Bændablaðið - 05.09.2000, Blaðsíða 21

Þriðjudagur 5. september 2000
BÆNDABLAÐIÐ
21
Sýnin mœld fyrr en áður
Nú í sumar hefur rannsóknastofa
LBH og RALA Keldnaholti unnið
að heyefnagreiningum fyrir
bændur samkvæmt samstarfs-
samningi milli stofnananna. Færst
hefur í vöxt að bændur taki sýni
við hirðingu í þurrhey eða vothey,
eða áður en plastað er í rúllur eða
stórbagga. Kostur við að taka
sýnin með þessum hætti er fyrst og
fremst sá að nákvæmlega er vitað
af hvaða fóðri (spildum) sýnin eru
og menn losna við að gera göt á
plastið eins og gera þarf þegar
sýnin eru tekin síðar. Annar kostur
er sá að hægt er að færa fram það
tímabil sem efnagreiningamar
standa yfir, þannig að niðurstöður
liggi fyrir strax í byijun hausts.
Hins vegar má segja að ókosturinn
sé sá að óvissa er hvert verkunar-
tapið er, sérstakiega ef verkunin
fer eitthvað úrskeiðis.
Vinna við þessar greiningar
hefur gengið vel í sumar. Borist
hafa um 700 sýni þegar þetta er
ritað (29.8). Flest sýnin sem borist
hafa eru af Suðurlandi, en einnig
nokkuð af Vesturlandi og Norður-
landi vestra. Af þessum sýnum
hafa um 500 sýni þegar verið efna-
greind og niðurstöður sendar út til
búnaðarsambandanna sem koma
þeim áfram til bænda. Sýni af
Norðurlandi eystra hafa verið
efnagreind á Akureyri.
Breytingar á átreikningum
próteingilda
Við útreikninga á próteingildum
AAT (amínosýruframboð) og PBV
(próteinjafnvægi) hafa verið notuð
föst gildi fyrir niðurbrot á próteini
í vömb. Niðurstöður úr
rannsóknum sem framkvæmdar
hafa verið á tilraunabúinu að Stóra
Armóti hafa sýnt að við rúlluverk-
un er þetta niðurbrot háð þurrkstigi
,orkustyrk (meltanleika) og
próteininnihaldi í fóðrinu (sjá
niðurstöður í riti Ráðunautafundar
árið 2000; BLÓ ofl. bls. 138-144).
Leiðbeiningaþjónustan og
rannsóknaaðilar hafa ákveðið að
taka þessar nýju niðurstöður inn í
útreikninga á niðurbroti á próteini í
heyfóðri verkuðu í plast (rúllur og
stórbaggar). Notaðir eru áfram
fastir stuðlar fyrir niðurbrot á
próteini í öðrum heygerðum (60 %
fyrir þurrhey 80 % fyrir vothey).
Útreikningur á niðurbroti ífóðri
verkuðu íplasti er þá eftirfar-
andi:
Fyrir hirðingarsýni:
Niðurbrot próteins %=65,4-
0,55*þurrefni+0,6*meltanleiki.
Fyrir sýni úr verkuðu fóðri:
Niðurbrot próteins %=63,35-
0,49*þurrefni+0,46*meltan-
leiki+0,43 *prótein.
Hámark fyrir niðurbrot er sett
við 90 % bæði fyrir hiðingarsýni
og úr verkuðu fóðri.
Þessi gildi eru síðan sett inn í
aðalformúluna til að reikna AAT
og PBV. Sjá töflu 1.
Miðað við eldri útreikninga
með föstu niðurbroti hefðu gildin
verið 71 fyrir AAT og 27 fyrir
PBV. Þetta dæmi hér að ofan er
sett fram til að sýna hver áhrifin
eru þó aðeins sé breytt þurrefninu.
Þetta undirstrikar einnig mikilvægi
þess að bændur og ráðunautar gæti
þess að ganga þannig frá sýnunum
að þau berist alla leið á rannsókna-
stofu án þess að þoma í meðförum.
Þessu til viðbótar má nefna að af
fyrstu 500 sýnunum eru um 90 %
sýnanna verkuð í plast, fyrst og
fremst rúllur.
Fyrstu niðurstöður
Eins og áður hefur komið fram em
þau sýni sem þegar hafa verið
efnagreind og send út fyrst og
fremst hirðingarsýni. Af þessum
sýnum em aðeins 6 grænfóðursýni
sem hér er sleppt í meðaltölum og
öðmm útreikningum. Niðurstöður
yfir þurrefni, orku, og próteingildi
er birt í töflu 2.
