtar vélar og annað brotajárn, eða koma þeim fyrir á snyrtilegan hátt
Fjarlægja ónýtar girðingar
Hreinsa fjörur, ár og vötn
Safna rúllubaggaplasti, áburðarpokum og fieiru þess háttar
Merkja kennileiti s.s. göngustíga, heimreiðar, eyðibýli ofl.
Takmarkið er allsherjar átak í sveitum. Verkefnið verður í takt við nýjar áherslur
í umhverfismálum. Ragnhildur sagði að víða væri verið að vinna mjög gott starf
og nauðsynlegt væri að greina öðrum frá því svo aðrir gætu gert eitthvað áþekkt.
og stofnana. Fram kom ríkur vilji til góðra
verka og allir voru tilbúnir að leggja sitt að
mörkum hvort sem var f sjálfboðaliðastarfi
eða annarri þjónustu. f mars var verkefnið
kynnt sveitaifélögunum og 17 þeirra hafa
þegar skráð þáttöku. Nefndin fékk í maí
framlag á fjárlögum og hefur nú ráðið Ragn-
hildi Sigurðardóttur verkefnisstjóra til að
halda utan um framkvæmdina.
Ragnhildur mun annast daglega
framkvæmdastjóm og innri og ytri kynningu
á verkefninu. Aðsetur hennar verður í
Staðarsveit og í landbúnaðarráðuneytinu.
Henni er ætlað heimsækja sveitarfélög,
halda fundi og ræða við þá aðila sem geta
haft áhrif á þáttöku í verkefninu (t.d.
umhverfisnefndir, byggingarfulltrúa og
forsvarsmenn búnaðarfélaga).
Verkefnisstjóra er ætlað að koma með
ábendingar um þær leiðir sem færar eru til
að ná fram settum markmiðum og hvatningu
til hlutaðeigandi aðila. Góð samvinna
margra aðila er lykilatriði til að vel takist til
með þetta stóra verkefni og þá er gott að
þræðimir séu á einni hendi.
„Ljóst er að tíminn hefur liðið hratt og
sveitarfélög, samtök og fyrirtæki hafa nú að
miklu leyti skipulagt sitt sumarstarf. Áhuga-
söm sveitarfélög sem þegar hafa skipulagt
framkvæmdaáætlun og em byijuð að vinna í
sínum umhverfismálum verða markhópurinn
í ár. Enn er hægt að tilkynna þáttöku. Von-
andi verða sem flest sveitarfélög með næsta
sumar því þegar er orðið ljóst að framhald
verður á verkefninu," sagði Ragnhildur. Gert
er ráð fyrir því að sveitarfélögin sem þátt
taka sendi frá sér stuttar skýrslur í lok
sumars. Veittar verða viðurkenningar fyrir
vel unnin störf.
RúMaggaplast er
mikið iMihverlhi-
vendamðl húr i landi
Á hverju ári falla til um 1000
tonn af rúllubaggaplasti. Yfir-
leitt hefur það verið urðað þar
sem möguleikar á endurvinnslu
eru fáir og plastið mjög fyrir-
ferðamikið. Það er þó ekki
ómögulegt að endurvinna plastið
og er verið að vinna í því á
mörgum vígstöðvum.
Nokkrir bændur hafa sjálfir
gert tilraunir til að endumýta þetta
plast eða þær afurðir sem því
fylgja. Bændablaðið hefur meðal
annars greint frá því að Ásbjöm
Sigurgeirsson, bóndi á Ásbjam-
arstöðum í Stafholtstungum, notar
hólkana sem plastið er vafið utan
um í girðingarstaura fyrir raf-
magnsgirðingar. Annar bóndi,
Guðmundur Albertsson á
Heggsstöðum í Hnappadal, reyndi
fyrir nokkmm ámm að bræða
pokaplast og nota í girðingar-
staura. Árangurinn af því varð
þokkalegur þó að stauramir ættu
til að verða stökkir þegar sólin
skein mikið á þá og því entust þeir
í raun ekki mikið lengur en venju-
legir timburstaurar. „Mér skilst að
það sé erfiðara að bræða rúllu-
baggaplast á þennan hátt því það
bráðni öðmvísi. Ég hef heyrt að
endumýting á þessu plasti sé jafn-
vel dýrari heldur en nýtt plast. Það
væri hins vegar gott ef hægt væri
að gera eitthvað úr þessu,“ sagði
Guðmundur.
