Bændablaðið - 29.04.2003, Blaðsíða 24

24
Þridjudagur 29. apríl 2003
A Þau gleðitíðindi urðu á síðasta
^ áratug að okkur íslendingum
fjölgaði um 10%. Sorgarfréttimar
eru hins vegar að á sama tíma
fækkaði Vestfirðingum um 18%,
íbúum Norðurlands vestra um 10%
og Austfirðingum um önnur 10%.
Þetta stafar af því sem ég kalla
aðför stjómvalda að landsbyggð-
inni. Núverandi stjómarflokkar
hafa gegnum tíðina staðið að
margvíslegum ákvörðunum sem
eiga þátt í röskun byggðar. Sjálf-
stæðisflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn bera ábyrgð á mestu
* byggðaröskun í íslandssögunni.
Þingmenn stjómarflokkanna af
landsbyggðinni hljóta að vera
stoltir af arfleifð flokka sinna, eða
hvað?
Heggur sá er hlífa skyldi
Orsakimar á bak við þessa
þróun eru margar. Ríkisstjómin á
ekki sök á öllum. En hún er samt
ábyrg fyrir svo mörgu, að það
mætti draga aðalástæðu þróunar-
innar saman í tvö orð: Vond ríkis-
stjóm! Það er hægt að telja upp
sorglega margar ástæður fyrir
þessari fúllyrðingu: Skattkerfís-
breytingar sem veikja lands-
.) byggðina í hlutfalli við þéttbýlið,
kvótakerfi sem býður upp á að
flytja burt lífsbjörgina með einni
undirskrift, lágir jöfnunarstyrkir
vegna námskostnaðar bama, sér-
stakur flugmiðaskattur, og svo
mætti lengi telja.
Á landsbyggðinni svíður þó
mörgum sárast, hvemig ríkis-
stjómin hefur stuðlað að alltof háu
vömverði með því að standa fyrir
gríðarlegri hækkun á þungaskatti á
síðasta kjörtímabili. Þessi hækkun
hefúr komið sér langverst fyrir þær
byggðir, sem lengst em frá
Reykjavík (sem langoftast er upp-
skipunarhöfnin). Um þessa
ósvinnu stjómvalda má nota hið
fomkveðna: Þar hjó sá, er hlífa
skyldi.
Það má taka stað einsog
Djúpavog sem dæmi: Fyrir stóran
vöruflutningabíl með tengivagn
þarf að greiða u.þ.b. 50 þúsund
krónur fyrir eina ferð með vaming
um vegalengd sem samsvarar ffarn
og tilbaka á Djúpavog. Þetta lít ég
að sjálfsögðu á sem sérstakan skatt
sem leggst öðm ffernur á íbúa
landsbyggðarinnar.
Hátt vöruverð á landsbyggðinni
Eg tók mér fyrir hendur á
síðasta ári að kanna sjálfúr
vömverð á landsbyggðinni. Sömu-
leiðis reyndi ég að grafast fyrir um
orsakir verðmyndunarinnar. Ég
heimsótti flestar verslanir og
kannaði verðlag allt ffá Bolungar-
vík, austur um Norðurland, suður
Austfirði og staðnæmdist á Höfn í
Homafirði. Niðurstaða könnunar-
innar, þó ekki væri vísindalega að
henni staðið, gaf sláandi vts-
bendingar.
Frá því er skemmst að segja að
þegar ég tók tíu algengar neyslu-
vörur í smáverslunum á lands-
byggðinni komi í ljós að þær vom
að meðaltali mun hærri þar en hjá
stóm verslununum í þéttbýlinu.
Mesti verðmunur á sömu vöru var
yfir 100%. Rannsókn Háskólans á
Akureyri, sem birt var fyrir
nokkmm misserum, sýndi einmitt
að hátt vömverð var eitt af því sem
íbúar landsbyggðarinnar töldu
meðal neikvæðustu þátta sem
fylgdu því að búa þar.
Hvað olli þessum mun? Það
kom áþreifanlega í ljós að ffam-
legð kaupmanna á landsbyggðinni
"Komist minn
flokkur, Samfylk-
ingin, í þá aðstöðu
að stjórna landinu
mun ég leggja ofur-
kapp á að breyfa
þungaskattinum með
það fyrir augum að
draga úr sérstakri skattlagningu á
landsbyggðina."
var alls ekki mikil og ljarri því að
þeir væm að taka sér óeðlilega
mikinn hagnað. Nei, það kom í ljós
að munurinn lá ekki síst í miklum
og alltof háum flutningskostnaði.