Á töflunni sést að meðaltali er
þurrefni ríflega 60 % sem er þurr-
ara en oft áður. Þetta meðaltal
sýnir að verulegur hluti sýna eða
nærri helmingur hefur gildi frá
23,8 til 60 þar sem þurrefni og
flest önnur efni hafa svokallaða
normaldreifmgu og miðgildi oft
nærri meðaltalinu. Hinn hluti
sýnanna hefur því þurrefni frá 60%
og upp í 90%. Meðaltöl fyrir orku-
gildi og prótein sýna, að jafnaði
em heyin góð eins og vænta má
eftir gott sumar. Reikna má samt
með að þessi meðaltöl lækki lítil-
lega þar sem sýni af heyjum sem
ekki em snemmslegin em væntan-
lega aftar í röðinni við efnagrein-
ingamar.
Niðurstöður steinefna má sjá í
töflu 3. Meðaltal fyrir öll sýni af
fyrri slætti sýna að magn steinefna
og hlutföll milli þeirra er gott.
Ástæða er samt til að benda á vem-
lega dreifingu í efnamagni þannig
að margir bændur hljóta að vera í
vandræðum þar sem magn og
hlutföll steinefna em óeðlileg.
Ekki er á þessu stigi ástæða til
að flokka þetta eftir hémðum eða
landshlutum þar sem efnagreining-
ar standa yfir og einnig er misjafnt
hve mikill hluti sýna frá hverju
svæði hefur skilað sér. Einnig skal
taka skýrt fram að slík meðaltöl
skal túlka með fyrirvara og ekki
ætluð til annars en að lýsa stöðunni
í heild, en alls ekki til að heimfæra
upp á einstaka aðstæður.
Þeim sem eiga eftir að taka
sýni er bent á að allar upplýsingar
um sýnatöku og skráningu upp-
lýsinga er að finna í Bændablaðinu
í sumar 12. tbl. bls. 5.
Tryggvi Eiríksson
Ejólfur K. Örnólfsson
Linda Gjörlihagen
Tafla 1
Dæmi um útreikning á AAT (g/kg þurrrefnis) og PBV í verkuðu
heyi eftir framangreindum forsendum, þar sem aðeins er breyting
á þurrefni:
AAT PBV
Þurrefni 25 % Meltanleiki 72 % Prótein 15 % 63 42
Þurrefni 50 % Meltanleiki 72 % Prótein 15 % 70 29
Þurrefni 75 % Meltanleiki 72 % Prótein 15 % 81 8
Tafla 2
Meðaltal fyrir þurrefni, meltanleika, og prótein og útreiknuð
orku- og próteingildi.
Niðurstöður fyrir 494 fyrstu hirðingarsýni árið 2000. FEm og
próteingildi grömm í kílói þurrefnis.
Þurrefni Meltanl. (%) FEm íkg Prótein AAT PBV (g/kg)
(%) (g/kg) (g/kg)
Meðaltal 60,5 71,3 0,82 152 75,0 21,8
Hámark 89,9 81 0,96 219 95 106
Lámark 23,8 58 0,62 78 62 -45

Tafla 3
Meðaltöl fyrir steinefni 494 fyrstu hirðingarsýnanna. Grömm í kg
þurrefnis.
CaP P Mg K Na
(g/kg) (g/kg) (g/kg) (g/kg) (g/kg)
Meðaltal 3,75 3,42 2,22 17,82 1,13
Hámark 7,4 5,8 5,7 32,1 6,1
Lámark 1,6 1,7 0,9 6,9 <0,01
Mikilvægur tími er framundan
í mjólkurframleiðslunni. Margar
kýr bera og fjöldi 1. kálfs kvígna
er að koma inn í framleiðslu.
Mikil umskipti verða í fóðrun, frá
beit til innifóðrunar. Beitartími
sólarhringsins styttist, næringar-
gildi beitargrasa fellur hratt og
tíðarfar fer kólnandi. Tímabil
sérstakra álagsgreiðslna á mjólk
(c-greiðsla) er framundan. Fyrir
afkomu kúabóndans getur skipt
miklu hvemig til tekst að vinna úr
þessum þáttum með hagkvæmni í
huga.
Á síðustu vikunum fyrir og
fyrstu eftir burðinn ræðst hver
útkoma mjaltaskeiðsins verður, að
því er varðar nyt, efnamagn í
mjólk, heilsufar og fijósemi.
Haustið er tími fóðurbreyt-
inga. Til að nýta álagsgreiðslum-
ar reyna framleiðendur að stilla
burð kúnna inn á haustmánuðina.
Síðsumarið er ekki auðveldasti
tíminn til að undirbúa 1. kálfs
kvígumar á meðan þær eru enn á
beit og fóðummskiptin verða.
