Bændablaðið - 23.09.2008, Blaðsíða 25

22 Bændablaðið | þriðjudagur 23. september 2008
Veröld fláa sýnir sig, sú mér spáir
hörðu. Flest öll stráin stinga mig,
stór og smá á jörðu.
Svo orti Bólu Hjálmar. Hann
hafði þó aðeins komist í kynni við
venjuleg íslensk strá en ekki þá
þyrnirunna sem hér er mælt með
að vaxi sem víðast á Íslandi. Þessir
þrír runnar eiga það sameiginlegt,
auk þyrnanna, að vera allir evr-
ópskir. Þeir eiga það líka sameig-
inlegt að af þeim öllum hafa verið
ræktuð afbrigði eða yrki til þess að
auka uppskeru.
Hindber (Rubus idaeus) eru í sömu
ættkvísl og hrútaberin íslensku og
brómberin útlendu svo dæmi séu
tekin. Hindber eru hálfrunni. Það
þýðir að engin grein á runnanum
lifir meira en tvö ár. Ferillinn er
þannig að fyrsta árið vex upp grein
sem annað árið blómstrar og kemur
með ber og sölnar og deyr að því
loknu. Villihindberin eru lítil en
gómsæt. Ræktuðu hindberin eru
nokkuð stærri og bragðið er svolít-
ið misjafnt milli yrkja eða sorta.
„Árni Th. landfógeti flutt inn hind-
berja yrkið ‚Falstaff‘ frá Noregi
um 1882 og það gaf ber í góðum
árum,“ segir Einar Helgason í bók
sinni „Bjarkir“. Svo bætir hann við
að hindberjarunnar séu algengir í
Reykjavík, en það virðist frekar
undantekning að á þá komi ber í
byrjun nítjándu aldar.
Árið 1909 segir Sigurður Sig-
urðsson frá þroskuðum hindberjum
á Akureyri af norskum uppruna.
Hann var framkvæmdastjóri Rækt-
unarfélags Norðurlands og ræktun-
arstaðurinn hefur líklega verið þar
sem nú er Minjasafnsgarður en þar
er enn breiða af hindberjum.
Mín reynsla: Við athugun á hind-
berjum sumarið 2007 kom í
ljós að hindberjabreiða sem óx
í Fossvogsdalnum í Reykjavík,
hindberjabreiða í Brekku í Skaga-
firði og hindberjabreiðan í Minja-
safnsgarðinum ásamt nokkrum
einkagörðum á Akureyri virðist allt
vera sama yrkið. Ef til vill er þetta
yrkið hans Árna landfógeta og ef
til vill er þetta yrkið hans Sigurðar.
Þetta yrki hefur undirritaður rækt-
að í mörg ár ásamt nokkrum öðrum
yrkjum og samanburðurinn leiðir
það í ljós að þetta gamla yrki sem
ég hef kallað ‚Gamla Akureyri‘
er besta hindberjayrki sem ég hef
reynt. Það er með bragðbestu berin.
Það þroskar fyrst ber og hefur verið
með árvissa uppskeru og það kelur
minnst. Berin eru samt smá og
ekki er hægt að segja að uppsker-
an sé mikil. Þá hafa villihindber frá
Þrændalögum gefið góða raun við
Mógilsá í Kollafirði. Sum þeirra
hindberjayrkja sem ég hef reynt
hafa kalið mikið og þroska ekki öll
berin fyrir frost, önnur blómgast of
snemma svo blómin frjósa og upp-
skeran verður engin. Norskt yrki
sem heitir ‚Balder‘ hefur einnig
gefist vel. Hindberjarunninn dreifir
sér mikið með rótarskotum og þarf
því mikið taumhald í litlum heim-
ilisgörðum. Aftur á móti er kjörið
að skella honum í skógarjaðra og
skjólbeltakanta á móti suðri. Það
þarf að vanda gróðursetningu runn-
ans, hann þolir illa samkeppni við
gras á meðan hann er að koma sér
fyrir. Uppskerutíminn hjá ‚Gamla
Akureyrar‘-yrkinu hefur verið frá
seinni hluta ágúst og hefur staðið í
u.þ.b. mánuð. Hindber þola illa rok
og vilja frjóan rakan jarðveg (ekki
bleytu).
Hafþyrnir (Hippophae rhamnoi-
des) er runni með ógurlegum þyrn-
um. Þessi runni vex villtur norður
eftir Noregi, sérlega í sendnum
jarðvegi og myndar þar kjarr sem
er öllum ófært nema fuglinum
fljúgandi. Síðustu áratugi hafa
Rússar, Svíar og Finnar verið að
gefa þessum runna gaum vegna
sérstakra eiginleika berjanna. Það
er nefnilega svo að hafþyrnisber-
in skáka öllum öðrum berjum sem
ræktuð eru á okkar breiddargráðum
í bætiefnainnihaldi. Þau eru kölluð
vítamínsprengja. Þau eru stútfull af
A-B-C og E vítamínum, þar fyrir
utan eru í þeim Omega fitusýrurn-
ar 3-6-7 og 9 og ekki má gleyma
lykilatriði nútíma heilsuræktar
ANDOXUNAREFNUNUM sem
vitaskuld eru í réttu hlutafalli við
ofgnótt C-vítamíns í berjunum. Það
er mér ógleymanleg stund þegar ég
át mitt fyrsta hafþyrniber. Bragðið
var eitthvað svo sérstakt en samt
kunnuglegt. Loksins sló því niður í
hausinn á mér. Þetta var bragðið af
vítamín töflunum sem ég hámaði í
mig í bernsku.
