Bændablaðið - 24.03.2011, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | fimmtudagur 24. mars 2011
Aðalorsakir fjölgunar tófu í landinu:
Aukið framboð ætis og skipulagsleysi á veiðum
– Kannski aldrei séð jafn mikinn feril eftir tófur og í haust
Alltaf annað slagið kemur upp
umræða um fjölgun tófu á lands-
vísu og þá ekki síst niður í byggð.
Nú sl. haust og í vetur berast fréttir
af því að menn verði varir við tófur,
sjái mikið af tófuslóðum og kindur
finnist ýmist bitnar eða drepnar
eftir tófur. Það er ekki ný saga að
tófur leggist á kindur og drepi þær.
Þegar mófuglinn og gæsin fara á
haustin minnkar fæðuframboðið
verulega. Þótt talsvert sé af rjúpu
núna dugar það ekki til. Maður
hefði þó síst átt von á því í haust
og vetur að tófan legðist á fé því
miklu meira er af rjúpu.
Undanfarin ár hafa kindur verið
að finnast fram undir vor og jafnvel
gengið úti án þess að tófan skipti sér
af þeim. En það er þekkt að lömb
eru auðveld bráð í fyrstu snjóum,
kafbrynjuð svo þau geta sig hvergi
hreyft.
Ég hef ekki til fjölda ára, kannski
aldrei séð jafn mikinn feril eftir tófur
og í haust. Þær hafa komið í þekkt
greni seint í sumar og haust. Það er
því alveg ljóst að víða eru ófundin
ný greni.
Ástæða fjölgunar tófunnar
Á undanförnum árum hef ég oft
hugleitt það hvers vegna öll þessi
fjölgun hefur orðið og þá einkum
niður í sveit. Hef helst komist að
þeirri niðurstöðu sem ég ætla að
rekja hér á eftir.
Fljótlega eftir að þeirri reglugerð
sem tók gildi árið1997 var breytt fór
tófu að fjölga. Þá hætti ríkið að taka
þátt í beinum launakostnaði vegna
grenjavinnslu en ákvað þess í stað
að greiða ákveðna upphæð á unnin
dýr, og gildir sú upphæð enn í dag;
krónur sjö þúsund á fullorðna tófu
og eitt þúsund og sex hundruð fyrir
yrðling. Nokkur fyrstu árin eftir
breytinguna voru menn kauplausir
við grenjaleitir og e.t.v. eru margir
það enn í dag, þrátt fyrir að mörg
sveitarfélög hafi hækkað þessa upp-
hæð sem ríkið ákvað og sum greiddu
jafnvel einhverja þóknun í viðbót.
Hér í Vopnafirði hafa verið
greiddar krónur níu þúsund fyrir öll
grendýr, bæði fullorðin og yrðlinga.
Sú upphæð er líka óbreytt eftir 14 ár.
Algert skipulagsleysi er á refa-
veiðum. Sveitarfélög hafa sinnt
grenjavinnslu mjög misjafnlega.
Sum hafa e.t.v. staðið sig nokkuð
vel en önnur ekki. Sveitarfélög þurfa
að samræma greiðslur fyrir unnin
dýr, einkum þó hlaupadýr. Annars
er hættan sú að farið sé með skott
af hlaupadýrum eftir krókaleiðum
til þess, sem best borgar. Það er
mín skoðun að sveitarfélög eigi að
ráða grenjaskyttur til a.m.k. fjögurra
ára í senn, eins og mörg hafa þegar
gert. Þeir sem ráðnir eru sjái líka um
vetrarveiði. Engir aðrir en þeir sem
ráðnir eru hjá viðkomandi sveitar-
félagi fái greitt fyrir skott.
Ef bera á út æti þurfi til þess leyfi
svo hægt sé að skipuleggja fjarlægð
milli hræja. Þá er ég ekki viss um að
útburður á æti standist, ef horft er til
sauðfjársjúkdóma.
Reyndar hef ég miklar efasemdir
um að vetrarveiðin hafi skilað þeim
árangri undanfarin ár, sem menn
virðast halda. Eða hvernig annars
í ósköpunum stendur á allri þess-
ari fjölgun síðustu 10-12 árin?
Samkvæmt veiðiskýrslum hefur
fullorðnum tófum fjölgað um 2005
dýr á 10 ára tímabili, þ.e. úr 2656
árið 2000 í 4661 árið 2009.
Okkur sjálfum að kenna
Mest af þessari fjölgun er okkur
sjálfum að kenna, sem berum út æti.
Ég gerði þetta í þó nokkur ár en hætti
því fyrir fimm árum síðan. Mér leist
ekki á þegar meira var orðið af tófu
hér í nágrenninu en nokkru sinni áður
í a.m.k. 50 ár og orðin til ný greni
sem ekki finnast ennþá.
Á þeim tíma vetrarins sem tófan
ætti að hafa minnst að éta, eru til
velgjörðarmenn sem halda henni
veislu með útburði á æti, án þess að
árangur náist nema e.t.v. í einstaka
tilfelli. Það er heldur enginn vafi að
frjósemin hjá tófunni hefur aukist,
sem stafar ekki af neinu öðru en hvað
hún hefur það gott framan af vetri og
þar á útburður á æti stóran þátt. Þá
eru læðurnar margar hverjar orðnar
stærri en áður þekktist og svo vænar
á vorin að þær flóðmjólka þannig að
nánast hver einasti yrðlingur kemst
upp. Líklegt er að gæsin eigi þarna
stóran þátt. Henni hefur fjölgað
gríðarlega hér á síðustu árum. Hún
verpir snemma, tófan byrjar strax
í eggjunum og hefur svo ófleyga
gæsarunga fram á haust.
Í grenjavinnslu í 47 ár
Ég hef stundað grenjavinnslu í 47 ár
og hef skráð hjá mér hvert einasta
greni sem legið hefur verið á þessi
ár og dýrafjölda úr þeim hverju sinni.
Einnig oftast skráð hvort yrðlingarnir
voru refir eða læður. Allt frá því að
Páll Hersteinsson fór að rannsaka
refastofninn hef ég sent honum hausa
af fullorðnu dýrunum til aldursgrein-
ingar, ásamt fleiri upplýsingum á þar
til gerðum eyðublöðum, t.d. fjölda
legöra hjá læðum. Það er mjög fróð-
legt að fá aldursgreiningu dýranna á
hverju ári og bera síðan saman við
árin á undan. Þá er það talsverður
kostur að geta séð hvað læðan hefur
átt marga yrðlinga með því að telja
legörin.
3-8 yrðlingar á læðu
Vegna þessara upplýsinga sem ég
hef, tók ég mig til og skoðaði yrð-
lingafjölda hjá læðum í 40 ár, frá
árinu 1971 til 2010. Í ljós kemur,
ef fyrst er litið á hvert tíu ára tíma-
bil fyrir sig, að yrðlingafjöldinn er
minnstur 1971 til 1980, 3,6 á læðu.
Friðbjörn Haukur Guðmundsson sauðfjárbóndi og grenjaskytta á Hauksstöðum við nýfellda tófu.