Þjóðvörn - 18.11.1947, Blaðsíða 2

5
ÞJÓÐVÖRN
Þriðjudaginn 18. nóv. 1947
Séra. Ja.lt.oh Jónsson:
HuéleiSiné
um ílugvallarmáliS
Þegar ég læt frá mér fara nokkrar
línur um hið svokallaða flugvallar-
mál, er það alls ekki gert í þeim
tilgangi að þrautræða öll atriði máls-
ins. Ég hefi hugsað mér að minn-
ast á nokkur atriði, sem að mínu
viti og tilfinningu skipta miklu, í
sambandi við lausn þess í framtíð-
inni.
Gífuryrði gagna lítið.
í fyrsta lagi: Það gildir ekki einu,
hvemig þetta mál er rætt. Blaða-
menn hafa vanið sig á að nota gíf-
uryrði tungunnar um alla hluti. Þeir
hafa sprengt sig á sprettinum og
eiga nú ekki nema eitt orð yfir allt,
sem verða má föðurlandinu til
miska, orðið „landráðamaður". Og
það er notað við öll tækifæri, enda
er þetta orð nú orðið að hráka og
hégóma, sem enginn tekur mark á.
Sem bam lærði ég að líta á land-
ráðamenn sem föðurlandssvikara, er
brigðust landi sínu, eins og Júdas
sveik Jesú, — menn, sem vísvitandi
seldu það í óvinahendur, vitandi
vel, að afleiðingin yrði ill. Að gefa
einhverjum landráðamannsheiti, er
í mínum augum sama og að segja,
að hann væri líklegastur til að selja
þjóð sína og land vísvitandi í óvina
hendur. Að gera slíkt orð að eins
konar slagorði dægurmálanna, og
nota það um stóran hóp af mönn-
um, jafnvel heila stjómmálaflokka
á víxl, er því full-langt gengið. Þing-
mennimir, sem illu heilli sam-
þykktu flugvallarsamninginn, hafa
verið nefndir landráðamenn. í mín-
um augum eru þeir það ekki. Og
margir, sem hrópa hæst að þeim,
kynnu að fara líkt að, ef um aðra
málsaðila^yæri að ræða. í viðtölum
við menn he'. ég orðið var við, að
sumir háværir gagnrýnendur flug-
vallarsamningsins mæla hiklaust bót
ýmissi ágengni annarra stórvelda við
önnur lítil lönd, — ágengni, sem
er engu minni ókurteisi en fram-
koma Bandaríkjanna gagnvart okk-
ur. —
Sann-íslenzk sjónarmíð
að hverfa.
Aðrir menn, sem aftur á móti eru
samþykkir flugvallarsamningnum,
sýnast líkt á vegi staddir, þannig að
þeir sýnast geta sætt sig við allt,
sem Bandaríkin gera til að tryggja
áhrif sín, en ónotast út í sama fram-
ferði hjá öðrum stórveldum. Þama
er komið að því, sem í mínum aug-
um er alvarlegast, að í tali manna
á meðal eru sann-íslenzk sjónarmið
að hverfa, ekki vegna neinna land-
ráða eða föðurlandssvika, heldur af
því að það er þegar farið að líta á
oss sem þáfttakendur í styrjöld.
ViO pa, sem þannig hugsa, vildi
ég segja þetta: Ef aðstaðan er orðin
þannig, að skoðun íslenzkra stjórn-
arvalda, að við þurfum að fara að
segja til litar og ganga í vamarsam-
band við aðrar þjóðir, er ég persónu-
lega þeirrar skoðunar, að Norður-
landasamband væri eðlilegast. En
meðan ekki heyrist neitt ákveðið
um myndun slíks sambands, vil ég
láta öll hernaðarsambönd liggja
milli hluta, og vara menn eindregið
við að líta á flugvallarsamninginn
sem hernaðarlega nauðsyn frá okk-
ar hálfu. Hitt er annað mál, að í
fyrra haust varð ég þess var í Noregi
og Danmörku, að margir höfðu til-
hneigingu til að líta á beiðni Banda-
ríkjastjómar sem ósk um að fá
tiyggðar herstöðvar á íslandi. En
um það tjáir auðvitað ekki að tala
framar. Gert er gert. Komið sem
komið er.
íslenzka þjóðin verður að vita,
hvað hún vill.
