Bændablaðið - 24.03.2011, Blaðsíða 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 24. mars 2011
Líf og starf
Í pistli í Fjóstírunni þann 24.
Febrúar var fjallað um það
hvernig aðbúnaður gripa og vel-
ferð getur haft áhrif á afkomu
búsins. Mig langar í þessum
pistli að grípa þann bolta á
lofti og ræða almennt um það
hvaða þýðingu það getur haft
að huga að velferð og aðbúnaði
gripa og setja það í samhengi
við ræktun, kynbætur og dagleg
störf á búinu.
Velferð hefur aukist
Rannsóknir á atferli og velferð
gripa hafa aukist mjög á síðustu
árum. Vísindamenn og bændur
eru orðnir meðvitaðri um mikil-
vægi þess að skapa gripunum sem
bestar aðstæður, reyna að koma
til móts við atferlisþarfir þeirra
og minnka að einhverju leyti það
álag sem gripirnir eru undir dags
daglega. Hluti af þessari þróun
snýr einnig að því að neytendur
gera sífellt meiri kröfur um að
tryggt sé að þær dýraafurðir
sem þeir kaupa séu framleiddar
þannig að dýravelferð sé tryggð.
Aðbúnaður
Flestum bændum þykir það
sjálfsagður hlutur að búa dýrum
sínum sem best skilyrði og líklega
hefði fáum kúabændum dottið
í hug fyrir 20 árum að ákvæði
um svo augljósan hlut og útivist
nautgripa yrðu sett í reglugerð
um aðbúnað.
Að mínu viti hafði fyrsta
aðbúnaðarreglugerðin ekki einu
sinni litið dagsins ljós fyrir 20
árum síðan. Menn geta þó haft
nokkuð misjafnar skoðanir á því
hvað felst í góðum aðbúnaði.
Erlendar rannsóknir hafa sýnt að
bændur og einstaklingar sem búa í
dreifbýli eru líklegri til að telja að
mikilvægustu þættirnir í velferð
húsdýra séu t.d. tryggur aðgangur
að nægu og heilsusamlegu fóðri,
vatni og aðrir slíkir þættir sem
tengjast umhverfi dýranna í þeim
framleiðsluaðstæðum sem þau
eru í, meðan þéttbýlisbúar eru
líklegir til að tengja dýravelferð
við að dýrunum séu búnar sem
„náttúrulegastar“ aðstæður.
En það var nú ekki meiningin
að fara í miklar umræður um
mismunandi áherslur einstakra
hópa á því hvað telst dýravel-
ferð og góður aðbúnaður heldur
koma aðeins inn á það hvernig
þetta tengist þeim eiginleikum
sem við erum að reyna að rækta
fyrir og þar með búrekstrinum í
heild sinni.
Rannsóknir
Rannsóknir á atferli, velferð og
hvernig bæta megi aðbúnað gripa
eru ekki eingöngu hugsaðar til
að mæta auknum kröfum sam-
félagsins um dýravelferð heldur
erum við að reyna að búa grip-
unum þannig umhverfi að þeim
líði vel og geti þar með betur
þolað það álag sem oft fylgir
nútímabúskaparháttum.
Gríðarlegar breytingar hafa
orðið á aðstæðum í mjólkur-
framleiðslu á Íslandi á síðustu
árum. Á tiltölulega skömmum
tíma hefur kúabændum fækkað
og búin stækkað. Ef við höldum
áfram að horfa 20 ár aftur í tím-
ann þá hefur kúabúum líklega
fækkaðu um helming á þeim tíma.
30% afurðaaukning
Á síðustu 10 árum hefur afurða-
aukning á grip verið rúmlega
30 % og stærð búa farið úr 25,5
árskúm í 38,6. Samantekt Snorra
Sigurðssonar um fjósgerðir og
mjaltatækni á Íslandi sýnir að
mikil tæknileg umbylting hefur
orðið í íslenskri mjólkurfram-
leiðslu síðustu 15 ár sem felst í
því að lausaganga gripa og sjálf-
virk mjaltatækni hafa rutt sér til
rúms. Flestir eru sammála um
að þessar tæknilegu framfarir
séu bæði mönnum og skepnum
til góðs en þeim fylgir líka að
gripir og hirðar þurfa að laga sig
að talsvert breyttum aðstæðum
og vinnulagi.