Ohófleg hcekkun þungaskatts
Gögn, sem eigendur verslana á
landsbyggðinni leyfðu mér að sjá,
sýndu ótvírætt að flutnings-
kostnaður fór vaxandi á síðasta
kjörtímabili. Raunar er það svo að
eitt helsta umkvörtunarefni for-
svarsmanna atvinnufyrirtækja á
landsbyggðinni em há flutnings-
gjöld. Þeir hafa lagt á borðið upp-
lýsingar sem staðfesta gríðarlega
hækkun á flutningskostnaði til
þeirra sem fjærst liggja Reykjavík.
Hvað veldur þessum háu
flutningsgjöldum? Ég tók mér fyrir
hendur að ræða við þá, sem reka
flutningafyrirtæki. Ég sannfærðist
um að ósanngjamt væri að gera þá
ábyrga fyrir þróuninni. Þeir sýndu
mér ffam á að hækkun þungaskatts
á síðasta kjörtímabili er ein helsta
orsökin fyrir þessari miklu hækkun
svo og margir aðrir skattar sem hið
opinbera leggur á flutninga-
starfsemi í landinu.
Forsvarsmenn nokkurra flutn-
ingafyrirtækja veittu mér innsýn í
bókhald sitt. Þar komst ég að raun
um svart á hvítu að nær helmingur
af tekjum þeirra rennur til ríkisins í
formi alls konar skatta og gjalda!
Það er með öðmm orðum skatt-
heimta hins opinbera sem á stóran
þátt í ailtof háu vömverði á lands-
byggðinni. Er þetta forsvaranlegt?
Skattaleg mismunun
Þegar skattlagning stjómvalda
á flutning nauðsynjavamings til
landsbyggðarinnar er skoðuð kem-
ur best í ljós það ranglæti sem
íbúar hennar búa við. Fjármálaráð-
herra leggur að sjálfsögðu virðis-
aukaskatt ofan á flutningskostnað-
inn. Hann verður auðvitað hærri
eftir því sem lengra er ekið með
vömna og flutningsgjöldin hækka.
Þannig leggst virðisaukaskatturinn
ofan á þungaskattinn og magnar
hann upp.
Menn ráða hvort þeir kalla
þetta skattaokur eða margsköttun á
íbúa landsbyggðarinnar. En við
hljótum öll að vera sammála um að
í þessu felst skattaleg mismunun
sem ég tel að ríkisvaldinu beri
skylda til að spoma gegn. Eitt er
víst: Komist minn flokkur, Sam-
fylkingin, í þá aðstöðu að stjóma
landinu mun ég leggja ofúrkapp á
að breyta þungaskattinum með það
fyrir augum að draga úr sérstakri
skattlagningu á landsbyggðina.
Um það markmið er einörð
samstaða innan Samfylkingar-
innar.
Kristján L. Möller er
alþingismaður og leiðir lista
Samfylkingarinnar í
norðausturkjördœmi.
Kosningar
10. maí
Kosningar
10. maí
Kosningar
10. maí
Kosningar
10. mai
Kosningar
10. mai
Kosningar
10. mai
Kosningar
10. maí
Kosninga
10. maí
Nú hafa reiknimeistarar
fúndið það út að sex sláturhús í
landinu og jafúvel færri gætu
annað allri sauðfjárslátrun í
landinu. Þessir reiknimeistarar em
sjálfsagt skólabræður þeirra sem
hafa reiknað út að öll útgerð og
fiskvinnsla í landinu væri best
komin á fjórar hendur, bankar og
verslun á tvær. Það sem reikni-
meisturunum sést þó yfir er það
v- hvemig atvinnugreinar úti á landi
styðja hverja aðra. Búskapur, úr-
vinnsla, sjávarútvegur, verslun og
þjónusta mynda eitt samfellt net á
landsbyggðinni. Ef ein grein er
skorin frá þá rakna hinar upp og
byggðin feilur. Af þessum sökum
mun samþjöppun í ofangreindum
greinum vega að búsetu á mörgum
svæðum. Staðreyndin er sú að
nauðsynlegt er að skoða atvinnu-
lífið á landsbyggðinni í stærra
samhengi áður en reiknað er. Að
öðmm kosti verður hin marglofaða
^ hagræðing til þess að margir
smærri staðir verða þurrkaðir út af
kortinu. Og það að ósekju.
Gæðin varin alla leið
Gæðastýringu og göfúgum
markmiðum í sauðfjárrækt verður
að fylgja eftir í flutningum og
m
m
vinnslu sláturafúrða. Haldi fram
sem horfir verður ekkert sláturhús
starfrækt í heilum landshlutum,
s.s. á Vesturlandi. Það gerir það að
verkum að flytja þarf gripi til
slátmnar um langan veg með
gríðarlegum tilkostnaði. Huga þarf
að aukinni smithættu sem af því
leiðir að flytja búfé milli
landshluta og milli smitvamar-
svæða. Hinn mikli sjúkdómafar-
aldur sem geisaði í Evrópu nýverið
ætti að verða okkur víti til vamað-
ar og af honum verðum við að læra
að okkur ber að fara með gát í
þessum efnum. Við emm því
miður enn ekki laus við sauð-
fjárriðu og smitleiðir em ekki að
fúllu þekktar.
