Tónlistin - 01.11.1944, Blaðsíða 18

8
TÓNLISTIN
aður meðal forfeðra Bachs, og var
ávallt kappkostað að fleyga saman
sem flest lög á hinn margbreytileg-
asta iiátt í iiverl skipti sem fjöl-
skyldan kom saman, enda hafði sú
ælt öll mann fram af manni verið
sérstaklega handgengin tónlistinni,
og sjálfur Johann Sebastian Bacli
reyndist þvi vera lokaþáttur langr-
ar þróunar lil hinnar eindregnustu
fullkomnunar. Sem organisti við St.
Thomaskirkjuna í Leipzig semur
Bach svo löngu siðar tónverk fvrir
cembaló — þeirra. tíma píanó —
og lýkur því með því að minnast
þeirra gleðistunda, er liann í fjöl-
skylduhópi á barnsaldri tók þátt í
hinum hugmyndasnjalla samstevpu-
söng. Verk þetta nefnist Goldherg-
Variationen (eða -tilhrigði) og er
samið sérstaklega fyrir veraldlegan
samtiðarhöfðingja Bachs, von Keys-
erling fríherra og cembalóleikara
lians, Goldherg. Tilbrigði þessi eru
30 að tölu, og eru þau öll samin við
aríu í upphafi verksins, þó eftir
þeirri merkilegu meginreglu, að til-
brigðin hafa aðeins hliðsjón af
bassalínu aðal-stefsins, en þræða
hvergi laglínuna sjálfa. Vex-k þetta
endar á stuttu quodlibet-tilhrigði
með tveimur þýzkum Ixjóðlögum við
hinn gefna og mai-gendurtekna
hassa, og er það eilt af snilldarleg-
ustu tilbrigðaverkum píanóbók-
menntanna, sem sýnir mætavel ein-
stæða leikni höfundarins í kanón-
ískri raddfærslu í öllum tónbilum.
Af þessu má sjá, hvei'nig alþýðleg-
ur söngháttur er felldur inn í stór-
brotið form hljóðfæratónlistar. Al-
veg það sama gerir Max Reger i
forleik sinunx til föðui’landsins (Va-
terlándische Ouvertiire), er hann i
senn lætur hljórna þýzka þjóðsöng-
inn (Yfir voru ættaidandi), sálma-
lagið Vor gnð er borg d bjargi traust
og Die Wacht am Rhein (Varðliðið
við Rin), sem við höfum gjarna
sungið við kvæði Lárusar Thorai'-
ensen, Þér skýla fjöll, þig faðmcir
haf. Þessi aleflda þrenning höfund-
arins er táknræn í samverkun sinni.
Fvrst skiptir liann alli'i þjóðinni i
tvo hluta, veraldlegan og andlegan;
alþýðulagið er fulltrúi alls almenn-
ings, þeirra, sem beita höndinni, en
sálmalagið felur í sér þá flokka
þjóðfélagsins, er nægilegrar mennt-
unar hafa notið til að næi’ast af hug-
arorku sinni einni saman; alþjóð
sameinar hann svo loks með því lagi,
sem er- tákn heildarinnar: þjóð-
söngnum sjálfum, laginu, sem allir
kunna, allir skilja og syngja. Svo
mjög höfum við oft og einatt nálg-
azt erlendar þjóðir í sönglegu tilliti,
að við mundum líklega geta hlustað
á þetta tónverk með vakandi þátt-
töku, vegna þess að við höfum fyrir
áratugum sungið innviði þess inn í
vitund okkar; en allskostar óvíst
verður þó að teljast, hvort þeir hafa
þar fengið hina einu réttu og eðlis-
sönnu svörun, svar hins djúpa, þjóð-
horna uppruna, og má raunar ætla,
að svo sé ekki. í tónverki, sem sam-
ið er með þessum hætti, skilst gjöi'la
megininntak kontrapunktsins: að
láta margar sjálfstæðar laglínur
fléttast saman og mvnda hljómræna,
samstillta heild. Hinn lárétti gangur
lagsins ræður þar mestu, en ekki
hinn lóðrétti skurður hljómsins. ■