Bændablaðið - 05.09.2000, Blaðsíða 18

18
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 5. september 2000
Sigurður Sigurðarson dýralæknir, Keldum
Er meðferð ð
dýrum hér é
landi nógu gnð?
Oft berast frá almenningi fyrir-
spumir, athugasemdir og ásakanir
varðandi brot á búfjárhaldslögum
og dýravemdarlögum. Að jafnaði
fæ ég sjálfur um 100 mál af þessu
tagi á hveiju ári, misjafnlega alvar-
leg þó. Flestar ábendingar em
bomar fram af einlægum hug og
með velferð dýra í huga. Stöku
sinnum er verið að segja frá alvar-
legum brotum, sem kunna að hafa
staðið árum saman þar sem dýr em
vanfóðmð og vanhirt og jafnvel
farið illa með þau að flestu leyti.
Einstaka sinnum er um misskiln-
ing að ræða. Athugasemd eða
ásökun kann að vera færð í stílinn
eða jafnvel sett fram af óvild. Því
miður er þó einhver fótur fyrir
flestum ábendinganna og ástæða
til afskipta af dýrahaldi viðkom-
andi manna.
Allir hafa skyldu til að láta vita
um illa meðferð á dýrum.
Ég hef skipt mér af þessum málum
sem fulltrúi yfirdýralæknis og
vegna þess að það er borgaraleg
skylda mín. Það er reyndar skylda
allra manna að láta sig varða vel-
ferð dýra. Það er þó ekki nóg að
tala um hana við eldhússborðið.
Tvenn lög taka á þessu. I lögum
um dýravemd nr. 15/1994 er
ótvírætt ákvæði í 18. gr. um skyldu
allra manna til að segja eftir-
litsaðilum grun sinn um að
meðferð á dýrum brjóti í bága við
lög. Þeir skulu hafa samband við
lögreglu, héraðsdýralækni, búíjár-
eftirlitsmann eða dýravemdarráð.
Þessum eftirlitsaðilum ber þá að
bregðast fljótt og vel við, hvort
heldur sem ábendingin er munnleg
eða skrifleg. Héraðsdýralæknir eða
fulltrúi dýravemdarráðs, annar
hvor þeirra eða báðir saman, geta
kvatt lögreglu með sér til að kanna
aðstæður og aðbúnað dýra hvar
sem er í umdæminu. Dómsúrskurð
þarf til að fara inn í íbúðarhús eða
útihús í þessum tilgangi án
samþykkis eiganda nema grunur sé
um alvarleg brot gegn dýravernd-
arlögum. Þá getur lögregla fyrir-
varalaust tekið dýr úr vörslu eig-
anda eða umsjónarmanns. Sam-
kvæmt lögum um búfjárhald,
forðagæslu o.fl. nr. 46/1991 11. gr.
er það sömuleiðis skylda allra, sem
telja að meðferð á skepnum brjóti í
bága við lög eða reglur, að leita til
héraðsdýralæknis. Héraðsdýra-
lækni er þá skylt í samráði við yf-
irdýralækni og innan tveggja sólar-
hringa að meta ástand skepnanna
og aðstæður á staðnum í samráði
við eða ásamt trúnaðarmanni
búnaðarsambands og gefa búfjár-
eiganda fyrirmæli um ráðstafanir
ef nauðsynlegt er. Veita skal mest
einnar viku frest til úrbóta undir
eftirliti.
Menn eru hrœddir við að kœra.
Það er skiljanlegt, að menn hiki við
að skipta sér af illri meðferð dýra,
einkum þegar í hlut eiga nágrannar,
kunningjar eða skyldulið. Oftar en
ekki er sagt við mig, að þetta sé ekki
kæra, heldur rökstuddur grunur og
óskað er athugunar á því hvort til-
tekin meðferð á dýrum sé nógu góð,
standist dýravemdarlög eða lög um
búijárhald. Oftast er óskað nafn-
leyndar. Ég virði alltaf slíkar óskir.
Ég læt slík mál aldrei liggja hjá mér
og hef það fyrir reglu að vísa aldrei
neinum ábendingum á bug. Ég kem
þeim áfram til eftirlitsaðila helst
samdægurs og óska athugunar.
Mikilvægt er að hreinsa saklausa
menn sem allra fyrst af íllu umtali.