Setja þarf
smásöluversluninni reglur
Fyrsta skrefið í slátur- og af-
urðasölumálum bænda er að setja
fjármálastofnunum skorður þannig
að þær kollvarpi ekki byggð og
búsetu og atvinnulífi landsmanna í
krafti fjármagns og með hæpnu
viðskiptasiðferði eins og nú við-
gengst. Setja þarf smásölu-
versluninni reglur sem hindra að
hægt sé að beita viðskiptaaðila
óeðlilegum þvingunum í krafti ein-
Fyrsta skrefiö í
slátur- og afurfiasölu-
málum bænda er aö
setja fjármálastofn-
unum skoröur þannig
aö þær kollvarpi ekki
byggö og búsetu og
atvinnulífi lands-
manna í krafti fjármagns og meö
hæpnu viöskiptasiöferði eins og nú
viögengst.
okunar eða fákeppni á markaðn-
um. En mikilvægast er að heima-
menn hafi forræði yfir sínum at-
vinnumálum sjálfir og að ffurn-
kvæði þeirra sjálfra hafi skjól til
þess að blómgast.
Að toga irétta átt
Stundum virðist reyndar sem
hið opinbera vinni í öfúga átt á, á
móti byggðunum. I stað þess að
loka Mjólkursamlagi Borgfirðinga
1 Borgamesi á sínum tíma með
hagræðingarsfyrk frá ríkinu og
flutning á verkefnum þess til
Reykjavíkur heföi átt að gera hið
gagnstæða að flytja Mjólkursam-
söluna frá Reykjavík til Borgar-
ness.
Með sama hætti er mikilvægt
að skoða hvemig hægt er að styðja
við bakið á úrvinnsluiðnaði á
hinum smærri stöðum. Mjólkur-
búin, sláturhúsin og kjötvinnslum-
ar, svo dæmi séu tekin, skipta
miklu máli fyrir atvinnulíf og
þjónustu á þeim svæðum þar sem
þau em starfrækt. Hér er hvert
starf dýrmætt. Nokkur lítil slátur-
hús, kjötvinnslur og mjólkurbú
sem enn em rekin á forsendum
heimamanna sýna að þetta getur
vel verið hagkvæmt. En sjálfsagt
er að vera opinn fyrir hagræðingu
og nýrri markaðssókn innan slíkra
fyrirtækja og samstarfi þeirra á
milli, án þess að hafa það að mark-
miði að leggja þau niður.
777framtiðar
Margfeldisáhrif þessara að-
gerða fyrir búsetuna eru mikil og
geta verið afdrifarík. Það er ekki
aðeins fyrir einstakar byggðir
heldur þjóðarbúið allt sem það
skiptir máli að sem flestir þættir
séu teknir með í reikninginn þegar
arðsemi og hagkvæmni í heilum
atvinnugreinum er reiknuð út.
Þjónustustig og atvinnumöguleikar
í litlu þéttbýlunum er gríðarlega
mikilvægt fyrir íbúa sveitanna.
Fjölbreytni og sveigjanleiki í at-
vinnulífi dreifbýlisins er lykillinn
að styrkingu búsetunnar. Ef slátmn
eða mjólkurvinnslu er sópað af
stómm svæðum blasir ofl ekkert
annað við en að smærri þéttbýlis-
og þjónustukjamar leggist af. Og
þegar þeir leggjast af mun mörgum
bændum þykja hart í búi, að hvorki
er hægt að sækja vinnu, skóla né
aðdrætti nema um mjög langa
vegu.
Hér fara náið saman hagsmunir
sveitanna og litlu þéttbýlis-
staðanna. Þar sfyður hver annan.
Landbúnaður á Islandi hefur
verið stundaður í meiri sátt við
náttúm landsins en reynst hefúr
mögulegt í mörgum nágranna-
löndum okkar. Þetta á ekki síst við
í nautgripa- og sauðfjárrækt. Það
er mat þeirra sem gerst þekkja að
lítið skorti á að stór hluti naut-
griparæktar og sauðfjárræktar á
Islandi geti flokkast sem lífræn
framleiðsla. I hollustu þessara vara
liggja gríðarlegir framtíðarmögu-
leikar á innlendum og erlendum
mörkuðum ef rétt er á haldið.
Gleðilegt sumar.
Jón Bjarnason, þingmaður
Vinstri Grœnna