Orðlaus - 01.09.2005, Blaðsíða 32

GLEYMDU BÖRNIN
IAFRÍKU
Oliver Stoltz og heimildarmyndin Lost Children
I Úganda í Afríku hafa uppreisnarmenn og stjórnarherir háð
blóðugt stríð í tæp 20 ár sem nú er orðið eitt lengsta skæru-
liðastríðið í sögu álfunnar. Fórnarlömb styrjaldar á borð við
þessa eru yfirleitt varnarlausustu meðlimirsamfélagsins, börn-
in, sem eru gjörsamlega berskjölduð og bera enga ábyrgð á
þeirri stöðu sem þau eru í. Þau eru drepin, missa fjölskyldu
sína eða er rænt af skæruliðum, þau eru þjálfuð í að nota vopn
og sprengjur og látin berjast við hlið fullorðinna hermanna
þrátt fyrir að slíkt brjóti gjörsamlega í bága við alþjóðalög.
Barnahermenn í Norður-Úganda eru umfjöllunarefni heimild-
armyndarinnar Lost Children sem sýnd verður á Alþjóðlegri
kvikmyndahátíð í Reykjavík dagana 29. september til 9. októb-
er. Orðlaus ræddi við þýska leikstjórann Oliver Stoltz um mynd-
ina sem hann gerði ásamt Ali Samadi Ahadi, en þeir eyddu
hálfu ári á stríðssvæðinu þar sem þeir leituðust við að svara
spurningunni hvort hægt væri að verða barn á ný eftir að hafa
barist sem hermaður.
Börnin fá loks að
segja sína sögu
Yfir 300.000 barnahermenn eru
notaðir í stríðsátökum víðs veg-
ar um heiminn og hefur stórum
hluta þeirra barna verið rænt af
öðrum hermönnum. Slík er stað-
an í Úganda, en andspyrnuherinn
LRA (Lord's Resistance Army) er
talinn hafa rænt mörgum þúsund-
um barna sem starfa sem þrælar
og uppreisnarmenn innan þeirra
sveita. „Þegar ég var í námi í
Bandaríkjunum las ég skýrslu Sam-
einuðu þjóðanna um Norður-Úg-
anda á internetinu" segir Stoltz,
aðspurður um hvað ýtti honum út í
þetta verkefni. „Ég fór að lesa mér
meira til um ástandið og eftir að
hafa komist í kynni við samstarfs-
manninn minn, Ali Samadi Ahadi,
ákvéðum við að byrja á heimild-
armynd til að finna út hvort það
væri í rauninni allt rétt sem stóð í
skýrslunni."
Myndin Lost Children sýnir
ástandið í landinu í gegnum augu
barnanna sem lenda í miðju átak-
anna. Stoltz og Ahadi fylgdust
með fjórum börnum á aldrinum
8-14 ára sem höfðu barist í stríðinu
en náð að sleppa úr hernum. Þeir
voru með þeim í 6 mánuði til þess
að sjá hvernig þau næðu að fóta
sig í samfélaginu á ný. „Börnin ná
aldrei að koma sínum sjónarmið-
um fram og við vildum ekki vera
enn einn hópur hvítra manna sem
kemur inn í landið og lítur niður á
fólkið þar. Við vildum þess í stað
að þetta væri þeirra mynd og
reyndum því okkar besta að vera
Oft reynist börnunum erfitt að snúa aftur til fyrri heimkynna
sinna þar sem foreldrarnír hafa verið drepnir eða
vilja ekki taka við þeim aftur.
Kilama biður um fyrirgefningu eftir að hafa verið
neyddur til að drepa í hernum.
Aðalsöguhetjur heimildarmyndarinnar Lost Children eru börnin
Francis (12), Jennifer (14), Opio (8) og Kilama (13).
ósýnilegir" segir Stoltz og heldur
áfram: „Þegar við komum okkur
í samband við börnin sögðum við
þeim því að við værum verkfærin
þeirra til að láta heiminn vita hvað
væri í gangi."
Dreptu eða deyðu!
Börnin eru eftirsóttir hermenn
þar sem auðvelt er að hræða þau,
misþyrma þeim og misnota þau.
Þau fá vopn í hendurnar og eru lát-
in drepa hermenn, óbreytta borg-
ara eða jafnvel önnur börn sem
reyna að flýja úr hernum. „Það er
mikil valdaskipting innan hersins
og viss heiður að fá byssu í hend-
urnar" segir Stoltz. „Ástandið er
svo brenglað að allt slæmt sem þú
gerir færir þig ofar í metorðastig-
anum. Þú verður því að pynta og
drepa aðra til þess að lifa af og
komast til hærri metorða. Skæru-
liðarnir einbeita sér að yngstu
börnin sem hafa upplifað stríð allt
sitt líf því þau hafa í raun enga sið-
ferðislega undirstöðu til að dæma
eftir og því er auðveldara að hafa
áhrif á þau."