Ræktunarmarkmið
Hér á landi stundum við naut-
griparækt sem byggir á virkri
þátttöku bænda í ræktunarstarf-
inu. Við erum með ræktunar-
markmið þar sem leitast er við að
bæta marga eiginleika samtímis,
hvað varðar afurðir, byggingu,
heilbrigði, frjósemi og endingu.
Þessa þætti leggjum við áherslu
á í ræktuninni vegna þess að við
teljum að þeir séu mikilvægir
fyrir afkomu búsins og þróun
stofnsins til lengri tíma.
Allir eiginleikar stjórnast
bæði af umhverfi og erfðum en
það er erfðaþátturinn sem við
reynum að fanga eftir bestu getu
í kynbótastarfinu. Það þýðir þó
ekki að við getum algerlega horft
framhjá umhverfisþættinum og
treysta eingöngu á ræktunina í
því markmiði að fá afurðameiri,
sterkbyggðari og frjósamari gripi
sem endast vel.
Kvígur verða ekki sterk-
byggðar og afurðamiklar kýr
nema þær nái eðlilegum þroska
og hljóti gott uppeldi. Kýr nýtir
ekki afurðagetu sína til fulls nema
að fóðrunin sé í lagi. Sleip gólf,
þrengsli og/eða lýsing geta haft
áhrif á hvort og hversu vel gripir
sýna beiðsli en það hefur þá bein
áhrif á það hversu góð frjósemin
er á búinu.
Svona mætti eflaust lengi telja
upp þætti í aðbúnaði sem hafa
bein eða á óbein áhrif á þá eigin-
leika sem við teljum mikilvæga
og höfum skilgreint sem slíka
með því að leggja áherslu á þá í
ræktunarstarfinu.
Aðstæður
Breyttar aðstæður í umhverfi
gripa og hirða verða einnig til þess
að áherslur breytast. Ýmislegt
sem áður var eðlilegur hluti af
daglegum störfum og umgengni
við gripina er ekki lengur til
staðar og það getur breytt ýmsu
til lengri tíma litið. Sem einfalt
dæmi um þetta má taka kvíguupp-
eldi. Með stærri framleiðsluein-
ingum, hærra ásetningshlutfalli
og breyttum aðstæðum við upp-
eldið verða samskipti manna og
gripa oft minni.
Kvígur sem koma inn í kúa-
hjörð hafa því oft átt mun minna
samneyti við manninn heldur en
áður tíðkaðist, þegar færri gripir
voru settir á og kvígurnar jafnvel
aldar upp í fjósinu með mjólkurk-
únum frá unga aldri.
Við verðum því að spyrja
okkur hvaða kröfur sé raunhæft
að gera til gripa sem alist hafa
upp við þessar aðstæður og þá
einnig hvernig við getum búið
í haginn fyrir okkur þannig að
einhverskonar „tamning“ hafi átt
sér stað áður en að gripurinn ber
fyrsta kálfi og þarf að koma inn
sem hluti af hópi mjólkurkúa.
Hér erum við þá kannski
komin inn á þá hluti sem við
erum að reyna að leggja mat á
varðandi skapferli gripanna en sá
eiginleiki hefur fengið talsverða
umfjöllun meðal ráðunauta og
bænda að undanförnu, þ.e. hvort
og þá hvernig við eigum að meta
þennan eiginleika.
Þurfum að meta áhrifin
Hér að ofan hef ég leyft mér að
setja fram nokkurskonar hugleið-
ingar sem byggðar eru á þróun í
mjólkurframleiðslu á Íslandi og
þeirri reynslu sem ég hef öðlast
í starfi mínu sem nautgripa-
ræktarráðunautur. Ég er á þeirri
skoðun að eftir miklar og hraðar
breytingar síðustu ára þurfum við
nú að setjast niður og meta hvaða
áhrif þessar breytingar í tækni og
bústærð hafa á aðra þætti.
Hvaða áhrif hafa þessar
breytingar á mat okkar á þeim
eiginleikum sem við viljum
leggja áherslu á í ræktunarstarf-
inu og þurfum við mögulega að
endurskoða á einhvern hátt þær
áherslur sem við höfum haft.