Málið fellur niður, ef ábending
reynist ástæðulaus og sómi þeirra
ákærðu er meiri en áður, því að oft
hefur íllur orðrómur staðið um skeið
áður en látið er vita. Mikilvægast er
þó að bjarga dýrum sem líða fyrir
vanrækslu eða vankunnáttu eigenda
og umráðamanna. Það verður best
gert með því að kanna aðstæður
strax af til þess bærum aðilum.
Venjulega hef ég fyrst samband við
héraðsdýralækni og trúnaðarmann
búnaðarsambands (ráðunaut), spyr
þá álits og bið þá um að kanna
ástandið strax. Afskipti
héraðsdýralæknis og trúnaðarmanns
hafa nær alltaf áhrif til bóta, en oft
sækir í sama horfið ef eftirfylgni
vantar.
Ekki er nauðsynlegt að breyta
lögum, heldur fylgja lið fyrir lið
þeim sem gilda.
Það er smánarblettur á okkur, sem
búum í yndislegu landi og höfum
viðunandi afkomu flest, að skepn-
ur skuli búa við illa meðferð svo
víða sem raun er. Sömu aðilar eru
stöðugt til vandræða, jafnvel árum
saman, og sverta ímynd bænda-
stéttarinnar og annarra dýraeig-
enda. Gallinn er sá, að oft er seint
brugðist við og eftirlitið er of lítið
með stöðum þar sem úrbóta er
þörf. Ekki er nauðsynlegt að
breyta lögum eða reglum þótt
æskilegt sé að samræma orðalag,
heldur fylgja lögunum nákvæm-
lega lið fyrir lið. Lagaákvæðin
virðast að mestu leyti skýr og gefa
eftirlitsaðilum möguleika á að
rétta hlut dýra sem búa við
óviðunandi meðferð. Hér er fyrst
og fremst þörf á meiri árvekni
þeirra og betri eftirfylgni en
hingað til og að uppgötvað sé í
tæka tíð þegar stefnir í óefni. Það
er einsdæmi held ég og til eftir-
breytni að einn sveitarstjóri óskaði
s.l. vetur aðstoðar yftrdýralæknis
við þennan málaflokk varðandi
eftirlit og eftirfylgni. Því var sinnt
eins ítarlega og unnt var en von-
andi verður hægt að gera betur eft-
irleiðis, ef tilefni er til og óskað
verður. Huga þarf að því, hvort
ekki væri rétt að efna til nám-
skeiða fyrir eftirlitsaðila til að
samræma mat þeirra og bæta eftir-
litið. Oft hefur vantað hvatningu,
leiðbeiningar og stuðning ofan frá
og samræmingu á yfirstjóm. Land-
búnaðarráðherra hefur nú lýst vilja
sínum um ódeig viðbrögð og
úrbætur til að hreinsa þennan blett
af bændastéttinni og öðrum
búfjáreigendum. Hafí hann þökk
fyrir það.
Sumir eru óhœfir til að annast
dýr.
Ég fullyrði, að hér og hvar um
landið, bæði í sveit og þéttbýli, eru
menn sem ekki eru til þess hæfir
að hafa dýr. Því miður hefja ýmsir
sveitabúskap eða fá sér dýr í
þéttbýli nú á dögum sem em
reynslulitlir eða reynslulausir og
hafa ekki sinnu á að afla sér
nauðsynlegrar þekkingar. Þeir
hafa sumir ekki haft dýr áður eða
verið í sveit og valda því ekki að
fóðra og hirða um skepnur. Nú er í
ráði að gera það leyfisskylt að
hefja dýrahald. Ég tel að ganga
þurfi lengra og gera leyfi skilyrði
fyrir dýrahaldi allra, líka þeirra
sem nú hafa dýr. Auðvelt væri fyr-
ir flesta að fá leyfi en nokkrir
myndu detta út, sem ekki reyndust
valda því að hugsa um dýr eða
vildu ekki bæta meðferð dýra
sinna samkvæmt ráðleggingum.
