Bændablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 22

Bændablaðið | fimmtudagur 15. desember 201122
Opið bréf til Landbúnaðarháskóla Íslands frá félagi framleiðenda í lífrænum búskap
Ummæli og sjónarmið í garð lífrænnar ræktunar harðlega gagnrýnd
– sömuleiðis áform um leigu á gróðurhúsi að Reykjum til ræktunar á erfðabreyttum plöntum í þágu snyrtivöruiðnaðar
Tilefni þessa bréfs er sú fyrir-
ætlun LBHÍ að leigja út gróður-
hús sitt á Reykjum í Ölfusi
til ræktunar á erfðabreyttum
lyfjaplöntum, sbr. umsókn þess
efnis til Umhverfisstofnunar og
umsagnarferlis innan sveita-
félagsins Ölfuss. Tilefnið er ekki
síður ýmis ummæli starfsmanna
og stjórnenda skólans undan-
farið, sem virðast til þess fallin
að grafa undan lífrænni ræktun
og búskaparháttum á Íslandi,
sem hópur bænda ástundar sam-
kvæmt alþjóðlegum vottunar-
stöðlum.
VOR - verndun og ræktun, félag
framleiðenda í lífrænum búskap,
mótmælir þeim fyrirætlunum skól-
ans að ætla að ráðstafa dýrmætu,
sérhæfðu húsnæði til starfsemi
sem er óskyld garðyrkju og mat-
vælaframleiðslu líkt og lagt var upp
með við byggingu hússins. Félagið
telur að með þessu sé skólinn að
fara alvarlega út fyrir hlutverk sitt
og þá meginskyldu að styðja við og
efla sjálfbæran landbúnað og mat-
vælaframleiðslu á Íslandi. Við telj-
um að með þessari ráðstöfun dragi
verulega úr möguleikum skólans til
þess að stunda rannsóknir og verk-
efni sem ýtt geta undir nýsköpun og
þróun tækifæra fyrir ræktendur hér
á landi. Aukin vegsemd landbún-
aðar, garðyrkju og annarrar mat-
vælaframleiðslu þar sem heilbrigði
umhverfis og náttúru er haft að
leiðarljósi er mikið hagsmunamál
þjóðarinnar og mikil ábyrgð sem
hvílir á höndum LBHÍ sem einu
sérhæfðu kennslustofnunarinnar á
þessu sviði.
VOR gagnrýnir auk þess harð-
lega þau ummæli og sjónarmið sem
ýmsir starfsmenn og stjórnendur
skólans hafa látið frá sér undan-
farið í nafni LBHÍ en þau gefa
okkur tilefni til þess að fullyrða
að skólinn haldi uppi mismunun á
búgreinum. Svo virðist sem skólinn
hallmæli lífrænum búskaparháttum
alls staðar þar sem hann á þess
kost. Ber þar fyrst að nefna umsögn
er Jóhannes Sveinbjörnsson, f.h.
auðlindadeildar LBHÍ, sendi nýver-
ið frá sér til Alþingis Íslendinga þar
sem rangt er farið með staðreyndir
og um leið afhjúpað mikið þekk-
ingarleysi á lífrænni ræktun og
þeim niðurstöðum sem alþjóðlegar
rannsóknir eru að leiða í ljós um
árangur af slíkum búskaparháttum
Það verður ekki betur séð en að
þarna sé starfsmaður LBHÍ að villa
um fyrir Alþingi Íslendinga og vilj-
um við sér í lagi vekja athygli á því
sem þarna er fullyrt um IFOAM,
en þessi augljósa rangfærsla sæmir
ekki stofnun sem telur sig háskóla.
Áslaug Helgadóttir og Jón
Hallsteinn Hallson birtu nýver-
ið grein ásamt kennurum af
Heilbrigðisvísindasviði HÍ þar sem
þau gagnrýna Náttúrulækningafélag
Íslands fyrir að vara við slepp-
ingu erfðabreyttra lyfjaplantna út í
náttúru Íslands sem er aðgerð sem
fjölmargir vísindamenn bæði hér
heima og erlendis telja að vinni
gegn sjálfbærri þróun. VOR tekur
undir þessi varnaðarorð NLFÍ og
vekur athygli Landbúnaðarháskóla
Íslands á að slík aðgerð sem starfs-
menn skólans virðast tala fyrir, yrði
ekki í þágu uppbyggingar á sjálf-
bærum landbúnaði, hvað þá lífrænni
ræktun á Íslandi. Við krefjumst þess
að skólinn kynni sér þær staðreyndir
sem gilda um vottun lífrænna afurða
og þá hagsmuni bænda sem skólinn
lítilsvirðir með því að taka slíka
afstöðu gegn lífrænum landbúnaði.