En samningstímabilið er ekki
lengi að líða, og senn kemur að því,
að hægt er að endurskoða samning-
inn. Þá verður íslenzka þjóðin að
vita, hvað hún vill, því að það skref,
er þá verður stigið, kemur til með
að hafa úrslita-þýðingu fyrir framtíð
landsins um langan aldur. Mér virð-
ast spurningarnar, sem fyrir liggja,
vera svo ofur blátt áfram, að það
er í rauninni undarlegt, að þær skuli
hafa valdið öðrum eins hvelli og
orðið hefir.
Fyrsta spumingin er auðvitað sú,
hvort við þurfum sjálfir nema einn
stóran flugvöll. Verður varla haldið
fram með nokkurri sanngirni, að
svo sé. Af þeim sökum mætti þegar
leggja niður annaðhvort Reykjavík-
ur- eða Keflavíkurflugvöll. Sé miðað
við styrjaldarhættu, er enginn vafi
á því, að það er Reykjavíkurflug-
völlur, sem á að eyðileggja. En sé
það ekki gert, af því að menn vilji
fremur hafa frið í huga, þá er held-
ur engum blöðum um það að fletta,
að það er ekki vegna eigin þarfa,
sem íslendingar varðveita fíugvöll-
inn í Keflavík. Af þeim sökum
mætti gera hann ónothæfan, hve-
nær sem er, án skaða fyrir landið.
Til þess að starfrækja flugvöllinn
með útlendri aðstoð, gætu aðeins
legið tvær ástæður. Önnur sú, að
við þyrftum flugvöllinn, en hefðum
ekki mannafla og fé til slíks. Hin
ástæðan, að við starfræktum vÖllinn
vegna útlendinga og í greiðaskyni
við þá. Og það er síðari ástæðan,
sem gildir. Þess vegna hefir mér
alltaf fundizt það grátbroslegast af
öllu í flugvallarmálinu, hve seinir
menn virðast til að skilja, að sam-
kvæmt gildandi viðskiptavenjum
vorum það við, sem áttum að setja
Bandaríkjamönnum öll skilyrði og
miða við það eitt, sem gat orðið ís-
landi hagkvæmt, og þó fyrst við
það, að hvorki virðingu, fjármun-
um né sjálfstæði landsins væri hætta
búin, F.p ég tel sjálfstæði landsins
í luiírixi; ef einn fersentimeter af
íslenzkri jörð er svo skipaður, að
útlendur aðili ræður þar meiru en
innlend stjómarvöld. Þeir, sem réðu
því, að flugvallarsamningurinn var
gerður, hafa sennilega verið á þeirri
skoðun, að vel væri frá öllu gengið.
Það er of seint að fara að taka nú
upp umræður um þeir leiðir, sem
mögulegar hefðu verið, áður en
samið var. En hitt er tímabært, að
bera fram nokkrar spumingar um
framkvæmd samningsins og reynslu
þá, sem þegar er fengin.
Er fiugvallarhaldið liður
í starfsemi Bandaríkjahersins?
Er því t. d. svo háttað, að af
hálfu Bandaríkjamanna sé stjórn og
rekstri flugvallarins blandað saman
við Þýzkalandsflutningana í fjár-
hagslegu tilliti? Er skarplega að-
greint millr flugvallarkostnaðarins
og þess mannahalds og vöruvörzlu
hins vegar, sem af hemámi Þýzka-
lands leiðir? Ef þetta er ekki að-
greint, þá liggur það í hlutarins
eðli, að flugvallarhaldið er ekkert
annað en liður í starfsemi Banda-
ríkjahersins, hvað sem líður íslenzk-
um embættismönnum á vellinum.
Því er mér spum: Er flugvöllurinn
fjárhagslega aðgreindur? Og eiga ís-
lenzkir endurskoðendur aðgang að
reikningum hans?
Hvernig er hdttað um ráðn-
ingar islenzkra starfsmanna til
flugvallarins?
Ef þetta er aðgreint, eins og vera
ber, þá liggur það líka í hlutarins
eðli, að þegar íslenzkt þjónustulið
er ráðið til vallarins, hlýtur það að
vera skýrt tekið fram, hvort það er
ráðið til aðstoðar við flugvallarstarf-
ið eða Þýzkalandsbúskapinn. Að
öðrum kosti verður aldrei hægt að
komast að fastri niðurstöðu um það,
hversu mikinn mannafla þarf raun-
verulega til þess að reka flugvöllinn
á eðlilegan hátt. Nú var um það
talað í fyrra, að íslendingar mundu
hafa hag af því að senda menn til
náms og reynslu suður á Reykja-
nes. Þess vegna verður mér á að
spyrja: Hvers vegna hefir ekki verið
tekið þar við fleirum en orðið er?