Eftir að mjólkurframleiðslan
jafnaðist á árið eins mikið og nú
er orðið, er ástæða til að endur-
meta forsendumar og þá einkum
hvort núverandi greiðslutímabil
hentar (sameiginlegum) hags-
munum framleiðenda og mjólkur-
iðnaðarins best. Sameiginlegir
hagsmunir þessara aðila gagnvart
sölu og markaði þurfa að ráða hér.
Margt bendir til að stýring
burðartíma kúnna á haustmánuð-
ina hafi leitt til þess að meðalald-
ur kvígna við burð hefur hækkað
en það veldur aftur óhagræði, -
meiri uppeldiskostnaði og hærri
framleiðslukostnaði á mjólk.
Haustbærar kýr og kvígur
þurfa sérstaka aðlögun að fóður-
breytingunni. Þetta gildir bæði
kvígna fyrir burö
um örvemflóm vambarinnar, sem
þarf að aðlagast breyttu fóðri og
annarskonar fóðursamsetningu
(orkuríkara fóður) en ekki síður
um uppbyggingu vambarsep-
anna á innra yfirborði vam-
bar og kepps sem þurfa að
þroskast og vaxa til að-
lögunar að stórauknu frá-
sogi orku og næringar úr
fóðrinu. Ónógur aðlög-
unartími vambarveggar-
ins að breyttu fóðri get-
ur leitt til þess að melt-
ingarstarfsemin í vömb
fylgi ekki eftir því
stóraukna álagi sem hún
þarf að rísa undir fyrstu
daga eftir burð. Eðlilega
löng geldstaða og nauðsyn-
leg endumppbygging vefja í
júgrinu em þættir sem skipta
máli.
Það ætti að vera regla að byrja
fyrstu dagana í september að gefa
kúnum það gróffóður sem þær
eiga væntanlega að fá á inn-
istöðunni. Eftir að sá tími er
kominn geta veðrabrigði snögg-
lega tekið fyrir eða hindrað beit
og því er ráðlegt að byija
fóðuraðlögun í tíma. Það
færist hinsvegar í vöxt, m.
a. í kjölfar síaukinnar
rúllubaggaverkunar, að
kýmar hafi aðgang að
verkuðu gróffóðri með
beit jafnvel allt sum-
arið. Því lakari sem
háar- eða grænfóður-
beitin er því fyrr þarf
aðlögunin að byija.
Fyrstu niðurstöðutölur
fóðurgildismælinga á
gróffóðri benda til þess
að í ár séu heygæði, sér-
staklega að því er varðar
orku með því hæsta sem
gerist hér á landi.
Kvígumar þurfa ekki
eingöngu aðlögun að fóðri og
aukinni fóðummsetningu, heldur
einnig félagslega aðlögun að nýju
umhverfi, öðmm gripum svo og
aukinni umgengni við fólk. Því er
mikilvægt að kvígumar gangi
með mjólkurkúnum t. a. m.
síðustu 2-3 vikurnar fyrir burð til
þess að venjast þessum nýju,
breyttu aðstæðum. Auk þess má
ætla að kvígumar hafi aðeins
fengið gróffóður eða beit á
meðgöngunni þannig að eðlilega
löng aðlögun að kjamfóðri er
nauðsynleg. Steinefni og vítamín
í kjarnfóðrinu stuðla einnig að því
að treysta nauðsynlegt magn þess-
ara efna fyrir og um burðinn, en
mjólkurmyndunin kallar eftir
miklu magni af kalki.
Nýlegar rannsóknir í Finn-
landi og Danmörku benda til þess
að frekar sterkt eldi kvígna
síðustu þrjá mánuðina fyrir burð
hafi töluverð og jákvæð áhrif á
nyt þeirra á fyrsta mjólkurskeiði
(Nyt om KvægForskning, nr. 3. 2.
árgang, juni 2000; www.kfc-fo-
ulum.dk). Á hinn bóginn hafði
eldi á fyrri hluta meðgöngunnar
lítil sem engin áhrif. Eldisstyrkur
rétt fyrir burð verður þó að taka
mið af þroska þeirra og holdafari.
Feitar kýr em lystarminni og
óduglegri við gróffóðurát en kýr í
meðalholdum og magrar, sérstak-
lega fyrir og fyrst eftir burð. Feit-
um kúm er hættara við meltingar-
kvillum og misgengi í efnaskipt-
um við aukið álag fyrst eftir
burðinn en því getur fylgt aukin
tíðni kvilla (súrdoði, doði, súr
vömb) og fijósemisvandamál.
Skömmu fyrir burð er ekki ráðlegt
að megra feitar kýr, en þær
holdskörpu má hinsvegar bata
með orkuríkara fóðri. Þess verður
þó að gæta að haga eldi gripanna
þannig fyrir burð að ekki valdi
óeðlilega miklum fóstuvexti og
þar með aukinni hættu á burðar-
erfiðleikum.