Bændablaðið - 12.12.2000, Blaðsíða 12

12
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 12. desember 2000
Vinnnm saman!
Hugleiðingar ellir bændafund á Hvanneyri 15. núvember
Tíminn líður og viðhorfin breytast
eins og eðlilegt er. Alltaf hvarflar
það þó að manni, þegar fjallað er
um breytingar hvort þær séu til
góðs eða jafnvel aðeins breyting-
anna vegna. íslenskt þjóðfélag hef-
ur gengið og er að ganga í gegnum
mjög hraðar og miklar breytingar á
mörgum sviðum og þar er
landbúnaðurinn ekki undanskilinn.
Gamla íslenska þjóðfélagið var
mjög íhaldsamt og breytingar tóku
Stjórn LS ánægð
Stjórn Landssamtaka
sauðfjárbænda vill lýsa yfir
ánægju sinni með þær
afurðastöðvar sem sýndu þann
dug og kjark að fylgja
viðmiðunarverði LS nú á
haustdögum. En það voru
Sölufélag Austur-Húnvetninga,
Fjallalamb, Sláturfélag
Vopnfirðinga og Ferskar
afurðir sem reyndar greiddi
hærra verð en sem nam
viðmiðunarverði LS. Hvetur
stjórn LS. alla félagsmenn að
fylgjast vel með því verði sem
afurðastöðvar ætla að borga
hverju sinni og bcina sínum
viðskiptum til þeirra sem besta
verðið bjóða þar sem þar er um
ákveðna kjarabaráttu að ræða.
oft langan tíma jafnvel þótt um
mikilvæg velferðarmál væri að
ræða. Verslunin er þar gott dæmi
en þar tók það Islendinga hundruð
ára að ná áhrifum og síðan
völdum. Eins má segja um yf-
irráðin yftr landhelginni, þó að sú
barátta væri styttri en mun snarp-
ari. A þessum árum varð Island
fullvalda ríki og síðan lýðveldi.
Menn voru sammála um að þessi
breyting yrði kostnaðarsöm svo
lítilli þjóð en allir voru þá tilbúnir
til að taka á sig þá byrði með glöðu
geði. Nú kveður við annan tón
aðeins hálfri öld síðar. Flest er
mælt í peningum og allt skal eink-
avæða til að ná megi meiri arðsemi
eins og sagt er. Ríkis- og sam-
vinnurekstur er nokkuð sem varla
má minnast á, enda er nú svo
komið að jafnvel gamlir sam-
vinnumenn þora varla að taka sér
orðið samvinna í munn.
Er þessi breyting til góðs?
Líklega má segja að hún sé bæði til
góðs og ills. En skoðum málið
nánar.
Tvær heimstyrjaldir voru háðar
á líðandi öld. Með þeim ætluðu
ákveðin öfl að ná meiri völdum og
jafnvel heimsyfirráðum. Það mis-
tókst eins og menn þekkja og nú til
dags nýta menn vopn minna til að
afla sér valda, fjármagnið hefur
leyst þau að miklu leyti af hólmi.
Hlutafélaga- og
alþjóðavœðingin
Þetta er þau vopn sem menn
nýta sér nú æ rneira til að afla sér
auðs og valda. Alþjóðafyrirtækjum
vex fiskur um hrygg og koma sér
upp útibúum víða um lönd þar sem
vinnuafl og orka er á hagstæðu
verði. Þá líta þau einnig til stöðug-
leika í efnahags- og stjórnmálum
viðkomandi ríkjum. Gamla ís-
lenska samfélagið var ekki að-
gengilegt fyrir þessi fyrirtæki þar
sem samvinnu- og ríkisrekstur var
mjög ráðandi. Þessu er nú verið að
komið til betri vegar að mati
einka-og alþjóðavæðingasinna.
Hverju ríkisfyrirtækinu af öðru er
nú breytt í hlutafélag og selt og
sömu leið hafa farið og fara, að
öllum líkindum, samvinnufyrir-
tækin. Hverjir munu svo ráða á Is-
landi í framtíðinni ef svo heldur
fram sem horfir í þessum efnum?
Líklegt er að það verði, í mörgum
tilfellum, aðrir en íslenska ríkis-
stjómin, þ.e. þeir sem eiga fyrir-
tækin, og hafa þar með völdin. En
spyrja má, hverra erinda þeir
Islendingar ganga, sem berjast fyr-
ir því að einkavæða ríkis-og sam-
vinnufyrirtæki á íslandi í dag?
