Bændablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 33

Bændablaðið | fimmtudagur 15. desember 201134
Sjötta bindi Byggðasögu Skagafjarðar komið út:
Ekkert sambærilegt ritverk til á Íslandi
Sjötta bindi Byggðasögu
Skagafjarðar í ritstjórn Hjalta
Pálssonar kom út nú fyrir
skemmstu og ekki er ólíklegt að
bókin sú muni leynast í jólapökk-
um margra Skagfirðinga nær og
fjær þessi jólin. Að þessu sinni er
fjallað um Hólahrepp. Bókin er
mikið þrekvirki, eins og raunar
ritröðin öll, en engum blöðum er
um það að fletta að viðlíka verk
er ekki að finna hvað varðar
ritun á sögu héraða hér á landi.
Stefnt er að því að þrjú bindi
til viðbótar komi út og þá verði
byggðasaga Skagafjarðar full-
komnuð. Nokkuð er þó í land enn
í vinnu við það og má búast við því
að farið verði að nálgast árið 2020
þegar verkinu verður lokið. Næsta
bók mun fjalla um Hofshrepp en
búast má við því að bókin sú komi
út eftir þrjú til fjögur ár.
Hólastaður á hundrað blaðsíðum
Nýja Byggðasagan er mikið stór-
virki. Hún telur tæpar fjögur hundr-
uð blaðsíður og um 630 myndir eru
í henni. Fjallað er um 41 býli sem
teljast hafa verið í ábúð einhvern
tíma á bilinu 1781-2011, þar af er
umfjöllun um Hólastað á nálega
hundrað blaðsíðum. Hjalti segir að
umfjöllun um Hóla hafi orðið að
vera með allt öðrum hætti en um
aðrar jarðir í Byggðasögunni.
„Hólar voru vitanlega annar
höfuðstaður landsins um sex
aldir og þar gerist verulegur hluti
Íslandssögunnar. Um staðinn hafa
verið skrifaðar margar bækur og
nú síðast Saga biskupsstólanna.
Ég var lengi búinn að velta fyrir
mér hvernig ég gæti nálgast þetta
viðfangsefni og ákvað loks að
fjalla um Hóla fyrst og fremst sem
bújörð.
Ég hef þarna landlýsingu, segi
frá búskap og byggingum, bænda-
skólanum dálítið, eyðibýlum í landi
Hóla og leiðum að Hólastað. Til
þess að gera staðnum meiri skil fór
ég þá leið að gera Hólaannál. Það
var mjög góð aðferð til að geta sett
inn hina og þessa atburði sem gerð-
ust á staðnum, bæði stórsögulega
og minna sögulega, suma skemmti-
lega en aðra hörmulega. Ég er alltaf
að sannfærast betur og betur um að
þetta hafi verið eina færa leiðin til
að takast á við Hóla.“
Upphaflega stóð til að fimmta
bindi Byggðasögunnar, sem kom
út í fyrra, innihéldi umfjöllun um
Viðvíkurhrepp, Rípurhrepp og
Hólahrepp. Það rann hins vegar
upp fyrir Hjalta í fyrra haust að
væri Hólahreppur með í þeirri
útgáfu yrði um alltof viðamikið
verk að ræða og því var látið nægja
að fjalla um Viðvíkurhrepp og
Rípurhrepp í því bindi.
„Ég er nú feginn þessari
ákvörðun. Ég var ekki búinn með
Hólahreppinn í fyrra haust, átti eftir
að klára einar þrjár stórar jarðir.
Síðan er búið að leggja margra
mánaða vinnu í að ganga frá þess-
um þremur jörðum. Ef ég hefði
hespað Hólahreppinn af í fyrra tel
ég að ég hefði nú ekki orðið sáttur
við það.“
Fimmtán ár að baki
Upphafið að vinnu við
Byggðasöguna má rekja til
ákvörðunar héraðsnefndar sveitar-
félaganna í Skagafirði árið 1995.
Hjalti var síðan ráðinn til verksins
í október sama ár og segja má
að unnið hafi verið sleitulaust að
Byggðasögunni frá árinu 1996. Því
er ljóst að vinna við verkið mun
taka ríflega 20 ár en þrjú bindi eru
óútgefin.
„Fyrsta bindið kom út árið 1999
en fyrstu árin fóru bara í heimilda-
vinnu og lestur. Síðan var farið
á bæina og talað við fólk. Ég hef
reynt að hafa það fyrir reglu að
sjá það sem ég er að fjalla um og
ég legg mikla vinnu í spora uppi
forna mannvistarstaði, eyðibýli
og sumarsel. Það er eitt sel sem
ég hef skrifað um en ekki komið
á, langt uppi í Reykjaskarði. Við
vorum þá tveir í rannsóknarferð og
skiptum liði. Einhvern daginn finn
ég kannski knýjandi þörf hjá mér
til að ganga á þetta sel. Nú er þetta
þó aðeins orðið breytt eftir að Kári
Gunnarsson hóf að vinna með mér.
