Tónlistin - 01.12.1945, Page 44

74
TÓNLISTIN
sem varð fullmótaÖur hjá stórskáldun-
um Haydn og Mozart og knésettur á
NorÖurlöndum með útgáfustarfi J. A. P.
Schulz fyrir rösklega 150 árum. Þessi
söngstíH náði hljómgrunni íslenzkra tón-
skálda, og hann hefir verið lífæÖ þeirra
allt til jæssa dags, eins og hann birtist
í hreinni og ómengaðri mynd í hinu ai-
])ýðlega og fagra gitarslagi „Viltu með
mér vaka, er blómin sofa“ og útlenda
jrjóðlaginu „Mér um hug og hjarta nú“.
Bæði eru þessi lög ágæt og óforgengi-
leg, en j>au eru árangur aí hugarkrafti
horfinna tíma, lundarmót liðinna alda,
speglað i tónrænu formi, og megna ef-
laust ekki að fullnægja eilíflega ]>örf
nýrra kynslóða. Þau heyrai bæði til þeim
flokki laga, sem eru „almenns“ eðlis. Það
eru lög, sem vér öll skiljum auðveldlega
og koma kunnuglega fyrir, ]>ví að þau
hvíla á þeirri undirstöðu, sem vér höf-
um byggt á í nokkra ættliði, hreyfast í
tóntegundum og hljóðfalli, sem vér þekkj-
um gjörla. En á hinn bóginn eru einnig
til lög, sem teljast verða „sérlegs“ eðlis.
Má þar nefna mikið af kirkjusöngvum
vorum frá fyrri tímum, tvísöngslögum
og kvæðalögum. í rauninni eru þessi lög
ekki torveldari fyrir söngröddina, en það
er i fyrstu máske erfiðara að meta þau
og læra, því að þau standa fæst í hefð-
bundnum dúr, heldur íöðrum tóntegund-
um, sem vér höfum sjaldan nú" orðið haft
tækifæri til þess að kynnast, oftast nær
i hinum svonefndu kirkjutóntegundum,
Höfuðmunurinn á þessum tveimur flokk-
um laga er sá, að hinn fyrri er hljóm-
bundinn eða harmónískur, en hinn síð-
ari lagbundinn eða melódískur. Sá íyrri
styðst við reglubundna samhljóma, á-
kveðna aðaltóna í dúr- og moll-tónteg-
undinni, tóna aðal-þríhljómanna. og það
skynjum vér ósjálfrátt og finn'st það
kunnuglegt og sjálfsagt. Lögin í hinum
flokknum eru frekar sjálfum sér nóg og
hvíla í eigin frumformi alveg eins og
tónlist fornaldarinnar og fyrri miðalda,
þá er margraddaður söngur var óþekkt
fvrirbæri.
Nú kynni einhver að segja, að þessi
„fornaldarstefna" væri kyrrsett í ryk-
föllnum söngstefjum og óhæf til að sam-
lagast nútíðinni, enda væru þessir
„gömlu“ tónar máðir úr vitund vorri.
Forni tíminn óbreyttur á að vísu ekki
erindi til vor, en lífskraftur hans getur
verið í mörgu til fyrirmyndar og orkað
til nýsköpunar. Forni tíminn á að verka
frjóvgandi á brautir þær, sem feður vor-
ir og forfeður tróðu, og skapa þar með
nýja framtíðarleið. Þeir tímar koma, er
plægja verður jörðina; mennirnir verða
að byggja og búa öðruvísi en afi og
amma, svo að ]>eir geti andað og hrærzt
eins og frjálsborið fólk, umskapað hvers-
dagslega hluti og eigin hugsanir. Því er
heldur ckki svo komið, að endurminn-
ingin um óma frá liðnum dögum sé al-
dauða. Hún leynist ennþá innst inni með
sönggreindum íslendingum og miðlar
málum milli laglínu og hljóms, þrátt fyr-
ir langan svefn og litla næringu um ára-
langt skeið. Það er ]>essi lífsneisti, sem
dregur úr dauðamerkjunum, sem færzt
hafa yfir ásjónu íslenzkrar tónlistar hina
si'ðustu áratugi. Island er gráar hraun-
breiður, viðátturikar heiðar, ofsaleg fljót,
skínandi jökultindar, eyðisandar og íshaf.
Manninum er varpað i fang ]>essarar
miskunnarlausu náttúru, sem engum gef-
ur grið. Hann fær ekki umflúið baráttu
sina, þar sem einveran umlykur hann.
Og ef hann rennur á flótta, mæta hon-
um óravíddir hafs og hauðurs, sem rekja
vöxt sinn til eilífðarinnar og henna sann-
leik hennar. Þjóð, sem býr í þessu um-
hverfi og á sér mikla og merkilega bók-
menningu, getur ekki til lengdar — ef
hún vill halda heiðri sínum og sjálf-
stæði — fundið fullnaðarsvölun í því að
syngja „Kolhrún" og „Eg veit ekki af
hverskonar völdum“. Hún verður að hætta
að fá allt að láni frá öðrum þjóðum.
Hún verður að syngja sinn eigin söng
með nýrri og hreinni laglínu og hljóð-
falli.
Hallgrímur Helgason
„Vísir“ 8. og 21. 2. '45.