Tónlistin - 01.12.1945, Blaðsíða 7

TÓNLISTIN
37
vallt frumkvæðið með liermilögum
einum saman, og getur það valdið
þekkingarskorti, sem síðar háir
börnunum mjög, er þau koma í
framhaldsskóla, og orðið að van-
máttarkennd, sem þá oftast kem-
ur fram sem áhugaleysi og tómlæti
og jafnvel óbeit á efnum tónlistar.
Slíkt ástand er stórhættuleg tálm-
un allri framför í tónmenningu
þjóðarinnar, og verður það aldrei
nógsamlega brýnt fyrir öllum hlut-
aðeigendum, en þeir eru jafnmarg-
ir öllum íbúuni Islands, hve nauð-
synlegt er, að komizt sé fyrir upp-
tök meinsins. Að vísu eru þeir til,
sem andvigir eru allri fræðilegri og
tæknilegri vinnu i söngtímum barna-
skólanna, en réttnefni fyrir tónlist-
arþroska þeirra manna, er liarna-
skapur og fávisi.
Tónlestur er sjónaræfing en ekki
beyrnar. Hann er fólginn í ])ví að
lesa röð af nótum, skapa sér hug-
mynd um tónana, sem nóturnar
tákna, og mynda hljóm rittáknanna.
Hugarstarfið við nótnalestur fer þá
fram í þessari röð: Sjón — hug-
mynd — hljómur. Heyrnin staðfest-
ir siðan hljóminn, sem sprottinn er
af réttri hugmynd. Tónlínan, sem
lesa á, kemur fram í margskonar
bljóðfalli (taktliðum), sem sífellt
breytist á leið sinni gegnum lagið.
Þessu breytilega ldjóðfalli er skip-
að i samstæðar siendurteknar deild-
ir (lakta); og þessar deildir skipt-
ast svo í reglulegar og óbreytanleg-
ar einingar (taktslög). "Við tónlest-
ur verður því að greina allt í einu:
tón, bljóðfall, takthluta og taktslag.
Aðalvandi tónlestrar er þá tviþætt-
ur: Tónhæð og dvalargildi. Við
greiningu tónliæðar er aðallega um
að ræða tónbil, stökklínu, skreflínu
og endurtekna tóna. Tónhreyfing,
sem lileypur yfir einn eða fleiri tóna
tónstigans, nefnist stökk, annars
skref. Tónbil getur bæði verið stökk
og skref. Ef tvö eða fleiri stökk fara
hvert á eftir öðru í sömu átt, nefn-
ist það stökklína (sbr. upphafið að
„Ó, fögur er vor fósturjörð“ — að
undanskildum upptaktinum •— eða
byrjunina á „Mér um bug og lijarta
nú“). Skreflína er sú breyfing lags-
ins kölluð, þegar tvö eða fleiri skref
fara bvert á eftir öðru í sömu átt
(bein skreflína). Krómatískir tón-
ar eru lesnir sem tónbil (stækkuð
einund, lítil tviund), en ekki sem
endurteknir tónar. Dvalargildi tóns-
ins ákvarðast af gerð nótunnar,
stöðu liennar i taktinum og ýms-
um rittáknum (punktur, tengibogi
o. s. frv.), ennfremur af takttegund
og hraðafyrirskrift. Mikill skortur
er á góðu efni til tónlestraræfinga,
en bezta bókin, sem enn hefir kom-
ið út bér á landi til þeirra nota,
mun vera „Söngkennslubók“ Jón-
asar Helgasonar fyrir byrjendur, 1.
befti B (verklegar æfingar), 3. útg.
aukin 1895, 4. prentun 1904.
Það er báskalegt fyrir tónlistar-
uppeldi þjóðarinnar, hve margir
kennarar láta sér nægja að nota að-
eins hermilög en engin lestrarlög
við söngkennsluna. Það er marg-
revnt, að vilji til nótnalestrar er til-
tölulega auðvakinn, og tónlistar-
reynslan á ekki að nema staðar við
hermilögin ein. Almenn fáfræði i
efnum tónlistar, mun dafna svo