Hann tók til að mynda að mestu
leyti að sér Viðvíkurhreppinn í
seinustu bók. Það er því vöntun hjá
mér í þekkingu á Viðvíkurhreppi,
ég verð bara að lesa bókina.“
Nálega 1000 jarðir til umfjöllunar
Ljóst má vera að gríðarleg heim-
ildavinna liggur að baki verki af
þessu tagi. Hnitsetningar eru á
öllum seljum og fornbýlum sem
fjallað er um í bókunum og er það
fyrsta hérlenda ritverkið þar sem sú
tækni er nýtt. Lauslega ágiskað eru
um sex hundruð jarðir í Skagafirði
sem fá sjálfstæða umfjöllun en þar
fyrir utan eru mörg hundruð forn-
býli einnig svo heildartalan er lík-
lega nálægt 1000 jarðir.
Hjalti segist nokkuð sáttur með
hvernig til hefur tekist. „Það hefur
tekist að þróa þessa vinnu áfram á
öllum sviðum. Það er orðið meira
myndefni en var fyrst og mun betra
aðgengi að heimildum. Það opnað-
ist fyrir manni heill heimur, nánast
eins og að komast í fjársjóðskistu,
þegar öll blöðin og tímaritin komu
á netið. Þessar heimildir voru áður
nánast lokaður heimur fyrir manni.
Auk þess hefur tekist að vinna
ýmsa hluti betur nú en var fyrst, til
að mynda um eignarhald jarðanna,
því maður lærir vinnulagið. Hins
vegar er að sama skapi að verða
erfiðara um munnlegar heimildir.
Eldra fólk hverfur vitanlega af
vettvangi, fólk sem bjó yfir mikilli
þekkingu sem ungt fólk hefur ekki
í sama mæli, þó að undantekningar
séu auðvitað frá því.“
Stoltir af Byggðasögunni
Skagfirðingar hafa tekið
Byggðasögunni gríðarlega
vel og eru stoltir af ritröðinni.
Ekki er óalgengt, komi fólk á
heimili í Skagafirði, að sjá að
Byggðasögunni er valinn heiðurs-
sess í bókahillum.
„Það er ekkert sambærilegt verk
til á Íslandi, ég held að það sé alveg
staðreynd. Þegar farið var af stað
með þetta vissu menn ekkert hvað
þeir voru að fara út í, ekki ég held-
ur, og ég efast um að menn hefðu
farið af stað hefðu þeir vitað það.
Hins vegar varð auðvitað ekki aftur
snúið eftir að fyrsta bindið kom út.
Ég held að það verði að teljast
einstakt að mér hafa aldrei verið
sett nein takmörk við þetta verk,
hvorki í tíma né peningum. Ég hef
verið á föstum launum við þetta og
hef fengið algjört sjálfdæmi. Það er
ómetanlegt. Það kemur svo út ein
og ein bók annað slagið þannig að
menn sjá einhvern ávöxt af þessu.
Ég varð auðvitað að hanna þetta
verk frá upphafi og það var dálítið
snúið. Ég hafði í raun enga fyrir-
mynd, nema helst Sveitir og jarðir
í Múlaþingi, sem kemst eitthvað
nálægt þessu þó að þetta verk sé
miklu yfirgripsmeira.
Þetta var eiginlega svolítið galið
verk að fara út í en eftir sitjum við
með allan þennan fróðleik. Ég held
að það verði tæplega ráðist í útgáfu
sambærilegs verks annars staðar.
Kannski er það fyrst og fremst
vegna þess að munnlegu heimild-
irnar eru að hverfa frá manni.
Ég hef stundum hugsað að ég
hefði þurft að vera þrjátíu árum
fyrr á ferðinni en þá hefði ég heldur
ekki haft þá tækni sem ég hef nú.
Aldamótakynslóðin var í mun meiri
tengslum við landið sitt, kunni af
því sögur og þekkti örnefni, miklu
betur en yngri kynslóðin. Maður
tapar fróðleik með hverri kerlingu
og hverjum karli sem yfirgefur
þennan jarðheim,“ segir Hjalti að
lokum. /fr
Hjalti Pálsson ritstjóri.
Kirkjan á Hólum. Fjallað er um Hólahrepp í nýjasta og sjötta bindi
Byggðasögu Skagafjarðar.
Hólahátíðin 1974. Jón Arason í far-
arbroddi. Ljósm. St. Ped.
Mikil þróun hefur átt sér stað í
reiðmennsku á íslenskum hross-
um á síðustu árum og mikilvægt
er að dómarar tileinki sér það
nýjasta í þeim efnum á hverjum
tíma.