Hefir nokkuð verið ákveðið um það,
hvort Bandaríkjamenn eru skyldug-
ir til að taka eirin einasta mann?
Og hvernig hefir verið samið um
kaup og kjör þeirra, sem þar taka
að sér störf? Eru það íslenzkar regl-
ur, sem þar eiga að gilda? Eða er
því jafnvel svo háttað, að einhver
hluti íslenzkra þegna sé háður er-
lendri atvinnulöggjöf á íslenzkri
grund?
Hví eiga bandarisk lög
að ráða meiru en islenzk?
Loks væri fróðlegt að vita, hvers
vegna erlendir starfsmenn á íslenzk-
um flugvelli geta ekki búið við sömu
tollaskilyrði og aðrir þeir, er landið
byggja. Það er einnig vitanlegt, að
Bandaríkjamenn hafa sína eigin
bjórbruggun. Samkvæmt íslenzkri
löggjöf telst áfengi ekki til lífsnauð-
synja, hvað sem líður hugsunarhætti
einstakra manna. En hví eiga þá
bandaríksk lög að ráða meiru? Ef
erlendum mönnum er gert að
skyldu að kaupa sitt áfengi frá ísl.
ríkinu, þegar þeir dvelja á Siglufirði
eða í Reykjavík, því eiga þá ekki
sömu reglur að gilda á Reykjanesi?
Ef svo er, þá er síður hætta á því,
að íslenzk lögregla þurfi að glíma
við stórfeld smyglmál, eins og kom-
ið hefir fyrir.
Engum þjóðhollum íslendingi
getur staðið á sama.
Allar þessar spumingar og marg-
ar fleiri eru þess eðlis, að» engum
þjóðhollum íslendingi getur staðið
á sama um svarið. Og ég fæ ekki
skilið, að yfir þeim þurfi nein laun-
ung að hvíla. Bandaríkjamönnum
er greiði gerður með því að láta þá
vita það í einlægni, að það er sær-
andi út af fyrir sig, að þeir skuli
fara fram á nokkrar ívilnanir, sem
geri ísáenzka embættismenn að eins-
konar leppstjórn yfir íslenzkum
landshluta, ekki sízt þegar þeir hafa
áður móðgað okkur með því að biðja
um herstöðvar í landinu, eftir allt,
Rúmt ár er liðið, síðan flugvallar-
samningurinn var gerður við Banda-
ríkjamenn. Það er ekki úr vegi að
líta um öxl og rifja upp nokkur
atriði aðdraganda hans.
Aðstaða íslands breytist.
Fram að heimsstyrjöldinni 1939
—45 lá ísland úr þjóðbraut og hafði
litla eða enga þýðingu í styrjöldum
eða öðrum viðskiptum stórþjóða
milli. Að vísu höfðu sézt þess nokk-
ur merki í styrjöldinni 1914—18,
að breyting var að verða í þeim
efnum, einkum vegna kafbátahern-
aðar Þjóðverja, en þó kom eigi til
þess, að ísland yrði þá hernumið.
Síðan hafði flugtækninni fleygt
geysilega fram, og ísland kom til
orða sem flugstöð milli heimsálfa.
Fáum gat því dulizt, að aðstaða
okkar íslendinga var orðin hættuleg,
er styrjöldin skall á 1939, enda var
skammt að bíða sannana þess.
Aðfaranótt 10. maí 1940 hernámu
Bretar ísland, þótt þeir liefðu ærna
þörf fyrir herafla sinn annars staðar.
Þeir töldu legu landsins svo mikils
verða í styrjöldinni, að þeir vildu
ekki fyrir nokkum mun eiga á
hættu, að.Þjóðverjar yrðu fyrri til.
Þann dag urðu þáttaskipti í sögu
okkar íslendinga. Á svipstundu vor-
um við komnir inn í hringiðu heims-
málanna. Sökum hinnar örðugu
liernaðaraðstöðu sinnar um þær
mundir, vildu Bretar þó brátt losa
herafla sinn héðan aftur, sér að
hættulausu. Fyrir því lögðu þeir fast
að íslenzkum stjórnarvöldum að
biðja Bandaríkjamenn um hervernd.
