Orðlaus - 01.10.2005, Blaðsíða 38
38
OFBELDI^
GEQftf KONUM
Konur og börn eru 80% allra flóttamanna í heiminum í dag og er
talið að priðja hver kona í heiminum verði fórnarlamb kynbund-
ins ofbeldis einhvern tímann á lífsleiðinni. Stelpur undir 16 ára
aldri eru þolendur 40-60% allra kynferðisglæpa. Ungar konur í
Afríku, á aldrinum 16-24 ára, eru prisvar sinnum líklegri til að
smitast af HlV-veirunni en karlar á sama aldri og á sömu slóðum.
„Þegar við vorum gefnar eiginmönnum okkar áttum við að
sofa hjá þeim. Ég var aðeins 10 ára þegar ég var gefin. Fjórum
dögum síðar var mér misþyrmt kynferðislega. Fyrst var sárs-
aukin mjög mikill...hann sagðist vera næstum fertugur..."
Filda Ayet var aðeins 10 ára gömul þegar henni var rænt af heimili sínu af Lord's
Resistance Army(LRA), hún náði að strjúka í febrúar 2005, fjórum árum síðar.
í norðurhluta Úganda hefur
þúsundum kvenna og stúlkna
verið rænt af andspyrnuhern-
um LRA (Lord's Resistance
Army) þar sem þeim er nauðg-
að og gerðar að „eiginkonum"
skæruliðanna. Þetta er ekki
einsdæmi því alls staðar í heim-
inum, þar sem borgarastyrjöld
ríkir er kynferðisofbeldi gegn
konum og stelpum útbreitt. f
dag eru almennir borgarar, og
þá sérstaklega konur og börn,
mun líklegri til að verða fórn-
arlömb í stríði heldur en her-
menn.
Ofbeldi gegn konum
Ofbeldi gegn konum er alþjóðlegt
vandamál. Þó að karlar verði einn-
ig fyrir ofbeldi er kynferðislegt of-
beldi kynbundið ofbeldi þar sem
mikill meirihluti gerenda eru karl-
menn og fórnarlömbin langoftast
konur og börn. (stríði verða karlar
oft fyrir annarskonar ofbeldi en
konur. Á meðan þeir eru neyddir til
að berjast í striði og eru því oftar
drepnir verða konur fyrir kynferð-
islegu ofbeldi eins og kynlífsþrælk-
un,nauðgunum,nauðungar-þung-
unum og meðvitað smitaðar af
HlV-veirunni. Alls staðar í heimin-
um, hvort sem er í stríði eða á frið-
artímum, verða konur og stelpur
fyrir ofbeldi sem oft virðist bundið
þeirri einu staðreynd að þær eru
kvenkyns. Ofbeldi gegn konum í
stríði á rætur sínar að rekja til þess
ofbeldis sem konur sæta á friðar-
tímum og er bein tenging við það
valdaójafnvægi og ójafnrétti sem
ríkir milli kynjanna í öllum samfé-
lögum heimsins í dag. Þegar við
skoðum ofbeldi gegn konum í
stríði verðum við þess vegna að
setja það í samhengi við stöðu
kvenna almennt í heiminum í dag.
Á meðan ofbeldi gegn konum á
friðartímum þykir ekki tiltökumál
og jafnvel eðlileg staðreynd verð-
ur ofbeldi gegn konum í stríði allt-
af til staðar.
Nauðganir í sögu-
legur samhengi
Nauðganir, hvort sem er í stríði
eða á friðartímum, hafa þekkst
frá örófi alda. Það er því ekkert
nýtt undir sólinni hvað það varðar
nema það að fjölmiðlaumfjöllun
um þessi mál hefur aukist og þar
með hefur tekist að vekja athygli
almennings á þessum glæp.
Nauðganir geta verið „tilviljunar-
kenndar", I formi kynlífsþrælkun-
ar eða notaðar sem vopn í stríði.
„Tilviljunarkenndar" nauðganir
gerast bæði á friðartímum og
striðstimum. Þær nefni ég tilvilj-
unarkenndar þar sem hver sem
er getur verið þolandi. Hér er þá
ekki beint spjótum að einhverjum
ákveðnum þjóðernishóp frekar en
öðrum en eins og alltaf eru kon-
ur yfirleitt fórnarlömbin. I seinni
heimstyrjöldinni var um hundrað
þúsund asískum konum rænt af
japanska hernum og þær notaðar
„5-6 menn nauðg-
uðu okkur, hver á
fætur öðrum, klukku-
stundum saman,
á hverju kvöldi í 6
daga. Eiginmaður
minn gat ekki fyrir-
gefið mér; hann af-
neitaði mér" (Súdan)
í kynlífsþrælkun. Þeim var haldið í
nauðgunarbúðum við hrikalegar
aðstæður. Þetta var réttlætt með
því að hér væri verið að vernda
japanskar konur frá stjórnlausum
nauðgunum af hálfu hersins og
tryggja stöðuleika innan hersins.