Hægt er að bæta dómgæslu í
íþrótta- og gæðingakeppni, m.a.
með aukinni menntun til handa
fólki sem hyggst gerast dóm-
arar og einnig auka við möguleika
starfandi dómara til endurmennt-
unar. Þetta var meðal niðurstaðna
á ráðstefnu um hestadómara og
dómgæslu sem Endurmenntun
Landbúnaðarháskóla Íslands stóð
að 6. desember ásamt Lands-
sambandi Hestamannafélaga
(LH), Hestaíþróttadómarafélaginu
(HÍDÍ) og Gæðingadómarafélaginu
(GDLH).
Tilgangur ráðstefnunnar var að
fara yfir dómgæslu á íslenskum
hestum á Íslandi, fara yfir stöðuna
og hvernig mætti bæta hana. Afar
vel var mætt á ráðstefnuna, en á
meðal um 100 gesta voru knapar,
dómarar, hrossaræktendur og
áhugafólk um íslenska hestinn.
Mikil þróun hefur átt sér stað í
reiðmennsku á íslenskum hrossum
á síðustu árum og mikilvægt er að
dómarar tileinki sér það nýjasta í
þeim efnum á hverjum tíma. Fram
kom að hægt er að bæta dómgæslu
í íþrótta- og gæðingakeppni á ýmsa
vegu. Það má m.a. gera með auk-
inni menntun til handa fólki sem
hyggst gerast dómarar en einnig
með því að auka við möguleika
starfandi dómara til endurmennt-
unar og bæta þannig störf dómara
í gegnum aukna þekkingu á hest-
inum.
Einnig kom fram mikilvægi þess
að skipuleggja mótahaldið betur
og fækka miklum álagspunktum
í dómum (sumar helgar eru mjög
þéttsetnar af mótum). Þannig má
komast af með færri dómara sem
ná meiri þjálfun.
Kallað var eftir auknu upp-
lýsingaflæði til keppenda og var
átt við að dómarar yrðu duglegri
að skrifa athugasemdir við dóm-
ana eða gætu merkt við ákveðin
atriði á dómblaði sem væru lýs-
andi fyrir sýningarnar. Slíkt myndi
skapa meira aðhald að dómurum í
gegnum aukinn rökstuðning á ein-
kunnagjöf. Kom fram í máli Pjeturs
Pjeturssonar að búið væri að hanna
slíkt dómblað sem ætti að komast í
gagnið fljótlega.
Stefnt er að því innan tíðar að
nýta keppnisgögn við mat á kyn-
bótagildi íslenskra hrossa og nú er
þegar farið að skrá niðurstöður úr
helstu keppnum inn í Worldfeng.
Niðurstöður úr keppnum fylgja því
hestinum í ættbókinni. Þetta skapar
enn frekari kröfur á vandaða og
samræmda dóma í keppnum.
Keppnisgreinar fyrir íslenska
hestinn skiptast í íþrótta- og gæð-
ingakeppni en einnig er um kapp-
reiðar að ræða. Kom fram mikil-
vægi þess að keppnisgreinarnar
væru áfram aðskildar og héldu
sínum sérkennum. Þetta skapaði
meiri fjölbreytni, aðgang fleiri
knapa að keppnum í ýmsum styrk-
leikum og aukinn markað hrossa-
bænda fyrir sín hross.
Ráðstefnustjóri var Ágúst
Sigurðsson, rektor Landbúnaðar-
háskólans. Þau sem fluttu framsögu
voru Guðlaugur Antonsson, hrossa-
ræktarráðunautur, Pjetur Pjeturs-
son, stjórnarmaður og formaður
fræðslunefndar í HÍDÍ, Sigurbjörn
Bárðarson, formaður fræðslunefnd-
ar GDLH, Olil Amble keppnisk-
napi og Lárus Ástmar Hannesson
formaður GDLH. Fjölluðu þau um
málefnið frá ýmsum hliðum.
Þarna voru samankomnir full-
trúar allra þriggja dómkerfa en
Olil Amble fór yfir málið frá
sjónarhóli knapans. Einnig kynnti
Gunnar Reynisson, kennari við
Landbúnaðarháskóla Íslands, helstu
aðferðir við greiningar á gangteg-
undum. Hreyfigreiningar þær sem
hann kynnti voru afar áhugaverðar
og geta nýst dómurum vel í undir-
búningi þeirra og þjálfað þá í að
meta gangtegundirnar, en með
þessum aðferðum er hægt að meta
á hlutlægan hátt takt, skreflengd og
fleiri þætti gangtegundanna.

Þorvaldur Kristjánsson.
Vel heppnuð ráðstefna um dóma á íslenskum hrossum:
Enn er hægt að bæta dómgæslu í íþrótta- og gæðingakeppni