Hann segist hafa reynt að
bræða rúlluplastið en þá lent í
vandræðum vegna þess að það á
til að festast við álið sem plastið er
brætt á. „Það má hugsanlega nota
þetta í einhvers konar húðun. Það
fer í það minnsta geysilegt land
undir urðun á þessu en þess ber
ennfremur að geta að það eyðist
með tímanum. Ég held að besta
nýtingin á plastinu verði að brenna
það og nota það þannig til kynd-
ingar.“
Guðmundur Tr. Ólafsson um-
hverfisfræðingur hjá Sorpstöð
Suðurlands kannast við erfiðleika
við að losna við þetta plast. Fyrst
brenndu menn það vítt og breytt
um landið við litla hrifningu
nágranna, ferðamanna og heil-
brigðiseftirlits. Þetta hafi hins veg-
ar minnkað og nú séu menn famir
að grafa þetta niður sem sé heldur
ekki gott þó það sé skárra.
Fyrir nokkmm ámm reyndi
sútunarverksmiðja á Flúðum að
taka við plastinu og vinna úr þessu
plastfilmu. Sú filma hafði reyndar
þann galla að það var súrheyslykt
af henni og því datt þetta upp fyr-
ir. „Við höfum leitað víða eftir
aðferðum við að eyða þessu eða
endumýta en það hefur ekki ennþá
borið árangur. Þetta er hins vegar
mjög orkuríkur úrgangur og ég tel
að réttasta nýtingin á þessu sé í
brennslu. Hún færi þá fram í sorp-
brennslustöðvum sem gætu náð
tilætluðum hita og hefðu tilskildar
mengunarvamir."
Guðmundur segir stærsta
vandamálið við þetta plast að það
sé óhreint strax í byijun. „Það er
mörgum aukaefnum blandað í
plastið eftir því hvaða eiginleika
maður vill fá í það, t.d. strekkjan-
leika, sólvöm o.þ.h., auk þess sem
þarf að nota lím á það. Þama em
því efni sem em ekki auðlosanleg
frá plastinu aftur og því er ekki
auðvelt að endumýta plastið nema
þá í einhveija efnavinnslu."
Hjá Endurvinnslu Eyjafjarðar
hafa nokkrir möguleika hafa verið
kannaðir um endurvinnslu og hef-
ur plastið m.a. verið selt til
Jámblendifélagsins srtn notar það
í brennslu. Hvíta plastið hefur hins
vegar einn stóran ókost að sögn
Gunnars Guðmundssonar starfs-
manns fyrirtækisins. Sá ókostur
felst í efninu títan. „Títan er efni
sem notað er til að gera hvítt. Þetta
efni blandast saman við jámgrýti
og annað sem Jámblendi-
verksmiðjan er að vinna og þá
verður varan ekki sú gæðavara
sem stefnt er að.“ Gunnar segir
þetta verkefni enn á tilraunastigi
og óljóst hvað komi úr þeirri til-
raun.
Þetta þýðir þó ekki að hvíta
plastið sé ónothæft til endur-
vinnslu. Gunnar segir að Endur-
vinnsla Eyjafjarðar sé nú að gera
tilraunir með nýja framleiðslu úr
rúllubaggaplasti sem á að virka vel
sama hvaða litur er á plastinu.
