Bændablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 24

Bændablaðið | fimmtudagur 15. desember 201124
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen garðyrkjufræðingur
Nú þegar styttist í jólin, hátíð
ljóssins, er ekki úr vegi að fjalla
lítillega um jólatré og jóla-
stjörnur sem margir skreyta
heimili sín með í skammdeginu.
Hvernig er best að velja jólatré
og hvernig á að meðhöndla jóla-
stjörnur?
Í einni af mörgum sögum
um uppruna jólatrésins segir
að Bræðralag svarthöfða í
Eystrasaltsríkjunum, sem var
félagsskapur ógiftra karlmanna,
hafi á fimmtándu öld sett upp tré
í samkomuhúsi sínu í skammdeg-
inu. Á jóladag flutt þeir svo tréð út
á torg og dönsuðu í kringum það
ásamt ógiftum konum. Seinna var
farið að skreyta trén með eplum,
hnetum og kexi til að gleðja og
gefa börnum sem komu til að
horfa á dansinn.
Gott skap hjálpar til
Þegar kemur að því að velja
jólatré eru nokkur atriði sem gott
er að hafa í huga. Í fyrsta lagi á
gæta þess að vera í góðu skapi og í
öðru lagi á að gefa sér góðan tíma.
Ástæðan fyrir þessu er einföld og
skýr, því það er hreinlega grút-
leiðinlegt að velja jólatré í vondu
skapi og erfitt að finna fallegt tré
á hlaupum.
Nokkrar tegundir trjáa eru í
boði sem jólatré; fura, rauðgreni,
Norðmannsþinur og þinur sem
kallast nobilis. Allar þessar teg-
undir eru fallegar á sinn hátt en
um leið ólíkar hvað varðar lit og
lögun. Þinur og fura eru barrheldin
en rauðgreni á það til að fella barr-
ið sé það ekki meðhöndlað rétt.
Hvort sem jólatré eru keypt eða
sótt í þar til gerðan lund er gott að
skoða trén frá öllum hliðum út frá
því hvort greinabyggingin sé jöfn
og ekki síst að skoða toppinn vel.
Þrátt fyrir að smekkur sé mismun-
andi og þarfir ólíkar velja flestir
þin eða greni sem er keilulaga og
með beinan topp. Fura er aftur á
móti óregluleg í formi og því best
að velja hana meira eftir tilfinn-
ingu.
Meðferð jólatrjáa
Eftir að heim er komið skal
geyma jólatréð utandyra. Sólarhring
áður en setja á tréð upp er gott að
láta það þiðna, sé það frosið, til
dæmis í baðkari með köldu vatni
og gott er að snyrta tréð með því að
klippa af því óþarfa greinar. Til að
auka barrheldni er ráð að saga um
fimm sentímetra neðan af stofn-
inum og tálga börkinn af nokkra
sentímetra upp eftir honum. Næst
skal stinga stofninum ofan í sjóð-
andi heitt vatn og láta tréð standa í
því í nokkrar mínútur. Með þessu
opnast æðar trésins og um leið
tekur það upp vatn og heldur barr-
inu betur fyrir vikið. Því næst er
tréð sett í fót og skreytt og þess gætt
að það fái nóg af volgu vatni yfir
hátíðarnar.
Einir sem jólatré
Í eina tíð var einir vinsæll sem
jólatré og flestir Íslendingar þekkja
sönginn Göngum við í kringum
einiberjarunn, sem er reyndar þýð-
ing á dönskum texta sem á frum-
málinu heitir Så går vi rundt om en
enebærbusk. Barr einis þykir einkar
gott við aflleysi og tíðateppu, og
hið hollasta reykelsi eins og barr
annarra jólatrjáa. Áður fyrr voru
einiber brennd og reykurinn látinn
leika um sængurkonur til að halda
djöflinum og öðru illu í skefjum.
Þess má einnig geta að það eru
einiber sem gefa sénever og gini
sitt sérstaka bragð.
Jólastjörnur
Jólastjörnur eru ekki auðveldustu
plönturnar í ræktun en þær eru
langt frá því að vera þær erfiðustu.