Sú lausn málsins hlaut að virðast
heppileg af hálfu íslendinga, úr því
sem komið var, þar eð Bandaríkja-
menn stóðu þá enn utan við styrj-
öldina. Var þá herverndarsamning-
ur gerður við Bandaríkjamenn, og
settu þeir hér her á land 7. júlí
1941.
Bandaríkin skuldbindin til að
hve'tjá af Islandi með, allan
herafta sinn.
Sumarið 1945 lauk styrjöldinni.
Sambúð okkar við Breta og síðar
Bandaríkjamenn hafði reynzt miklu
betri en búast hefði mátt við, þegar
allra aðstæðna er gætt. Við gátum
sem bandamenn áttu íslandi að
þakka. — Hin íslenzka þjóð á líka
heimtingu á að fá ákveðin svör frá
leiðtogum sínum um það, hvemig
þeir vilja undirbúa endurskoðun eða
uppsögn samningsins. Það er alvar-
legt mál, ef ekki má gagnrýna samn-
inginn eða framkvæmd hans opin-
berlega, án þess að vera vændur um
þjónustu við Rússa eða gerðar upp
kommúnistiskar stjórnmálaskoðanir.
Og megi ekki lýsa því í útvarpi eða
blöðum, hvernig íslenzkum borgur-
um koma málin fyrir sjónir, þá er
bezt að rífa niður Frelsisstyttuna í
New York og skipta um flagg á
Bessastöðum.
Jakob Jónsson.
kennt okkur sjálfum um margt það,
sem miður hafði farið, ekki síður
en þeim. Nú mátti vænta þess, að
allur erlendur her hyrfi úr landinu
og við réðum því einir. í hervernd-
arsamningnum stóð m. a.: „Banda-
ríkin skuldbinda sig til að hverfa
burt af íslandi með allan herafla
sinn á landi, í lofti og sjó, undir
eins og núverandi ófriði er lokið.“
íslenzk stjórnarvöld lögðu frá upp-
liafi þann skilning í þetta atriði
samningsins, að Bandaríkjamenn
væru skuldbundnir til þess að hverfa
á brott með allan her sinn héðan,
þegar er Vopnaviðskiptum var lokið
og með því hinni raunverulegu
styrjöld, enda höfðum við enga þörf
fyrir hervernd lengur, og bágt var
að skilja, að Bandaríkjamönnum
væri nokkur nauðsyn á að hafa hér
áfram lierstöðvar. Bandaríkjamönn-
um lilaut að vera kunnugt um
þenna skilning íslendinga frá upp-
hafi, en þó brá nú svo við, að þeir
héldu fram öðrum skilningi á þessu
atriði samningsins. Þeir töldu sig
ekki skuldbundna til að fara héðan
með her sinn fyrr en öllum hern-
aðaraðgerðum væri lokið, með öðr-
um orðum ekki fyrr en hémámi
Þýzkalands væri lokið, hversu lengi
sem það kynni að standa.
íslenzk stjórnarvöld munu ekki
hafa hvikað frá sínum skilningi, en
hins vegar héldu þau horium ekki
til streitu. Slíkt hefði verið djarf-
mannlegt, en líklega ekki að sama
skapi hyggilegt. Það var lítil von
um, að árangur hefði nokkur orðið,
þótt kært hcfði verið fyrir hinum
sameinuðu þjóðum. En nú höfðu
þó skapazt ærnar ástæður til að vera
rækilega á verði framvegis, gefa
hvergi nýjan höggstað á sér, halda
engri smugu opinni til undanbragða
eða hártogana. Því miður verður
ekki sagt, að þeirrar varúðar hafi ver-
ið gætt sem skyldi.
Krafa um herstöðvar
til langs tima.
Bandarriqamenn otuðu nú fram
þeim rétti, sem þeir töldu sig hafa
til hersetu hér enn um skeið sam-
kvæmt þeirra skilningi á hervernd-
arsamningnum, til þess að komast
að nýjum samningum við íslenzk
stjómarvöld. Þeir fóru þess á leit
Dr. Jón Jóhannesson:
HORFT UM ÖXT