Orðlaus - 01.03.2005, Blaðsíða 32

-\
Sunna Dís Másdóttir
Áttundi mars síðastliðinn var alveg sérstakur
dagur. V-dagur. Markmið V-dagssamtakanna
er að binda endi á ofbeldi gegn konum um
allan heim, og munu samtökin halda starfi
sínu áfram þar til því markmiði er náð.
í tengslum við V-daginn sýndi
Ríkissjónvarpið þáttinn Mansal, eða
Inhuman Traffic, sem fjallaði um
flutninga á fólki milli Evrópulanda,
og þá sérstaklega flutninga á
konum í þeim tilgangi að selja þær í
vændi. Þessi glæpastarfsemi er nú
sú þriðja arðbærasta í heiminum,
á eftir ólöglegri sölu á fíkniefnum
og vopnum. Sitt finnst hverjum um
vændi og kynlífsiðnaðinn í heild sinni.
Undirrituð telur þó að þessi "elsta
atvinnugrein kvenna" komi til af þörf
til að lifa af. Ekki þörf karlmanna til að
kaupa konur, heldur grundvallarþörf
kvenna, eins og karlmanna, til að
lifa af. Vændi er oftast eini kosturinn
- í það minnsta er hann eini kosturinn
sem þessar konur telja sig hafa.
Stundum eru auglýsingar birtar í
dagblöðum undir nafni ferðaskrifstofu
sem ekki er til. Jafnvæl eru dæmi um
að glæpamenn hafi sett upp bás á
starfskynningum sem haldnar eru
fyrir háskólanema. Þegar stúlkurnar
hafa látið glepjast, og til glitrandi
landsins er komið, eru þær læstar inni,
brotnar niður andlega og líkamlega og
neyddartil að stunda vændi. Laun fyrir
þessa "elstu atvinnugrein" kvenna sjá
stúlkurnar ekki.
bindur enda á líf sitt með sama hætti
og Danguole. Myndin er því í raun
nokkurs konar tilgáta um hvernig líf
Danguole hefði getað verið. Frásögnin
vekur hryllilegan óhug, og veitir
raunsæja innsýn í líf og örlög ungrar
stúlku í hringiðu kynlífsiðnaðarins. í
öðru lagi hefur myndin, eftir sorglega
sigurgöngu sína um heiminn, verið
notuð sem kennsluefni í tengslum við
fræðslu um mansal. Og í þriðja lagi
beinir hún sjónum að Svíþjóð, sem er
einmitt ífremstu víglínu hvað viðkemur
lagasetningum um kynlífsiðnaðinn.
Margareta Winberg, þáverandi
jafnréttisráðherra Svíþjóðar, fjallaði
um sænska sérstöðu á ráðstefnu um
verslun með konur í Washington 2003.
Á meðan alþjóðleg umræða um vændi
hefur helst snúist um konur hafa Svíar
beint sjónum sínum að karlmönnum.
ráðuneytinu, Utanríkisráðuneytinu,
Jafnréttisstofnun og fulltrúum
samtaka sem vinna að jafnrétti og
kvenréttindum, s.s. Stígamótum.
Það lá í augum uppi að vandamálið
var einna minnst á íslandi sökum
einangrunar og fámennrar þjóðar.
Áherslan hér á landi var lögð á þann
fjölda útlendra kvenna sem kemur
til íslands á hverju ári til að starfa
sem nektardansarar. Árið 1999 voru
1000 konur fluttar inn til starfa
í þessum anga kynlífsiðnaðarins.
Aðaltekjur nektardansstaða koma
úr einkadönsum. í lokaskýrslu
ofannefnds átaks kemur fram að í
rannsóknarskýrslu um vændi, sem
dómsmálaráðherra hafði frumkvæði
að árið 2001, hafi verið sýnt fram
á greinilega tengingu vændis við
nektardansstaði.
Ofannefndur þáttur lagði áherslu
á kynlífsiðnað Evrópu. Sameinuðu
þjóðirnar áætla að2-4milljónirmanna
verði fórnarlömb mansals á hverju ári,
og þar af 500 000 í Evrópu. 80% þessa
fólks eru konur, og 70% þeirra eru
seldar í kynlífsþrælkun. Hinn hlutinn
stendur fyrir sölu í vinnuþrælkun sem
og sölu líffæra.
„Þegar stúlkurnar hafa látið glepjast, og
til glitrandi landsins er komið, eru þær
læstar inni, brotnar niður andlega og
líkamlega og neyddar til að stunda vændi.
Laun fyrir þessa "elstu atvinnugrein"
kvenna sjá stúlkurnar ekki."