Það er einnig mikilvægt að meta
hvaða áhrif þessar breytingar hafa
á aðbúnað og velferð gripanna
því þó okkur hafi á ýmsan hátt
tekist að bæta aðbúnað gripanna
þá þurfum við að vera vakandi
fyrir því að breyttar aðstæður geta
skapað annarskonar vandamál en
við erum vön að þurfa að leysa úr.
Skoða þarf alla þessa þætti í
samhengi til að ná þeim árangri
sem við viljum í nautgriparækt
á Íslandi.
/GEH
Velferð og aðbúnaður gripa
FjóstíranRaddir ungra bænda
Óðum líður að þjóðaratkvæðagreiðslu
um Icesave. Framan af, eftir að ljóst
var að samningurinn færi í atkvæða-
greiðslu, var ég frekar óákveðin um
hvort ég ætlaði að segja nei eða já.
Hræðsluáróður stjórnvalda var farinn
að ná til mín, um að það þyrfti að klára
málið, um að atvinnulífið kæmist
ekki af stað nema samningurinn yrði
samþykktur, um að þetta væri besti
samningur sem við gætum fengið
og að hann væri miklu betri en fyrri
samningar. Ég var því jafnvel að hugsa
um að samþykkja samning þennan,
enda erfitt fyrir leikmann sem hefur
ekki mikinn skilning á lagaumhverfi
málsins að greina hvað er rétt og rangt
í daglegri umræðu.
Undanfarið hefur mér hins vegar
snúist hugur, og fyrir því eru einkum
tvær ástæður.
Í fyrsta lagi fór ég að velta fyrir
mér þessari margumtöluðu málsókn
sem stjórnvöld hér eru svo hrædd við,
og hafa hamrað á að útkoman úr slíku
máli sé mjög óviss og alveg eins líklegt
að við töpum.
Fyrst það er talið svona ólíklegt
að við vinnum, af hverju eru bresk og
hollensk stjórnvöld ekki löngu búin
að fara í mál í stað þess að reyna að
semja við þessa erfiðu Íslendinga, sem
gera ekki annað en hafna hverjum
samningnum á fætur öðrum? Getur
það verið að þau telji yfirgnæfandi
líkur á að Íslendingar vinni málið og
finnist þar með betra að hirða af okkur,
í gegnum samninga, það sem þau telja
sig geta náð af okkur? Því varla er
nokkur maður til sem heldur að Bretar
og Hollendingar séu að reyna að semja
um málið af tómri hjartagæsku í okkar
garð, eftir allar hótanirnar um að stöðva
fjármagn, Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og
fleira þvíumlíkt? Líklegra finnst mér
að þeir hefðu strax í byrjun farið í mál
í stað þess að reyna samningaleiðina,
ef þeir teldu þokkalega möguleika á
að hafa sigur í þessu máli.
Annað er það sem ég hef velt fyrir
mér líka, en það er hvað gerist ef bank-
arnir verða aftur svona stórir og annað
hrun verður. Helstu rök þeirra sem eru
samþykkir samningnum virðast vera
að þessi samningur sé alveg nógu
hagstæður, samkvæmt núverandi
forsendum (þó hann þjáist reyndar af
ákaflega mörgum efaatriðum), og að
ríkið hér eigi ekki að fara á hausinn
við að greiða núverandi samningsdrög.
Reynum hins vegar að hugsa aðeins
lengra en hálft ár fram í tímann. Ef
bankakerfið verður aftur svona stórt
(sem getur auðveldlega gerst, því ríkis-
stjórnin virðist ekkert vera að gera til
að koma í veg fyrir það) og einhver
bankinn býr til sambærilegt innlána-
kerfi sem hrynur líka. Samþykkjum
við núverandi Icesave-samning erum
við búin að setja fordæmi fyrir slíkum
samningum og væri því afar erfitt fyrir
okkur að neita því að greiða öll hugs-
anleg hrun í framtíðinni. Þó að landið
okkar geti greitt núverandi samning,
efast ég stórlega um að það hafi efni á
að greiða fleiri slíka, en ákaflega erfitt
væri að komast undan því vegna fyrri
samnings, verði hann samþykktur.
Ég treysti því ekki að slíkar aðstæð-
ur geti ekki komið upp aftur, jafnvel
þó líkurnar séu hverfandi. Ég ætla að
segja nei við Icesave.
Sigríður Ólafsdóttir
Víðidalstungu.
Nei eða já
Gunnfríður E. Hreiðarsdóttir
Nautgriparæktarráðunautur