Orðlaus - 01.06.2005, Blaðsíða 26

ir skotið
IondLSu^

álsins
er

ro
nær
sem
er

m
r |h§1|£|. ; ■
feS*?í8P»iP'
.
rnabarnið segi "fíls
barns sem stendur á gati þegar amman segir
á við drullupoll. Er kynslóðabilið, í formi mismunandi
málvenja, að breikka? Orðlaus fór á stúfana og kannaði
málið. Við spurðum ungmenni landsins um orð sem hafa
verið tekin góð og gild á einhverjum tíma. Og eldra fólk-
ið fékk svo.að spreyta sig á orðum sem unglingarnir nota
og hafa notað. Kannski er það lýsandi fyrir kynslóðabil-
ið að á meðan ungmennin hreyfðu engum andmælum
við að blaðamaður smellti af þeim mynd voru þeim eldri
menn og konur mun feimnari við tæknina. En skilja þau
hvort annað?
urmull? Ég veit ekki svona. rusti? Rusl eða eitthvað. skúffelsi? Það er... dúskurinn á þjóðbún-
gumpur? Ég veit það ekki. ábrystir? Ég kannast við það. Það þýðir að ingshettunni.
föðurland? Það þýðir heimaland. bresta á. mör? Fjara, eða eitthvað.
gambri? Ég hef ekki hugmynd. Kannski kaskeiti? Það eru skilaboð.
fjalla- eitthvað.
tólg? Það er afgangur af fiski eða eitt-
hvað svoleiðis.
barlómur? Eitthvað kynferðislegt, ábyggi-
lega!
brillur: Það tengist hérna... það er eldhús-
áhald.
internet: Það er náttúrulega bara upplýs-
ingamiðill.
að meika'ða: Að takast það.
pumpa: Það getur verið verklegt. Bara að
pumpa í dekk og svoleiðis.
metró: Bara neðanjarðarlest, eða borgar-
búi.
bögga: Að gera mönnum lífið leitt, að abb-
ast upp á fólk.
svalur: Hugaður, kjarkmikill.
dissa: Að vera leiðinlegur við.
hnakki: Það veit ég ekki.
ipod: Ég kem því ekki fyrir mig núna.
gemsi: Er það ekki svona rassvasasími?
chilla: Það veit ég ekki. Hef aldrei heyrt
það.
bæt(byte); Ég veit ekki hvað það er.
Frá örófi alda hefir umræða um íslenska
tungu, og sérdeilis þróun hennar, markað sam-
félag vort. Því má halda fram að slík sé staðan í
hverju því þjóðlandi er annt er um eigin tungu.
Málið hlýtur líf sitt í munni hvers manns er það
talar. Mjólkursamsalan hefir lagt sitt á plóginn,
hampað stríðsexi í þjóðlitunum og messað: "Á
vörum okkar verður tungan þjál - þar vex og
grær og dafnar okkar mál. Að gæta hennar
gildir hér og nú. Það gerir enginn nema ég og
þú." Sú er staðreynd tungumála að lísbarátta
þeirra er háð í hugum þeirra er þau tala. En
beina má þó sjónum að þvi að prentmiðlar, og
allt það er festir tungumálið í sessi og skorðar
það af í reglur, eru tiltölulega nýlega komnir
fram á sjónarsviðið ef litið er til sögu heimsins
og mála hans. Því má hér nánast afskrifa upp-
hafsorð þessarar litlu tölu og þykir næsta víst
að í upphafi hafi hver talað sitt móðurmál án
inngripa frá stjórnvöldum eða verndarsinnuð-
um hermönnum tungunnar. Saga frændmáls
okkar - og eins helsta ógnvalds - enskunnar,
kennir okkur að umræða um hrörnun málsins
hafi ekki dafnað fyrr en tilraunir voru gerðar
til að njörva það niður og setja því reglur. Fyrir
þann tíma talaði hver með sínu nefi, alls grun-
laus um að til væri eitthvert æðra form tungu-
málsins. í enskunni, hvar hvers kyns mállýskur
takast á, var því slegið föstu að ein mállýska
skaraði fram úr systkinum sínum og í kjölfar
þessa þróaöist sú skoðun að hin óheppnu systk-
ini væru mörkuð einkennum hrörnunar. Þess
má til gamans geta að nokkrar þessara óæðri
systra eru þær mállýskur er mestum tryggðum
hafa haldið við hið forna mál; eigi fengið að
láni jafn mörg orð úr frönsku og latínu, en
haldið sínum fornensku orðum við lýði.
En svo má náttla ekki heldur bara gleyma þvi
að í MS-dæminu syngur gellan líka: "þar vex
og grær og dafnar okkar mál" sem þýðir að
hún er að segja að málið eigi að dafna. Og það
gerir það náttla ekki öðruvísi en að breytast.
Annað væri bara eitthvað dúbíus. Og þó við
fáum soldið lánað úr ensku, só? Það eru allir
að gera það og eins og stendur þarna fyrir
ofan þá fékk enskan alveg böns úr frönsku og
latínu. Það mé eiginlega segja að það sé líka
soldið tvisted að latína sé eitthvað fansí tungu-
mál þar sem það er búið að vera steindautt í
langan tima og er ekkert að þróast. Annars
væri það bókað líka orðið geðveikt breytt.
Og það er ekki eins og brillur og skúffelsi hafi
ekki einhvern tíma verið stolið úr dönsku - eru
það eitthvað flottari orð en metró og bögga?
Spurningin er náttla bara hvað við erum að fíla
og hvað ekki - á málið að breytast eða ekki?
Milliveginn má alltaf fara. En að sjálfsögðu
mun hann einnig færast til - það er eðli miðj-
unnar. Ef enskan togar meira og meira mun
hann ósjálfrátt, og kannski gegn eigin vilja,
færast nær henni. Hver þarf að feta sinn. Ég
þekki íslenskukennara sem eftir nokkurra ára
búsetu erlendis er kominn á þá skoðun að það
eigi að fella niður fallbeygingar í íslensku.
Eins og enskan gerði á sínum tíma. Spurning-
in stendur: hvað er málið? Og hvað mun það
verða?
Sunna Dis Másdóttir