Þó má stórlega draga í efa að að-
gangur að kynlífsþjónustu hafi í
för með sér lækkandi nauðgunar-
tíðni þar sem nauðgun er ofbeldi
tjáð á kynferðislegan hátt en ekki
kynferðislegt athæfi í sjálfu sér.
Nauðganirvorunotaðarsem vopn
í stríði I Pakistan (1971), Rúanda
(1994), Kosovo (1999) og núna í
Súdan. Þetta eru kerfisbundnar
aðgerðir og er tilgangurinn með
þeim að spilla og ógna óvininum,
eyðileggja fjölskyldubönd og
hrekja burt ákveðna samfélags-
hópa. Þegar þessari stríðstækni
er beitt er konum nauðgað til að
niöurlægja þá karlmenn sem tengj-
ast þeim og eru því fjölskyldumeð-
limir, einkum karlkyns, oft látnir
horfa á. I þeim samfélögum þar
sem karlmennskuímyndin er fólgin
í því að vernda sína nánustu hefur
þessi stríðstækni tilætluð áhrif.
Og óréttlætið held-
ur áfram...
Þeim konum sem verða fyrir
nauðgunum er oft kennt um glæp-
inn, afneitað af eiginmönnum og
fjölskyldu og útskúfaðar úrsamfé-
laginu. Þetta veldur því að margar
eru dæmdar til vændis. Börn sem
fæðast í kjölfar nauðgana eru
einnig oft útskúfuð en nauðunga-
þunganir, þar sem konum var
nauðgað þar til þær urðu ófrískar,
var þáttur í þjóðarmorðum í fyrr-
um Júgóslavíu, Rúanda og Bangla-
dess, svo eitthvað sé nefnt. Því
óréttlæti sem konur eru beittar
endar því ekki þótt stríðinu Ijúki.
Konur verða einnig fyrir ofbeldi
í flóttamannabúðum. Til dæmis
hafa margar konur og stelpur sem
hafa flúið þjóðernishreinsanirnar í
Darfur og komið sér fyrir í flótta-
mannabúðum verið fórnarlömb
nauðgana og annars kynferðisof-
beldis. Samkvæmt Human Rights
Watch eru þessi ofbeldisverk dag-
legt brauð og gerendur almennir
borgarar, Janjaweed hermenn og
súdanskar öryggisveitir sem eiga
að vernda flóttamennina. Konur
leggja sig í hættu við að sækja
vatn eða eldivið utan búðanna
og hafa sumar verið settar í fang-
elsi af yfirvöldum í Chad þar sem
sama ofbeldið er framið af öðrum
föngum. ( sumum búðanna í Chad
hefur lögreglan og aðrir karlkyns
flóttamenn þvingað konur til að
sjá þeim fyrir kynlífsþjónustu í
staðinn fyrir „vernd".
Skilgreiningar alþjóða-
laga um nauðganir
Sé litið til sögunnar hafa konur
þótt eðlilegt stríðsfang meðal her-
manna sem vinna stríðið og einnig
meðan stríðið geisar. Jafnvel þó
að stríðsnauðganir hafi verið skil-
greindar sem stríðsglæpur að al-
þjóðalögum var litið á nauðganir
sem ömurlegan en þó óhjákvæmi-
legan fylgifisk stríðs. Þetta viðhorf
átti mikinn þátt í þvi aðgerendurn-
ir þurftu sjaldnast að svara til saka
og þolendurfenguekki réttlætinu
fullnægt. Þetta á t.d viö um alla
síðari heimstyrjöldina. I dag vitum
við að nauðganir eru á engan nátt
eðlilegar né óhjákvæmilegar stað-
reyndir stríðs. Eftir þjóðarmorðin í
fyrrum Júgóslavíu og Rúanda voru
stofnaðir tveir sértækir dómstólar,
annars vegar hinn Alþjóölegi dóm-
stóll fyrrum Júgóslavíu og hins veg-
ar hinn Alþjóðlegi glæpadómstóll
Rúanda og hafa þessir dómstólar
skilgreint stríðsnauðganir sem
þjóðarmorð, pyntingarform og
glæp gegn mannkyni. Þrátt fyrir
þetta er enn langt í land og hlut-
irnir gerast alltof hægt. Til að eitt-
hvað breytist verðum við að vera
meðvituð um hvað á sér stað allt
í kringum okkur og átta okkur á
því að nauðganir hvort sem er I
stríði eða á friðartímum eins og á
Islandi eru hvorki eðlilegar né óhjá-
kvæmilegar. Við stöndum frammi
fyrir vandamáli sem við verðum
að leysa. Fyrsta skrefið er að taka
ábyrgð á okkar þrönga hugmynda-
heimi um kynjaímyndir og valda-
samspili í þjóðfélaginu. Þannig tök-
um við þátt í því að móta heiminn
og færa hann til betra horfs.
Fríða Thoroddsen