Það má ekki skilja þessi orð
þannig að undirritaður sjái ekkert
gott við einkarekstur. Hann getur
...œ stœrri hluti af því verði
sem neytandinn greiðir fyrir
latulbúnaðarvörur fer nú til
smásalans og bændurfá þar
litlu um ráðið. Það er aðeins
í mjólkurframleiðslunni sem
staðan er svipuð því sem hún
var meðan bændur réðu
nokkru í smásöluversluninni
enda hafa þeir enn sem
komið er staðið nokkurn veg-
inn saman varðandi dreifmgu
mjólkurinnar, segir
Sigtryggur Jón Björnsson í
grein sinni.
verið mjög heppilegur á ýmsum
sviðum en sem ráðandi afl í þjóð-
félaginu getur hann verið varhuga-
verður, samanber þá fákeppni sem
nú virðist vera að myndast hér á
landi á ýmsum sviðum. Blanda af
einka-, samvinnu- og ríkisfyrir-
tækjum reyndist íslensku þjóðfé-
lagi vel á sínum tíma enda var þá
lagður grunnurinn að þeirri vel-
megun sem við lifum nú við. Ekki
er ólíklegt að leitað verði fyrr en
seinna til þessa skipulags aftur,
enda að öllum líkindum rnjög erfitt
að byggja hinar dreifðu byggðir Is-
lands nema til komi mikil sam-
hjálp og samvinna. Nokkuð sem
rnenn virðast ekki átta sig nóg vel
á nú til dags.
Leið íslenskra bœnda
A síðustu öld var verslun
bænda að miklu leyti, bæði hvað
varðaði sölu afurða og aðfanga-
kaup, í höndum einkafyrirtækja.
Kjör þau sem bændum buðust voru
breytileg og oft háð því hversu
efnaður bóndinn var. Væri hann
efnaður og með stórt bú fékk hann
gjarnan hærra verð fyrir innleggið
hjá kaupmanninum heldur en
fátæki bóndinn. Þetta þótti
mörgurn manninum slæm latína og
leituðu annarra leiða. Samvinnnu-
starfi bænda óx fiskur um hrygg.
Þeir nýttu það til að byggja upp bú
sín og afla sér betri viðskiptakjara.
Kaupfélögin urðu stórveldi í hin-
um dreifðu byggðum og Sam-
bandið í Reykjavík og víðar. En
allt er í heiminum hverfult. Frá
upphafi samvinnustarfs bænda áttu
sér stað mikil pólitísk átök og hörð
hagsmunabarátta á milli þessa nýja
rekstrarforms og einkarekstrarins.
í þeim átökum hefur í seinni tíð
hallað á samvinnuhugsjónina, jafn-
framt því sem frjálshyggja hefur
farið vaxandi. En rík efnishyggja
og samvinnuhugsjónin fara illa
saman og því er nú svo komið að
samvinnurekstur er nú aðeins svip-
ur hjá sjón miðað við það sem áður
var. Afleiðingamar hafa orðið þær,
að æ stærri hluti af því verði sem
neytandinn greiðir fyrir land-
búnaðarvörur fer nú til smásalans
og bændur fá þar litlu um ráðið.
Það er aðeins í mjólkurfram-
leiðslunni sem staðan er svipuð því
sem hún var meðan bændur réðu
nokkru í smásöluversluninni enda
hafa þeir enn sem komið er staðið
nokkurn veginn sarnan varðandi
dreifingu mjólkurinnar.
Nú halda bændur fundi og
velta m.a. þessum málum fyrir sér.
Flestir eru á þeirri skoðun að staða
þeirra að jressu leyti sé erfið. En
bændur em ekki sammála um
leiðir til úrbóta. Það er
bændastéttinni mjög brýnt að svo
verði sem allra fyrst.
Sigtryggur Jón Björnsson
Sauðfjáramningurinn
2001 012007
„Hver er kjarni þessa samnings?"
spyrja margir bændur. Svar við
þeirri spumingu er í sjálfu sér ekki
flókið. Nú skal gerð tilraun til að
greina kjarnann frá hisminu.
Frantlag ríkisins verður árin
2002 til og með 2007 1,7 millj-
arður á ári og rúmlega það.
Ég sleppi árinu 2001, sem er í
raun eins og árið 2002. Þessi upp-
hæð tekur ekki breytingum nema
að samið verði um annað við end-
urskoðun. Samningurinn er vísi-
tölubundinn eða réttara sagt upp-
hæðir hans. Verðlag er miðað við
I. mars 2000.
í hjálagðri töllu má sjá hvernig
þessar upphæðir breytast á milli
tveggja flokka:
Greiðslan er bundin greiðslumark-
inu (kvótanum). Þessi greiðsla er
þannig umsamin og fylgir viðkom-
andi býli á meðan ekki er leyfð
sala á milli býla. Þær eru í upphafi
í heild sinni 1,5 milljarður kr og
lækka í 1,2 miljarða kr í lok samn-
ingstímans árið 2007, sjá töflul.