Í Bændablaðinu 24. nóvember sl.
skrifa Áslaug Helgadóttir og Guðni
Þorvaldsson grein þar sem rang-
færslur auðlindadeildar eru að sumu
leyti endurteknar og því haldið fram
að halda verði uppteknum hætti
í hefðbundnum landbúnaði með
notkun tilbúins áburðar og þróun í
átt til verksmiðjubúskapar. Er starfs-
mönnum LBHÍ ekki kunnugt um að
FAO, ýmsar stofnanir Sameinuðu
þjóðanna og Evrópusambandsins
telja að það verði að snúa frá þessum
búskaparháttum í landbúnaði til þess
að sporna gegn þeirri vá sem steðjar
að umhverfi og náttúru, s.s. losun
gróðurhúsalofttegunda, mengun
jarðvegs, mikilli notkun jarðefna-
eldsneytis o.s.frv. ?
VOR harmar það viðhorf til líf-
rænna búskaparhátta og þar með
lífrænna bænda sem endurspegl-
ast í ofangreindu. Að því gefnu
að skólinn vilji stuðla að sjálf-
bærri þróun eru þessi ummæli og
aðgerðir með öllu óskiljanlegar,
auk þess sem vegið er að hagsmun-
um bænda sem teljast vera skjól-
stæðingar þessarar einu mennta-
stofnunar landsins sem kennir sig
við landbúnað. Það vekur athygli
að þegar lögð er áhersla á að auka
hlutdeild lífrænna búskaparhátta í
öllum nágrannalöndum okkar, sem
og innan Evrópusambandsins, þá
séu uppi tilburðir innan LBHÍ til
að veikja stöðu lífrænnar ræktunar
á Íslandi. Aukinn aðlögunarstuðn-
ingur við lífræna bændur sem sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarráðherra
hefur komið á sýnir auk þess vilja
ríkisstjórnarinnar í þessum efnum.
Rétt er að geta þess að umhverf-
isdeild LBHÍ sendi frá sér umsögn
vegna Græna hagkerfisins í allt
öðrum anda en að ofan er lýst og þar
er því fagnað að markmið séu sett
um lífræna landbúnaðarframleiðslu
á Íslandi og telur deildin mikilvægt
að efla faglegt starf í þágu lífrænna
búskaparhátta hér á landi, í takt
við það sem er að gerast erlendis.
Umsögn umhverfisdeildar vekur
von um að Landbúnaðarháskólinn
fari að dæmi erlendra háskóla og
svari kalli alþjóðastofnana s.s. FAO
um eflingu lífrænnar ræktunar í
þágu sjálfbærrar þróunar.
VOR kallar hér með eftir áliti og
skýrri afstöðu LBHÍ til ofangreindra
atriða. Auk þess förum við þess á leit
við LBHÍ að upplýsa hvaða verkefni
og rannsóknir eru í gangi á vegum
skólans um lífrænan landbúnað og
hver fyrirætlun stofnunarinnar er
hvað varðar kennslu og rannsóknir
í lífrænum landbúnaði á næstu
árum.
Þessu bréfi er jafnframt komið á
framfæri við siðanefnd LBHÍ. Við
teljum að umsögn auðlindadeildar
til Alþingis Íslendinga um Græna
hagkerfið geti hafa brotið gegn
siðareglum sem skólinn hefur sett
sér, þar sem stendur m.a.:
„Kennarar, rannsakendur og
nemendur eru gagnrýnir á sjálfa sig
og vanda störf sín. Þeir falsa ekki
eða afbaka upplýsingar, gögn eða
niðurstöður rannsókna og forðast
hvers kyns mistök og villur.“
Virðingarfyllst,
f.h. VOR - verndun og ræktun,
félag framleiðenda í
lífrænum búskap
Guðfinnur Jakobsson
Fréttaskýring
Sótt hefur verið um áframhaldandi undanþágu á varnarefnaeftirliti til 2013
Stefnan nú sett á að byggja upp aðstöðu með íslensku fjármagni
Um nk. áramót rennur út undan-
þága sem Ísland hefur haft gagn-
vart reglugerð í matvælalöggjöf
á Evrópska efnahagssvæðinu
(EES). Reglugerðin lýtur að mæl-
ingum á leifum varnarefna, s.s.
skordýraeitri, sveppalyfjum, ill-
gresiseyði og stýrefnum, í græn-
meti, ávöxtum, korni og fleiri
matvörum. Undanþágan felst í
því að Íslandi er heimilt að skima
fyrir um 60 efnum í stað þeirra
um 170 sem reglugerðin gerir ráð
fyrir.