Jurtin þrífst best við hita á milli 12
og 21°C en endist best við neðri
mörkin. Þegar jólastjörnurnar eru
keyptar skal láta pakka þeim inn
og það má alls ekki geyma þær
lengi úti í köldum bíl, þar sem
þær fá kuldasjokk og því ráðlegt
að fara með þær strax inn. Best er
að vökva jólastjörnur lítið en oft og
með volgu vatni. Moldin má aldrei
þorna alveg og það má ekki heldur
láta pottinn standa í vatni. Látið því
pottinn standa í djúpri pottahlíf sem
fyllt er í botninn með vikri. Þannig
stendur jólastjarnan ekki í vatni en
nýtur góðs af uppgufun og loftraki
leikur um hana. Jólastjörnur þurfa
góða birtu og þrífast best í björtu
herbergi eða í austur- eða vestur-
glugga.
Jólastjörnur eiga rætur sínar að
rekja til Mexíkó, nánar tiltekið til
héraðsins Taxco. Löngu fyrir komu
Evrópumanna til Ameríku ræktuðu
Astekar, sem voru indíánaþjóð-
flokkur í Mið-Ameríku, jólastjörn-
ur, kölluðu þær cuetlaxocitle og
vegna litadýrðarinnar var litið á þær
sem tákn um hreinleika. Astekar
lituðu klæði með rauðum blöðum
jólastjörnunnar og mölluðu lyf
gegn sótthita úr hvítum mjólkursafa
hennar.
Tákn jólanna
Á sautjándu öld settust Fransiskus-
munkar að í Taxco. Þeir tóku fljótt
eftir runnum sem skörtuðu fögrum,
rauðum toppblöðum á aðventunni.
Munkarnir voru fljótir að tákngera
plöntuna fyrir fæðingu Krists og
innan skamms var jólastjarnan
orðin tákn jólanna víða í Mið-
Ameríku.
Þýska grænmetisætan og nátt-
úruunnandinn Albert Ecke settist
að í Hollywood árið 1902. Ecke var
gríðarlega heillaður af jólastjörn-
unni, hóf ræktun hennar í stórum
stíl og seldi greinar af henni á
aðventunni. Árið 1920 framræktaði
sonur hans, Paul, dvergafbrigði af
jólastjörnu þannig að hægt var að
rækta hana í potti. Hann lagði mikla
vinnu í að kynna hana og tengja
rauða litinn á henni jólunum. Það
má því segja að Paul Ecke sé faðir
jólastjörnunnar eins og við þekkjum
hana í dag. Í dag er hægt að fá rauð-
ar, fölrauðar og hvítar jólastjörnur.
Jólastjarnan getur valdið ofnæmi
eða ertingu í húð hjá fólki sem er
viðkvæmt fyrir slíku en plantan er
ekki hættulega eitruð eins og stund-
um er haldið fram. Rannsóknir
sýna að blöð jólastjörnunnar geta
valdið uppköstum sé þeirra neytt
í miklum mæli. Þrátt fyrir þetta er
engin ástæða til að setja hana í jóla-
salatið, þar sem hún er sögð mjög
bragðvond.
Mexíkósk jólasaga
Á aðfangadagskvöld var Pepita
litla hrygg. Þá stuttu langaði mest
af öllu að færa jólabarninu gjöf í
messunni um kvöldið en Pepita
var fátæk og átti ekkert til að
gefa. Petro frændi hennar huggaði
Pepitu á leiðinni til kirkju og sagði:
„Pepita, ég er viss um að í augum
jólabarnsins er hvaða gjöf sem er,
hversu lítil eða fátækleg sem hún
kann að vera, jafn stór og hugurinn
sem henni fylgir.“ Petita tók því að
safna grösum sem uxu við vegkant-
inn. Hún raðaði þeim saman í vönd
og tók með sér til messu og lagði
á altarið, við jötu jólabarnsins.
Kirkjugestir urðu vitni að krafta-
verki þegar grösin hennar Pepitu
breyttu um lit og urðu fagurrauð.
Eftir það voru grösin kölluð blóm
aðfangadagskvöldsins. Við köllum
þau jólastjörnur.
Gleðileg jól.
Garðyrkja & ræktun
Jólatré og -stjörnur
Núverandi afkoma í mjólkur-
framleiðslu getur ekki tryggt
nauðsynlega endurnýjun fram-
leiðslutækja og aðstöðu til
lengri tíma nema til komi hag-
ræðing í rekstri eða lækkun
launa. Þetta er niðurstaða
Ingvars Björnssonar, héraðs-
ráðunautar hjá Búnaðarsambandi
Eyjafjarðar, í pistli sem hann
skrifaði fyrir nokkru og birtist á
vefsíðu Búgarðs undir yfirskrift-
inni Vangaveltur um fjárfestingar-
þörf kúabúa.