-En hafa börnin einhvern skilning
á því sem þau eru að gera eða i
hvaða stríði þau eru að berjast?
„Nei, þau skilja það ekki. í Úg-
anda eru börnin blekkt og látin
trúa því að Joseph Kony, leiðtogi
LRA, sé í tengslum við fjölmarga
anda sem tala mismunandi tungu-
mál I gegnum hann og hann lætur
börnin trúa því að heilagir steinar
og heilagt vatn geri þau ósæran-
leg. Þetta virkar. Börnin eru hrædd
við hann en virða hann um leið því
þau telja Kony búa yfir einhvers
konar yfirnáttúrulegum kröftum.
Þau eru í rauninni heilaþvegin en
auk þess pyntuð og barin og lát-
in pynta aðra til þess að gera þau
ennþá hræddari. Mörg börnin eru
auk þess send aftur í þorpin sín og
látin drepa þar einhvern í hverfinu
sínu og eiga því mun erfiðara með
að snúa aftur heim."
Hafnað af eigin
fjölskyldum
-Eftir slika reynslu bera börnin
gifurleg ör, bæði andlega og lík-
amlega og erfitt fyrir þau að falla
inn i samfélagið að nýju. Þið fylgd-
ust með þegar börnin sleppa frá
hermönnunum. Hvað bíður þeirra
eftir það?
„Fyrst er reynt er að finna út hvort
börnin eigi einhverja ættingja eft-
ir á lífi, en margir þeirra hafa ver-
ið drepnir í stríðinu. Börnin þurfa
auk þess að fara í gegnum mikla
andlega og líkamlega endurhæf-
ingu til þess að byggja þau upp á
ný því þau bera mikil ör og fá hrika-
legar martraðir. Félagsráðgjafar
reyna síðan að semja við fjölskyld-
urnar fyrir hönd barnanna um að
taka við þeim, en margir foreldrar
vilja ekki börnin aftur því þeir eru
hræddir um að þau drepi aftur."
-En geta þau snúið aftur og lifað
eðlilegu lífi eftir að hafa barist i
blóðugu stiði við hiið fullorðinna
hermanna?
„Það ótrúlega er að börnin hafa
alltaf von. í gegnumallt ferliðvoru
þau farin að skilja að það voru
ekki þau sem báru ábyrgðina held-
ur voru þau látin drepa. Hópurinn
sem ég vann með styður börnin
núna eftir að myndatökunum lauk
og við borgum til að mynda fyrir
menntun þeirra."
Hvert var markmið ykkar með
myndinni og heldur þú að hún
muni hafa áhrif á ástandið i land-
inu?
„Börnin í Úganda eru helstufórn-
arlömb stríðs sem er það lengsta
í Afríku og hefur algjörlega ver-
ið hunsað af fjölmiðlum. Forseti
Úganda, Yoweri Museveni, er að
verða einráður og þrátt fyrir að
landið fái mikla þróunaraðstoð
er samt engin löngun til að enda
stríðið því það eru svo margir sem
eru að græða á því, þar á meðal
forsetinn.
í stað þess að birta einhverjar dán-
artölur sem fólk flettir framhjá í
blöðunum hvort sem er vildum
við koma með nýtt sjónarmið í um-
ræðuna. Ef sá sem horfir á mynd-
ina nær að tengjast börnunum í
myndinni á einhvern hátt og líkar
við þau þrátt fyrir að þau hafi gert
slæma hluti, þá er von að sá hinn
sami hreyfi á sér rassinn og fari að
ýta á ríkisstjórnir, stofnanir og al-
þjóðasamtök til að gera eitthvað í
málinu. Við ætlum sjálfir að halda
áfram að vinna í þessu verkefni.
Við höfum sýnt myndina á þýska
þinginu og I lok september stönd-
um við fyrir ráðstefnu i Þýskalandi
með ýmsum NGO's sem eru starf-
andi í Úganda og við ætlum að
reyna að sameina kraftana."
Er einhver lausn?
„Að enda stríðið gæti verið of
stórt markmið enda er það mjög
flókið og dreifist víða um álfuna
vegna olíu, demanta og ættbálka-
deilna. Hins vegar er hægt að
breyta lífi þeirra rúmlega 1,5 millj-
óna manna sem hafa hrakist frá
heimilum sínum og neyðast til að
búa I flóttamannabúðum þar sem
er ekkert vatn, varla klósett og
uppreyisnarmenn ráðast á þau á
næturnar. Þessar tæpu tvær millj-
ónir manna eru neytddartil að vera
þrælar ríkisstjórnarinnar í landinu.
Þessu er hægt að breyta."
Texti: Steinunn Jakobsdóttir - Myndir: David Baltzer