Tónlistin - 01.12.1945, Síða 49

TÓNLISTIN
79
þróun. Lagið er uppspretta allrar tón-
listar fyrr og síðar. Þar næst kemur ann-
að samtímis-hljómandi lag fyrra laginu
til stuðnings. Loks kemur svo sjálfstæð-
ur samhljómur sem óvéfengjanlegur
dómari í öllum vafaatriðum varðandi hina
frjóu, tónrænu lífsnautn. Hljóðfall evr-
ópískrar tónlistar kemur þá fyrst til sög-
unnar, er lag og hljómur hafa náð til-
tölulega fullgildum þroska. Þá fyrst er
byrjað að veita þessu frumræna tónlist-
aratriði verulega athygli, enda þótt fram-
vinda allrar tónlistariðkunar frá önd-
verðu hafi sífellt risið upp af duldum
spennikrafti ósjálíráðrar hljóðfallsvit-
undar. Þessi ósjálfráða hljóðfallsvitund
er manninum ásköpuð líkt og reglubund-
inn hjartsláttur hans og vélgengt göngu-
lag. Áskapaða eiginleika þarf maðurinn
ekki að ávinna sér; orka hans beinist
þessvegna að því að afla sér nýrra
og gera þá að hluta af sjálfsverund sinni.
Þegar á þetta er litið, hefir ætið öll iðk-
un tónlistar óafvitandi byggzt á óljósri
hljóðfallsregluhneigð mannlegs líffæra-
kerfis. Negrarnir hafa almennt ekki kotn-
izt af hinu fyrsta frumstæða byrjunar-
skeiði hljóðfallsins; það er hinn eini
þáttur tónlistar, sem þeir skynja og skilja
til fullnustu. Og þó skilja þeir aðeins
hinn tilbreytingarlausa, síendurtekna,
hamraða takt vélrænna hreyfinga, seni
leiðir til fullkominnar sljóvgunar, vegna
algers skorts á hljóðfallsbundnum fjöl-
breytileik og ,,rhythmisku“ lífi. Þjóðir a
lágu menningarstigi verða að heyra
grunnhljóðfallið með sínu ytra eyra. Hið
þroskaða tilfinnihgalíf Evrópuþjóðanna
elur með sér innra hljóðfall, sem vér ekki
þurfum að heyra.. Grunnhljóðfallið hrær-
ist í sjálfum oss, og vér skynjum tilvist
þess með voru innra eyra.
Laglína jazzins er í einræningshætti
sínum nánast ómótuð. Tónsetningarnar
grópast ekki saman með rökréttum
tengslum upp að miðmögnuðu hámarki,
sem likist mesta gróðurmagni lífsins sjálfs
um hásumartíð, heldur eru þær skeyttar
saman af fávíslegum handahófshætti
loddaralistarinnar. Innihald textans virð-
ist ekki gefa jazz-höfundunum neitt sér-
stakt tilefni til ihugunar, því að orðin
eru soðin við tónana eftir að lagið sjálft
er fullsamið. Þessi lög, sem ekki hvíla
á fastri, hljómrænni undirstöðu, hafa þó,
þrátt fyrir alla sína annmarka, náð mikl-
um ítökum víðsvegar um heim allan. Og
oss verður því á að spyrja, hvað valdi
þessum skorti á vandlæti.
Langlífi, eða öllu heldur skammlífi,
þeirra laga, sem sverja sig í ætt við jazz,
er talið vera að meðaltali átta vikur hvert
lag. Hvort sem þessi fallvaltleiki stafar
af ónógu andríki höfundarins eða hverf-
ulleik heimsins yfirleitt, verður því tæp-
lega neitað, að þessi tegund skáldskapar
virðist eiga bágt með að standast tím-
ans tönn. Af því leiðir, að eftirspurnin
eykst, og hugsmíðin fær aðeins skamm-
an meðgöngutíma í heilabúinu. Máske
er hún aðeins hrist út úr ermi utanhafn-
ar, og skeikar þá að sköpuðu um vand-
virkni og listmæti, enda hvorki hægt að
gera gildar kröfur til þess tónlistar-
manns, sem haltrar einfingraður um á
Parnassusbraut söngdisarinnar, ué lil
hins, sem á ómælisbreiðum ódáinsvöll-
um Appollós þræðir brún rennusteinsins.
Þau afsprengi andans, sem þannig eru
til komin á berangri ófrjórra vaxtarskil-
yrða, verða aldrei megnug þess að miðla
oss neinum verðmætum. Þau reika átt-
hagalaus um jarðkringluna heimshorn-
anna á milli og sökkva síðan niður í
óminnisdjúp gleymskunnar til þess að
risa þaðan aldrei upp aftur.
Mikill hluti af íslenzkum æskulýð og
íslenzkri alþýðu er nú þegar — illu
heilli — heltekinn af þessari tónrænu
framleiðslu, eftir að þessi tegund „tón-
listar“ hefir fengið að leika lausum hala
hér á landi í hartnær tuttugu ár, og ekk-
ert hefir enn verið gert til að skapa sjálf-
sagt mótvægi gegn upplausnaráhrifum
þessara eðlisframandi dægurflugna. Og
afleiðingin er auðsæ. Tilfinning fyrir
sönghæfu lagi hefir lamazt og jafnvei
glatazt. Hin eðlilega viðleitni til marg-
röddunar er stöðnuð, því að karlakórs-
söngur er ekki hin rétta og djúpsetta orku-