Ingvar bendir á að fjárfestingar
í landbúnaði hafi verið sveiflu-
kenndar og það sama gildi um aðrar
atvinnugreinar. Síðasti áratugur sé
gott dæmi um öfgafullar sveiflur í
fjárfestingu en á tímabilinu 1990
til 2000 hafi skapast nokkur endur-
nýjunarþörf vegna lítilla nýfjárfest-
inga, þannig að upp úr árinu 2000
fór af stað vaxandi endurnýjun á
framleiðslutækjum kúabúa.
Drifkrafturinn, segir Ingvar, var
þörf fyrir endurnýjun og aðgengi að
miklu og að því er virtist ódýru fjár-
magni. Hámarki náði fjárfestingin
árið 2006 en síðan dró hratt úr henni
og var fjárfesting í lágmarki árið
2009.
Fram kemur í grein Ingvars að
fjárfesting á tímabilinu 2000 til 2010
hafi að jafnaði verið um 25 krónur
á innveginn lítra, farið hæst í um 40
krónur árið 2006 og niður í 7,6 krón-
ur árið 2009. Tölurnar eru reiknaðar
samkvæmt verðlagi ársins 2010 og
ná til fjárfestinga í vélum og bygg-
ingum.
Samkvæmt Búreikningum
Hagþjónustu landbúnaðarins fyrir
árið 2010 var meðalframleiðsla 170
kúabúa um 212 þúsund lítrar, velta
búanna nam um 28,5 milljónum
króna og breytilegur kostnaður rétt
um 11 milljónum. Hálffastur kostn-
aður var 7,9 milljónir og tekjur fyrir
laun, afskriftir og vexti 9,5 millj-
ónir króna. Vinnuþörf bús af þessari
stærð er að minnsta kosti tvö árs-
verk og miðað við 250 þúsund króna
mánaðarlaun og launatengd gjöld
nemur launakostnaður um 6,6 millj-
ónum króna.
Standa ekki undir kostnaði
Þá standa eftir 2,9 milljónir króna,
sem er greiðslugeta búsins til að
standa straum af afborgunum lána,
vaxtakostnaði og nýfjárfestingu, en
2,9 milljónir króna samsvara um 14
krónum á innveginn lítra. Bendir
Ingvar á að meðalfjárfestingarkostn-
aður áranna 2001 til 2010 hafi verið
um 24 krónur á lítra, eða 5,1 milljón.
„Það er ljóst að þessi bú standa
ekki undir þessum kostnaði,“ segir
Ingvar.
Hann veltir því upp hver nauð-
synleg fjárfesting kúabúa af þessari
stærð sé svo þau geti viðhaldið fram-
leiðsluaðstöðu sinni. Til að framleiða
212 þúsund lítra þurfi 40 bása fjós,
sem kostar um 60 milljónir króna,
byggingin sjálf kosti 40 milljónir og
búnaður um 20 milljónir og að auki
þurfi búið aðrar vélar sem kosti um
20 milljónir króna. Kostnaður við
fjárfestingu af þessu tagi samsvari
19 krónum á hvern lítra, sem er
töluvert hærri upphæð en hámarks
fjárfestingageta búanna er, eða
14 krónur á hvern lítra. Því segir
Ingvar ekki hægt að draga aðra
álykun en þá að núverandi afkoma
í mjólkurframleiðslu geti ekki
tryggt nauðsynlega endurnýjun
kúabúanna nema til komi hagræðing
í rekstri eða lækkun launa.
/MÞÞ
Afkoma í mjólkurframleiðslu tryggir ekki endurnýjun tækja og aðstöðu
– Hagræðingu þarf til eða lækkun launa segir Ingvar Björnsson héraðsráðunautur hjá Búnaðarsambandi Eyjafjarðar
Hagræðing í rekstri eða lækkun launa þarf að koma til, eigi meðalkúabú með um 212 þúsund lítra framleiðslu að
standa undir nauðsynlegri endurnýjun tækja og aðstöðu.