Leyfið þarf að vera auðvelt að
fella úr gildi hjá þeim, sem ekki
standa sig. Annars hverfur ekki
með öllu sú óhæfa, sem viðgengist
hefur, þótt margir muni sjá að sér
með virku aðhaldi. Þeir sem ekki
bæta ráð sitt verða að fá sér eitt-
hvað annað að gera en að hirða um
dýr. Margir hika við og segja að
ekkert muni hafast út úr afskiptum
af þessum málum annað en reiði
og óþægindi fyrir þá sjálfa og
hæðnisglósur vegna þess að eng-
inn styðji þá til að fyigja málinu
eftir og koma fram úrbótum, þegar
á reynir. Þeir verði sjálfir gerðir að
skálkum. Viðhorf manna er sem
betur fer að breytast. Stuðningur
við fastari tök fer vaxandi. Þeir
ófögru atburðir sem gerðust síð-
asta vetur og vor eiga sinn þátt í
því. Fleirum er farið að skiljast, að
dýravemd er áþekk bamavemd.
Dýr og böm eiga allt sitt undir
öðrum og geta ekki varið sig.
Bregðist eftirlitsaðilar þar sem á
þarf að halda eiga dýrin engan
málsvara. Enginn má þegja við því
að menn horfóðri, vanræki eða
níðist á dýmm.
Hvernig á að koma dýrum til
bjargar?
Fyrir kemur að eftirlitsaðilar vilji
lítið gera. Það er oft vegna þess, að
ekkert hefur verið skrifað, málin
illa undirbúin og rangt staðið að
söfnun upplýsinga og frágangi á
kærum. Skylt er að sinna munn-
legri beiðni, en auðveldara er að
stinga munnlegum athugasemdum
undir stól heldur en skriflegum.
Það þarf þó ekki að vera erfitt að
hafa áhrif, ef menn standa rétt að
málum. Vænlegast til árangurs er
að afhenda eftirlitsmönn-um,
tveimur eða fleiri, skriflega fyrir-
spurn eða rökstudda athugasemd
um það sem bæta þarf og taka afrit
til að geyma. Sé það gert eru litlar
líkur á öðru en að þeir taki málið
fyrir og það af fullri alvöru, annað
væru embættisafglöp og þeir ættu
að sjá sóma sinn í því að segja af
sér. Þeir sem vilja geta óskað nafn-
leyndar. Þá ósk er skylt að virða.
Sveitarstjómum er skylt að hafa
eftirlit með ásetningi, fóðrun,
hirðingu og umönnun búfjár úti
sem inni allt árið. Búfjáreftirlits-
menn eru fulltrúar þeirra. Stundum
er hótað ofsóknum, mönnum verði
gert lífið leitt ef þeir segi frá. Mér
er kunnugt um slík dæmi s.l. vetur
og hvet til að slíkar hótanir séu
kærðar strax til lögreglu. Úrbætur
fást fyrr, ef fleiri menn þora að láta
sig þetta varða. Viðhorfið þarf að
breytast. Lögreglu ber að hafa eft-
irlit með aðstæðum og aðbúnaði
dýra hvar sem er og allir
dýralæknar skulu hafa þessi mál í
huga hvenær sem er. Héraðs-
dýralæknar eiga betra með að meta
og taka á þessum málum eftir
nýlega skipulagsbreytingu. Sveit-
arstjómir, héraðsdýralæknar og
lögreglustjórar, þurfa að taka í
gjörgæslu þá sem hafa sýnt sig að
illri meðferð dýra og knýja þá til
að bæta úr, en þó fyrst og fremst
að koma dýrunum til bjargar fyrr
en seinna, ef eigandur og
umráðamenn taka ekki tilsögn.
Eftirlitsaðilar, þar á meðal sýslu-
menn og lögregla, verða að bregð-
ast fljótt og vel við beiðni um
aðstoð. Dýravemdarráð hefur
lögboðna skyldu til að hafa eftirlit
með framkvæmd dýraverndarlaga.
(framh. í næsta Bændablaði)
Það er skiljanlegt, að menn hiki við að skipta sér afillri meðferð
dýra, einkum þegar í hlut eiga nágrannar, kunningjar eða skyld-
ulið. Oftar en ekki er sagt við mig, að þetta sé ekki kœra, heldur
rökstuddur grunur og óskað er athugunar á því hvort tiltekin
meðferð á dýrum sé nógu góð, standist dýraverndarlög eða lög
um búfjárhald. Oftast er óskað nafnleyndar. Eg virði alltafslíkar
óskir, segir Sigurður Sigurðarson, dýralœknir á Keldum.
Fyrri grein.