Tónlistin - 01.06.1945, Blaðsíða 12

10
TÓNLISTIN
eiginlega aðeins 200 ár — þá getur
liún líka bent á nokkrar hliðstæður.
Þar á nieðal eru bæði Bach og Beel-
hoven, og báðir ljúka þeir merkileg-
um þróunartímabilum, sem skilin
eru að um tæpa öld. Líf þeirra er
að öðru leyti mjög ólíkt. Beetboven
er ekki gæddur umburðarlyndi og
samlögunarhæfileika Bachs; hann
afber engar þjóðfélagslegar höml-
ur; hann er sannleikselskandi bylt-
ingarmaður, sem brýtur af sér öll
bönd ófrelsis og kúgunar til þess
að geta vegsamað frelsið með lífi
sínu og æfistai-fi. Hann er líka svo
lánsamur að eignast trjrgga vini, sem
vita að hann þolir ekki að vera ann-
arra þjónn eða öðlast lífsviðurværi
sitt með kennslu eins og Bacli og
Mozart höfðu orðið að láta sér
lynda. Furstar og erkihertogar voru
öruggir fjárhagslegir stuðningsmenn
hans án þess að krefja hann nokk-
urs endurgjalds eða skerða frelsi
hans hið minnsta.
í æsku var Beethoven eins og
flestir Rinarbúar glaðlyndur og
skemmtanafús, þrátt fyrir hina
þungu flæmsku blóðblöndun, því að
afi Beethovens var hollenzkur
hljómsveitarstjóri, sem liafði flutzt
frá Antwerpen til Bonn fyrir miðja
18. öld, og faðir hans var tenór-
söngvari við hirð kjörfurstans í
Bonn. Beethoven er því kominn af
tónlistarætt alveg eins og Bach, og
hefir sú líffræðilega staðreynd á-
reiðanlega valdið miklu um stór-
kostlega hæfileika hans, því að hér
sannast einnig hið fornkveðna:
Smekkurínn sá, sem kemst í ker,
keiminn lengi eftir ber.
Eftir að Beethoven fluttist frá fæð-
ingarborg sinni Bonn og til Vín,
22 ára gamall, tók bann tilsögn í tón-
fræði lijá Haydn, og brást eitt sinn
mjög reiður við, er kennaranum
bafði sést yfir nokkrar villur, sem
slæðst liöfðu inn í æfingar hans.
Sýnir þetta frábæra samvizkusemi
hans og sannleiksást, sem myndaði
höfuðuppistöðuna í öllu líferni
hans, ásamt óbugandi viljafestu.
Beethoven tekur við arfleifð Haydns
og Mozarts, en þeir höfðu fyrstir
mótað hið svokallaða klassíska
form, sem leggur aðaláherzlu á eina
lagrödd með undirspili í mótsetn-
ingu við Bach, sem gerði öllum rödd-
um jafnhátt undir höfði. Haydn
skrifar stef sín gjarna eftir nótum
þríhljómsins og leitar þar með til
hljóðfæranna; stef Mozarts eru aft-
ur á móli betur fallin til söngs. Sym-
fóníur Haydns hafa stundum í al-
þýðlegu tali verið kallaðar löng lög
með undirspili. Mozarl dýpkar und-
irleikinn og bætir við nýjum hljóm-
um. Beetlioven gefur undirspilinu
enn frekara gildi með því að auka
hlutverk lágraddanna og bassaradd-
anna og ná þannig fram miklu
hljómmagni. En höfuðmunurinn á
Beethoven og Bach liggur í ólikri
hljóðfallsmeðferð þeirra. Orgel
Bachs var ekki örfandi fyrir liljóð-
fallsbundinn dans; afmarkaður takt-
sláttur var ekki sterkasta hlið þessa
ldjóðfæris, en samt sem áður lá
hljóðfallið hulið í hinu fljótandi stíl-
formi þessa tíma. Haydn og Mozart
litu hinsvegar á hljóðfallið sem
hjartslátt tónlistarinnar, án þess
var ekkert lifandi lag til. Það var