Jón Gíslason, forstjóri MAST,
segir að sótt hafi verið um áfram-
haldandi undanþágu. Þetta þýðir
að áfram verður hér á landi varnar-
efnaeftirlit sem er langt frá því að
vera jafn ýtarlegt og lög gera ráð
fyrir í Evrópusambandinu og innan
EES. Meginreglan í löndum á EES-
svæðinu er að matvælaeftirlit fer
fram í upprunalandi, en það skal
hafa í huga að hlutfall sýna sem
greind voru á síðasta ári var u.þ.b.
jafnhátt frá löndum utan Evrópu
(og er Ísland þar talið með).
Vegna innleiðingar matvælalög-
gjafarinnar eru tilnefndir opinberir
greiningaraðilar á 21 skilgreindu
sviði matvælaöryggis. MAST hefur
umsjón með þeim þætti á Íslandi;
leggur fram tillögur og veitir
umsögn til ráðherra sjávarútvegs-
og landbúnaðarmála um það hvaða
aðili er best til þess fallinn að sinna
slíku eftirliti. Jón Gíslason segir að
MAST hafi viðurkennt Matís sem
opinberan rannsóknaaðila vegna
mælinga á leifum varnarefna í mat-
vælum og hafi lagt til við sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðuneytið
að það tilnefni Matís sem opinbera
tilvísunarrannsóknastofu á þessu
sviði og einnig vegna mælinga á
þungmálmum í fóðri og matvælum.
Mast hverfur frá umsókn
um IPA-styrk
Frá því hefur verið greint að undan-
förnu, bæði í Bændablaðinu og
öðrum fjölmiðlum, að Matís hafi
sótt um 300 milljóna króna styrk til
ESB – svokallaðan IPA-styrk sem
er án skilyrða – til að standa straum
af uppbyggingu á rannsóknarstofu-
búnaði og þjálfun á starfsfólki. Ef
styrkurinn fengist væri þannig hægt
að sinna lögbundnum mælingum
á þessum varnarefnum á Íslandi.
Sveinn Margeirsson, forstjóri
Matís, sagði m.a. í umfjöllun hér
í blaðinu 27. október sl., að upp-
bygging búnaðarins væri mikilvæg
fyrir hagsmuni matvælaframleið-
enda og neytenda á Íslandi. Hann
sagði þó að grundvöllur þyrfti að
vera fyrir rekstri tækjanna. Í við-
tali við Fréttablaðið 29. nóvem-
ber sl. upplýsti stjórnarformaður
Matís, Friðrik Friðriksson, það að
styrkumsóknin hefði verið dregin
til baka. Kom fram í viðtalinu að
óvissa um viðskiptalegar forsendur
og pólitísk afstaða sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra hefði valdið
því. Sveinn staðfestir orð Friðriks
og segir að ákvörðun stjórnar hafi
verið tekin eftir heildstæða skoðun
á málinu; vegna hinnar pólitísku og
rekstrarlegrar óvissu. Hann ítrekar
þó það, sem fram kom í téðu við-
tali, að ekki væri mögulegt að sinna
lögbundnum mælingum á Íslandi ef
ekki yrði byggður upp tækjabún-
aður til þess.
Jón Gíslason segir að mestur
hluti þeirrar evrópsku löggjafar
sem um ræðir hafi verið í gildi frá
því að Ísland gerðist aðili að EES-
samningnum, árið 1994. „Efnum á
listum yfir hámarksákvæði hefur
fjölgað með árunum auk þess sem
kröfur um sýnatökur og mælingar
hafa tekið breytingum.Ef horft
er til styrkumsóknar Matís til að
byggja upp rannsóknastofu, þá
átti þar að vera hægt að mæla þau
varnarefni sem lögbundið er að
mæla, en einnig efni eins og þör-
ungaeitur í skelfiski, sem hingað
til hefur verið mælt erlendis, og
annast eftirlit með merkingum og
rekjanleika á erfðabreyttu fóðri og
matvælum. Þá náði umsóknin til
efna eins og þungmálma, auk PCB
og PAH sem eru lífræn mengunar-
efni. Undanþágan sem vísað er til
varðar aðeins mælingar á leifum
varnarefna í matvælum.“
Á milli MAST og Matís er í
gildi samningur vegna varnarefna-
mælinganna og er þar tekið mið
af tilteknum sýnafjölda og þeim
fjölda efna sem Matís getur greint í
hverju sýni, sem nú eru rúmlega 60
eins áður segir. Jón segir að MAST
hafi einnig gert samning við Matís
vegna tiltekinna aðskotaefnamæl-
inga og hafi auk þess fengið fjár-
veitingu til að kosta mælingar á
erfðabreyttum matvælum og fóðri
og var það hluti þeirra mælinga
sem Matís hugðist byggja upp.