Hafþyrnirinn er stór runni og
gæti jafnvel kallast lítið tré. Hann
er einkynja og ef maður er með
kall eða staka kerlingu þá koma
engin ber. Þetta þarf allt að bland-
ast saman eins og bændur þekkja.
Berin koma mjög seint, ekki fyrr
en í byrjun október. Þau láta smá
frost ekki stöðva sig í að þroskast
og bragðið bara batnar eftir því sem
líður á veturinn. Þannig var ég að
smá éta af runnanum mínum í allan
vetur með þeim afleiðingum að ég
yngdist um tíu ár.
Stikilsber (Ribes uva-crispa) nafn-
ið hringir líklega bjöllum hjá mörg-
um og allir kannast við Stikkils-
berja Finn sem reyndar hefði heitið
Bláberja Finnur hefði þýðandinn
ekki ruglast. Þetta er planta af sömu
ættkvísl og rifs og sólber. Berin eru
samt miklu stærri en þau fyrrnefndu.
Til eru bæði gul (grængul) og rauð
stikilsber. Yrki sem reynst hafa
afbragðs vel hér eru ‚Hinnonmäen‘
rauð og ‚Hinnonmäen‘ gul. Þessi
yrki eru finnsk og það er farið að
vekja athygli garðyrkjufólks hversu
vel margir finnskir runnar reynast
hér. Það skýrist af því að vegna hins
harða finnska vetrar þá hafa þeir
ekki getað notað venjuleg evrópsk
afbrigði og hafa því þurft að rækta
sín eigin. Sem betur fer fylgja oft
með vetrarþolinu hógværar kröfur
um sumarhita sem kemur okkur
vel. Sikilsberjarunninn er fremur
smávaxinn þyrnirunni sem þarf
fulla sól ef hann á að þroska hér
ber. Hann er seinn og berin eru
vart fullþroskuð fyrr en eftir miðj-
an september, þannig að hann er
hálfum mánuði seinni en flest sól-
berja- og rifsberjayrki sem hér eru
í ræktun.
Þá er þessi þyrnum stráði pist-
ill á enda runninn. Með von um
farsæla berjarækt og munið að upp-
skera ekki þrúgur reiðinnar.
Helgi Þórsson
bú- og garðyrkjufræðingur í Kristnesi
helgitho@hotmail.com
Gróður og garðmenning
Ber hafþyrnisins þola vel frost og
eru nokkurskonar náttúrulegar
vítamínpillur. Myndir HÞ
Íslensk hindberjauppskera í lok
ágúst. Berin eru eitthvert besta
sultuhráefni sem völ er á.
Þrír þyrnirunnar
Stikilsber af yrkinu ‚Hinnonmäen‘
rauð í Kristnesi 15/9 2008.
Í lok águst stóðu Leikfélag
Hólmavíkur og Félag eldri borg-
ara í Strandasýslu fyrir viða-
mikilli þjóðsagnadagskrá. Um
var að ræða samstarfsverkefni
þessara tveggja félaga, sem m.a.
hlaut styrk úr Menningarsjóði
Vestfjarða. Flutt var dagskrá
með þjóðsögum af Ströndum
og samanstóð hún af leik, upp-
lestri og söng. Leikstjóri var
Hrafnhildur Guðbjörnsdóttir. Þá
var hluti verkefnisins að koma
upp miðaldabúningasafni fyrir
Leikfélagið og var því prjónað
og saumað mikið af búningum í
safnið.
Tvær sýningar voru í reiðskemm-
unni á Víðidalsá skammt sunnan
Hólmavíkur. Síðan er meiningin að
hægt verði að sýna þessa dagskrá,
að hluta eða í heild, við hin ýmsu
tækifæri. Býður leikfélagið m.a. upp
á að þeir sem standa fyrir viðburð-
um geti keypt atriði úr dagskránni
sem skemmtiefni. kse
Feðginin Anna Lena Victorsdóttir
og Victor Örn Victorsson í hlutverk-
um Galdra-Möngu og sýslumanns.
Arnar Jónsson í hlutverki sögu-
manns les upp þjóðsögu af Strönd-
um.
Leikhópurinn fyrir utan reiðskemmuna.
Meðlimir leikfélagsins undirbúa sýningu, f.v. Kristján Sigurðsson, Victor
Örn Victorsson, Jón Gústi Jónsson, Áskell Benediktsson og Arnar S.
Jónsson.
Leikfélag og eldri borgarar
með þjóðsagnadagskrá
Þau leiðu mistök urðu þegar farið var í gegnum getraunaseðlana í get-
raunaleik Landstólpa sem fram fór á Landbúnaðarsýningunni á Hellu dag-
ana 22.-24. ágúst s.l. að starfsmönnum yfirsást annar réttur seðill. Þegar
betur var að gáð reyndust tveir vera jafngetspakir og giskuðu á að ertufræ-
in í Suevia vatnskarinu væru 120.000 (en þau voru 118.516).
Landstólpamönnum þykir þetta mjög leitt og til að leiðrétta þetta hafa þeir
ákveðið að báðir aðilar hljóti vinning, en vinningurinn var Sólarhringssæla
í Bláa lóninu fyrir tvo með allskyns dekri.
Vinningshafarnir eru: Hulda Gústafsdóttir, Árbakka, Hellu og Bjarni Ingvar
Bergsson, Viðborðsseli, Höfn.
Getraunaleikur
Landstólpa