Plastinu er þá blandað saman við
pappír og úr þeirri blöndu em
framleiddir brettakubbar í vöm-
bretti. Þessi framleiðsla er hins
vegar dýr og venjulegir timbur-
kubbar em enn sem komið er
ódýrari en þessir kubbar. „Mögu-
leikar til endurvinnslu á þessu
plasti em ekki margir eins og
staðan er í dag, nema þá helst í
bmna.“
Gunnar nefnir að Norðmenn
fái greitt fyrir hvert kfló af plasti
sem þeir farga. „Það myndi breyta
stöðu okkar töluvert ef slíkt yrði
tekið upp hér.“
Eins og kom fram er efnið
títan í hvíta plastinu nokkuð sem
gerir brennslu þess óæskilega fyrir
Jámblendifélagið. En má þá ekki
nota plast í öðmm lit, t.d. grænt
eða glært? Bjami Guðmundsson
hjá Landbúnaðarháskólanum á
Hvanneyri segir að í raun sé í
góðu lagi fyrir bændur að nota
grænt plast. „Mönnum hefur verið
ráðlagt hér á landi að nota frekar
hvíta plastið. Það er byggt á
mælingum sem hafa verið gerðar
erlendis sem hafa bent til þess að
þannig verða hlutfallslega minnst-
ar hitabreytingar í heyinu. í sjálfu
sér er það þó ekkert sáluhjálpar-
atriði við okkar aðstæður.“
Bjami segir þó ljóst að við
verkun heysins sé best að plastið
sé hvítt þar sem endurgeisíun
sólarinnar verður mest þá og geisl-
ar sólarinnar ná ekki að hita heyið
upp. „Dökkt plast er óheppilegt að
því leyti að það ýtir undir hitann
og ef glært plast er notað þá fara
sólargeislamir í gegnum plastið,
hiti myndast inni í böggunum og
það verður alltaf skán yst í bagg-
anum sem verður upplituð. Ég hef
hins vegar fyrirfram ekki sérstakar
efasemdir um að nota annað plast
en hvítt því við mælum með því
núna eftir mælingar, að heyinu sé
komið fyrir þar sem sólin skín
ekki og enn síður að það leiki um
Íiað vindur. Geymsluskilyrði á
slandi em því önnur en í mörgum
öðmm löndum að því leyti að við
þurfum minni áhyggjur að hafa af
lofthitanum."
Lúðvík Gústafsson hjá Holl-
ustuvemd hefur setið í nefnd sem
fjallar um endurvinnslu og end-
umýtingu á umbúðaúrgangi og
fellur rúllubaggaplast undir slíkan
úrgang. Hún er nú að Ijúka
störfum og mun skila tillögum til
umhverfisráðherra fljótlega.
„Reglugerðin er sett á gmndvelli
tilskipunar Evrópusambandsins
þar sem koma fram ákveðin
markmið um endumýtingu og
endurvinnslu á umbúðaúrgangi.
Þar er stefnt að því að á næsta ári
verði 50-60% af umbúðaúrgangi
endumýttur, hvort sem það er með
brennslu, orkunýtingu eða endur-
vinnslu."
Lúðvík segir ekki liggja ljóst
fyrir hvemig taka eigi á þessu.
„Það hefur verið rætt að gera þetta
á svipaðan hátt og með gos-
drykkjaumbúðir þar sem menn fá
greitt skilagjald fyrir að koma
þessu á ákveðna staði. Þetta er þó
óráðið ennþá.“
Lúðvík segir að þegar þessar
tillögur liggi fyrir muni þær fara
fyrir aðra nefnd sem fjallar um
úrgang í heild sinni, og mun sú
nefnd sjá um að koma þessum
tillögum inn í heildarmynd um
endurvinnslu og endumýtingu
úrgangs.
Að þessu loknu þarf síðan að
leggja fram lagafrumvarp fyrir
Alþingi. Þessir hlutir þurfa að ger-
ast hratt að sögn Lúðvíks til að
uppfylla kröfur Evrópusambands-
ins um endurvinnslu á næsta ári.
„Það er mikið horft á rúllubagga-
plast því það er auðvelt að skil-
greina það. Það er ekki framleitt
hér á landi og er stakur flokkur.
Eini hugsanlegi munurinn felst í
litnum. Þetta verður því meðal
fyrstu efna sem nýtt endurvinnslu-
kerfi fer að virka á.“
Af þessu má Ijóst vera að eins
og staðan er í dag er engin töfra-
lausn í sjónmáli til að endumýta
plastið. En ýmsar athuganir era þó
í gangi og nú er bara að bíða og
sjá hvað tæknin og framtíðin bera
í skauti sér.