í ársskýrslu Stígamóta, sem kynnt var á
blaðamannafundi 8.mars siðastliðinn,
kemur fram að vændismálum hafi
fækkað á milli ára. Hér snýst talan um
tvo til þrjá tugi fólks sem leitar sér
hjálpar. Stigamótakonur segja hins
vegar að vændi sé falið vandamál. Oft
leitar fólk, í yfirgnæfandi meirihluta
konur, sér hjálpar vegna sifjaspjalla
eða misnotkunar í æsku. í viðtölum
kemur svo seinna í Ijós að þær hafa
einnig lent í vændi.
Það er ástæða fyrir því að áhersla er
lögð á Evrópu. Það voru ekki bara
landamæri Austur-Evrópu sem var
kollvarpað með hruni Sovíetríkjanna
- fjárhagir þjóða lágu líka í valnum.
Skipulögð glæpastarfsemi, t.d. með
fíkniefni, blómstraði og ekki leið á
löngu áður en glæpasamtök rönkuðu
við sér. Þegar manneskjur lifa við bág
kjör er ekkert eðlilegra en að gylltir
loftkastalar skjóti upp kollinum í
hugum þeirra; draumar um betra líf
í öðru landi. Ameríka er ennþá hið
gullna, fyrirheitna land en Vestur-
Evrópa lokkar einnig.
Glæpamennirnir nota mismunandi
aðferðir til að lokka til sín stúlkur, en
allar ganga þær út á að lofa gulli
og grænum skógum, glitrandi
framtíð og betra lífi. Oft
næla þeir í stúlkurnar í
gegnum kunningsskap
og loforð um vinnu
í framandi landi
skólavisteða hjálp
við að útvega
ferðapappíra.
23. ágúst árið 2003 frumsýndi
sænski leikstjórinn Lukas Moodyson
nýjustu mynd sina, Lilja 4-ever.
Kveikjan að myndinni var sjálfsmorð
litháenskrar stúlku að nafni Danguole
Rasalaite. Rúmlega þremur árum fyrir
frumsýningu myndarinar hoppaði
Danguole fram af brú í Malmö, í suður
Svíþjóð. Hún dó nokkrum dögum síðar.
Danguole var 16 ára þegar hún dó og
hafði þá verið kynIífsþrælI í Svíþjóð í
tvo mánuði.
Án kaupenda er engin sala. 1. janúar
1999 var Svíþjóð fyrsta land í heimi til
að gera kaup á kynlífi refsiverð. Þar
með eru konur sem selja líkama sína
ekki lengur glæpamennirnir. Þessi
lög sýna afstöðu Svía; konur eru ekki
hlutir og þess vegna ekki til sölu.
Vændi er álitið vera ofbeldi karlmanna
gagnvart konum. Að sjálfsögðu eru til
undantekningar þar sem konur eru
kaupendur - en þess vegna eru lögin
heldur ekki kynbundin.
Ástæðan fyrir því að minnast á þessa
mynd er margþætt. Fyrst og fremst
er myndin með þeim betri sem
undirrituð hefur séð. Hún fjallar um
stutt og sorglegt lífshlaup Lilyu, sem
Sama kona, Margareta Winberg, tók
árið 2001 frumkvæði að því að koma
á laggirnar átaki gegn sölu á konum.
Þáttakendur voru Eystrasaltslöndin og
Norðurlöndin. Á árinu 2002 voru því
settir saman hópar í hverju landi sem
hrintu átakinu í framkvæmd. Á íslandi
samanstóð hópurinn af fólki frá
Dómsmálaráðuneytinu, Félagsmála-
Eftir fyrstu sameiginlegu ráðstefnu
ofannefnds átaks átti sér stað
mikil umræða hér á landi um
nektardansstaði og þá sérstaklega
einkadansa. í lokaskýrslunni er talið
líklegt að þessi umræða hafi átt
mikinn hlut í því að Reykjavíkurborg
og Akureyrarkaupstaður bönnuðu
einkadansa árið 2003. í kjölfar átaksins,
og sýningar myndarinnar Lilja 4-ever,
var lagt fram frumvarp um breytingu
á lagasetningu; að gera kaup á kynlífi
ólögleg að sænskri fyrirmynd. Það var
ekki samþykkt.
Staðreyndin er sú að vændi er ekki
atvinnugrein heldur orsakast oftar en
ekki af misnotkun á konum, sem og
örvæntingu kvenna sem sjá sér enga
aðra vegi færa til að lifa af. Staðreyndin
er sú að vændi er vandi - og það þarf
að taka á honum. Staðreyndin er sú að
vændi er til á íslandi og að hver sem
er getur verið fórnarlamb. Við íslensku
stelpurnar erum kannski í minni
áhættu en systur okkar í austurríkjum
Evrópu - en miðað við reynslu þeirra
geturhversemersem lætursig dreyma
um betra líf verið seldur í
i Jcynlifsþrælkun. Og
, + t , , .keyptur.
i át t r ■ ■
fjjP * * T ■ ■ • I
^ É t r r i i
-+ * * * T
•fh*