Vér mótmælum allir - 28.06.1946, Síða 1

Útgefendur:
Háskólastúdentar og Studentafélag Reykfavlkur
Ábyrgðarmaður: Guðmundur Ásmundsson
4. tbl. 28. júní 1946.
VÉR MÓTMÆLUM ALLIR!
Dr. EINAR ÓL. SVEINSSON, prófessor:
Ræða scyljánda jtíní 1946
Þegar lýðveldi var endurreist á íslandi árið
1944, var til þess valinn sá dagur, sem einna
kærastur hafði verið þjóðinni, 17. júní, afmælis-
dagur Jóns Sigurðssonar. Þetta var ekki aðeins
viðurkvæmilegt, heldur og rökrétt. Margir eru
þeir rnenn, sem unnið hafa að frelsi íslendinga,
vitsmunamenn, hæfileikamenn, mannkostamenn,
sem af heilum liug hafa lagt krafta sína frarn
til þess. En það er eins og Jón Sigurðsson hafi
svo sem brennigler safnað öllum geislum í eitt,
hugsjónum, stjórnvizku, dug og óþrjótandi elju,
svo að hann er meginhreyfiaflið í' frelsisbaráttu
þjóðarinnar. Og þegar sú barátta hafði loks borið
þann árangur, að brott voru numdar hinar síð-
ustu leifar hinna gömlu erlendu yfirráða, arfur-
inn frá 1262, þá hlaut sá atburður að verða
tengdur við minningu þessa einstaka sonar
íslands.
Mjög misjafnir eru þeir menn, sem miklu
hafa komið til leiðar í heiminum. Stundum
hefur þetta verið eins og segir í Hávamálum:
daufur vegur og dugir. Menn, sem hafa verið
síður en svo annmarkalausir, hafa þó orðið að
miklu liði. En þegar til Jóns Sigurðssonar er
horft, getur þar að líta mann óvenjulegum og
fjöíbreyttum hæfileikum búinn, óvenjulega
heilsteyptan og annmarkalausan. Hann lét sig
máli skipta allt, sem íslenzkt var eða gat horft
íslenzku þjóðinni til heilla. Þau málefni, sem
hann fjallar um, voru furðulega fjölbreytt,
hann vissi vel, að ekki þurfti aðeins að vekja
þessa svefnugu og sárkúguðu þjóð, heldur og
fræða hana nálega í öllunr greinum. Það er
unun að lesa sumar stjórnmálagreinar hans. Ég
nefni sem dæmi grein hans Alþingi á Islandi
í 1. árg. Nýrra félagsrita, liina einstöku gaum-
gæfni og rökvísi, hinn djúpa skilning á þjóð-
frelsi og mannréttindum og áhrifum þess á ein-
staklinga og þjóðlífið allt. Það er leitun á vitur-
legri orðum um lýðræðið, grundvöll stjórnmála-
lífs nútímans.
Það er sagt um Njál gamla, að hann var lang-
sýnn og langminnugur. Þessa kosti átti Jón
Sigurðsson í ríkum mæli. Langminni hans: það
er óvenjuleg þekking á sögu og högum íslenzku
þjóðarinnar, sú þekking var ekki dauður fróðleik-
ur, heldur lifandi, djúpur og gaumgæfilegur skiln-
ingur á þeim öflum, sem þar hafa leikizt við,
hversu viðskipti þeirra og áhrif hafa verið ýmis-
leg, hversu tímarnir breyttust og hvers vegna.
Það var lífrænn skilningur, sem veitti hjálp í
baráttu nútímans, heill ráðgjafi, óþrjótandi
vopnabúr. — Það er gömul röksemd um nyt-
semd sagnfræðinnar, að hún hafi dæmi til eftir-
breytni, en það má heita, að hver kynslóð kepp-
ist við að gera þessa röksemd að engu með því
að brjóta móti því, sem læra má af reynslu lið-
innar tíðar. En Jóni Sigurðssyni var ekki þannig
farið, hann reyndi að notfæra sér reynsluna. Hann
hafði óvenjulega þekkingu á hag íslendinga,
þegar örbirgð þeirra var sem mest, Hann vissi
vel, hvað það kostaði að glata frelsinu. Víða
má sjá hinn mikla skilning hans á pólitískri
sögu Sturlungaaldarinnar: hvaða öfl voru það,
sem urðu frelsinu til glötunar? Skilningurinn
á þessu er ekki líflaus og gagnslaus fróðleikur,