Greiðsla á greiðslumark (kvóta)
lækkar þannig um tæpar 1000 kr.
Sjá töflu 2.
Þá er það gæðastýringin. Árið
2003 er greitt til þeirra bænda sem
fá vottorð um gæðastýringu
362.731 þús. kr. Það er heildar
upphæðin. Það fer síðan eftir því
hversu rnargir fá gæðastimpil hve
mikið er greitt á kg dilkakjöts. Ef
t.d. 6000 tonn fá gæðastimpil fá
þeir bændur 60 kr á kg árið 2002
en í lok samningstímans er
upphæðin komin í 516.935 þús. kr.
og verði enn 6000 lonna gæðastýrð
framleiðsla, þá er greiðsla á kg 86
kr. Hún eykst um 26 kr á kg.
miðað við sama magn. Enginn veit
hver þessi upphæð verður því að
það fer alveg eftir því hversu
margir bændur fara í gæðastýringu
og hversu mikið þeir framleiða.
Þetta er kjarni sauðfjársamn-
ingsins. Eftir er að setja nánari
reglur og eftirlit um jrennan þátt og
Alþingi þarf að samþykkja lög sem
heiinila þessar reglur.
Nú þurfa bændur að fara að
huga að þeirri stefnu sem þeir ætla
að taka. Eins og þessi grein ber
með sér þá er framtíðin dökk hjá
þeim bændum sem ekki fá gæðas-
timpilinn árið 2003. Þeir missa
hreinlega af lestinni. Beingreiðslan
á greiðslumarkið dregst saman um
tæpar 1000 kr frá og með árinu
2002 til ársins 2007, en eykst að
sama skapi til þeirra sem fara út í
gæðastýringu hvemig svo sem hún
verður útfærð. Ef þeir verða margir
sem ekki fara út í gæðastýringu þá
fá hinir því meira, þar sem heildar-
upphæðin er ákveðin.
Annað sem vert er að hafa í
huga er að sumir bændur munu sjá
sér hag í að stækka búin ef þeir eru
í gæðastýringu og eiga ónotaða
aðstöðu fyrir fieira fé. Tekjur á kg
er afurðastöðvarverðið að við-
bættri greiðslu á kg fyrir gæða-
stýringu. Verðið gæti verið frá 260
til 300 kr. á kg. Það er að vísu ekki
há upphæð en ef kostnaður er ekki
mikill þá getur það verið
hagkvæmt. Verðið lækkar ekki þó
svo að innleggið aukist hjá við-
komandi bónda. Sú regla gildir að
vísu ekki fyrir þá sem eru í 0,7
reglunni. Nánar unt það síðar. Hér
hefur verið minnst á kjarna þessa
samnings. Slagurinn stendur um
gæðastýringarpottinn, sem stækkar
árlega. Þvf fieiri sem ausa úr pott-
inum. því minna verður til skipt-
anna.
Ketill A. Hannesson
1. Beingreiðsla á greiðsluniark,
(kvóta).
2. Greiðsla á gæðastýrða fram-
lciðslu, (frá og nieð árinu 2003).
Sjá töflu I.
Þannig er hluti af bein-
greiðslum tengdur greiðslumark-
inu (kvótanum) og hluti tengdur
gæðastýrðri framleiðslu.
Greiðslur á kvóta eða réttara
sagt grciðslumark minnka árlega
en aiikast að sama skapi á gæða-
stýrða framleiðslu. Heildar-
greiðslan verðursú sama 1,7 millj-
arður og rúmlega það á ári. (Sjá
töflu 2).
Árin 2001 og 2002 verður
greitt á greiðslumark 4.399 kr en í
lok samningstímans árið 2007 er
greiðslan komin_ _f._3_.409_ _ _kr._
Tafla 1: Upphæðir eru í þúsundum kr.
Ár 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Beingreiðsla á greiðslumark Greiðsla á gæðastýrða framleiðslu 1.542.045 (169.975) 1.349.289 362.731 1.310.738 401.282 1.272.187 439.833 1.233.636 478.384 1.195.085 516.935
Alls 1.712.020 1.712.020 1.712.020 1.712.020 1.712.020 1.712.020
Tafla 2: Upphæðir eru (kr.
Ár 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Beingreiðsla á greiðslumark 4399 3849 3739 3629 3519 3409
Greiðsla á gæðastýrða framleiðslu kr/kg 60 67 73 80 86