„Á öðrum sviðum þarf að tilnefna
aðrar rannsóknastofur hér á landi
eða rannsóknastofur í EES-ríkjum
ef fullnægjandi aðstaða til mælinga
er ekki fyrir hendi hér á landi. Það
hafa þegar farið fram viðræður
milli ráðuneytisins og Matís
vegna þessa. Eins og staðan er nú
getur þessi tilnefning aðeins náð
yfir þau efni sem Matís eða aðrar
íslenskar rannsóknastofur geta
mælt í dag með aðferðum sem
hafa hlotið faggildingu. Að öðrum
kosti verður að leita annað.“
Undanþágubeiðni til 2013
„Það er þegar búið að leggja fram
beiðni um að Ísland fái áfram
undanþágu frá því að greina fleiri
varnarefni en þau sem Matís getur
greint í hverju sýni sem tekið er,“
segir Jón um framtíðarsýn hans
á málin. „Það er heilbrigðiseftir-
lit sveitarfélaga sem tekur sýnin,
en MAST gerir sýnatökuáætlun
á hverju ári og greiðir fyrir rann-
sóknakostnað samkvæmt samn-
ingi við Matís. Undanþágubeiðnin
byggist á því að unnið sé að því að
byggja upp rannsóknaaðstöðu hér
á landi. Uppsetning tækjabúnaðar,
þjálfun starfsfólks og faggilding
tekur tíma og því var gert ráð fyrir
að Ísland gæti greint hlutaðeig-
andi varnarefni frá og með árinu
2013.
Þegar fram kom að Matís
myndi ekki nýta styrk frá ESB
ræddu fulltrúar Matís við ráðu-
neytið og lögðu fram nýja umsókn
um stuðning, sem studd er af
MAST, til fjármögnunar tækja-
kaupa til varnarefna- og mengun-
arefnamælinga, þjálfunar starfs-
fólks og uppsetningar mælitækja.
Umsóknin gerir ráð fyrir því að
verkefnið verði fjármagnað á
nokkrum árum með framlagi úr
íslenskum sjóðum til að tryggja að
unnt verði að framfylgja löggjöf
um matvælaöryggi og vinna þar
með að neytendavernd.“
Varðandi þann möguleika að
senda sýni út– og sinna þar með
lögbundnu hlutverki sínu um mat-
vælaöryggi – í stað þess að sækja
um aðra undanþágu, segir hann að
þegar séu fjölmörg sýni send út til
mælinga hjá rannsóknastofum í
öðrum EES-ríkjum til að sinna lög-
bundnu hlutverki, ekki síst á sviði
aðskotaefnamælinga. „Eins og fram
hefur komið hafa íslensk stjórnvöld
hins vegar óskað eftir framlengingu
á undanþágu frá mælingu varnar-
efna sem nú er ekki hægt að greina
hér á landi. Þetta er gert í tengslum
við upptöku hlutaðeigandi lög-
gjafar í EES-samninginn. Engu að
síður eru áfram tekin sýni til mæl-
inga á leifum varnarefna í samræmi
við samþykkta sýnatökuáætlun
sem tekur meðal annars mið af því
hvaða mælingar hægt er að fram-
kvæma í dag.
Þá hefur þegar verið lögð fram
ný ósk frá Matís eins og fyrr segir
um uppbyggingu frekari mælinga
hér á landi á sviði varnarefna- og
aðskotaefnamælinga. Ef ekki er
vilji til eða möguleiki á að koma
upp slíkri aðstöðu hér á landi gæti
komið til þess að heilbrigðiseftir-
litið og MAST yrðu að senda fleiri
sýni út til rannsókna. Nýleg lög-
gjöf um merkingar og rekjanleika
erfðabreyttra matvæla og fóðurs
er dæmi sem nefna má í þessu
sambandi. Kostnaður mun þá að
líkindum aukast og rannsókn tæki
lengri tíma. Þá yrði hið opinbera
um leið að leggja fram meira fjár-
magn í rannsóknir en nú er gert,
nema sýnum verði fækkað. Það
væri ekki góð lausn og sem dæmi
má nefna að til þess gæti komið
að núverandi rannsóknabúnaður
hér á landi vegna varnarefna stæði
lítið notaður í stað þess að byggja
hann upp til að tryggja lögbundnar
skyldur og matvælaöryggi og neyt-
endavernd til frambúðar.“ /smh