Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 25

BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 20. APRÍL 2011 Sauðfjárræktin - 25
Víkurhvarf 5
Á Urriðaá í Miðfirði búa þau
Sigvaldi Sigurjónsson og Þóra
Ólafsdóttir. Fjárbú Sigvalda og
Þóru hefur síðustu ár talið um 450
vetrarfóðraðar kindur og hefur
síðasta áratug verið þekkt fyrir að
vera í hópi afurðamestu fjárbúa
í landinu. Sérstaklega hefur það
verið þekkt fyrir einstaklega góða
flokkun sláturlamba fyrir gerð,
en þar hefur það verið í efsta eða
í einhverjum af efstu sætunum á
landinu öllu síðasta áratuginn.
Ferskir fjárbændur
Bændablaðið er í heimsókn og Jón
Viðar Jónmundsson, landsráðunautur
Bændasamtaka Íslands, er með í för.
Ætlunin að ræða við Sigvalda bónda
Sigurjónsson um fyrirkomulag sauð-
burðar á bænum, sem þykir fremur
óvenjulegur, þar sem hann er í raun
tvískiptur. Sigvaldi segir svo frá:
„Þetta byrjaði fyrir 15 árum. Þá var
komin upp ákveðin krafa um að kjöt
kæmi fyrr á markaðinn. Við stofnuð-
um þá með okkur félagsskap, nokkrir
bændur hér á svæðinu og einnig vestur
í Dölum, sem heitir Ferskir fjárbænd-
ur. Þeim félagsskap hefur ekki verið
slitið. Það var þá aðal markmiðið að
skaffa kjötið snemma og vera tilbúin
með lömb til slátrunar helst á miðju
sumri, jafnvel í lok júní – og svo var
slátrað stöðugt allt sumarið og fram
á haustið. Þessu fyrirkomulagi með
sauðburð höfum við haldið, kannski
fyrst og fremst til að komast af með
minna húspláss á sauðburði.“
Kostir og gallar
„Kostirnir við þetta tvískipta fyrir-
komulag eru fyrst og fremst þeir að
nýtingin á húsnæðinu er mjög góð.
Gallarnir eru hins vegar t.d. að sauð-
burðurinn verður lengri. Svo getur það
auðvitað verið ókostur ef maður situr
eftir með fyrirmálslömb sem maður
kemur ekki út. Það getur verið af
ýmsum ástæðum, t.d. júgurskemmd.
Ærnar í fyrri burðarhópnum hafa
byrjað í kringum 20. apríl og eru
allar samstilltar. Ég svampaði þær
lengi vel og prófaði síðan að láta
sprauta þær en það gekk ekki nógu
vel. Ég hef því bara tekið aftur til við
að svampa þær og þá bera þær flestar
á fjórum til fimm dögum. Þetta eru
allt fullorðnar ær – elstu ærnar – og
eru oftast um 50. Þær eru svo flestar
komnar út um mánaðamótin þegar
hitt byrjar, gemlingar og tvævetlur.
Ég hef þær hér heima yfir sumarið
og það er raunin að þær tolla miklu
betur hér í heimalandinu en yngri ær,
sem eru vanar að fara fram í dal –
þessar eldri sætta sig betur við það.
Meirihluti fjárins er fluttur fram í
Núpsdal fyrir miðjan júní.“
Burðartímabil
„Ærnar í fyrri burðarhópnum bera á
tímabiliinu 20.–25. apríl og eru ekki
inni nema fáa daga; kannski fjóra
til fimm daga. Þær mega helst ekki
vera mikið lengur en viku því þá fer
ég að þurfa plássið. Gemlingarnir
byrja svo um mánaðamótin og svo
tvævetlurnar í kjölfarið kringum sjötta
maí. Afgangurinn af fénu byrjar svo
að bera í kringum miðjan maí. Þær
tvílembur sem við vitum að munu bera
síðast, eftir 20. maí, sorterum við frá
til að setja út og þar fóðrum við þær
þar til pláss er komið fyrir þær inni.
Almennt má segja að við séum með
kindurnar einar í stíu fyrsta sólarhring-
inn og síðan tvær saman. Síðan fara
þær fáar saman út í lítil hólf og eru
þar í nokkra daga og svo fleiri saman
í stærri hólf. Öllum ám er gefið hey
að vild í útihólfunum.
Burðarhjálp er veruleg. Við
höfum þá vinnureglu að fara fljót-
lega að athuga hvort allt er í lagi.
Ef svo er látum við þetta bara hafa
sinn gang og fylgjumst með, en ekk-
ert of lengi áður en við grípum inn í.
Ef lömb koma aftur á bak gildir að
sjálfsögðu að vera eins snöggur og
hægt er – án þess að vera of stress-
aður.“
Vanið á milli
„Það hefur alltaf þurf að venja þó
nokkuð mikið á milli. Það er alltaf
nokkuð um þrílembdar og stundum
of margar einlembdar. Oftast gengur
það vel upp að færa til innan hópsins.
Ég geri það oft að taka saman tvo
þrílembinga og setja undir einlembu
og geyma einlembinginn – eða láta
hann hanga á mömmunni þangað til
næsta einlemba ber. Það passar oft
betur þannig að venja tvo einlemb-
inga saman undir. Þegar þetta er gert
verður að þvo lömbin vel og skella svo
legvatni saman við volgt baðvatnið.
Þetta hefur reynst okkur best og er
einfaldast.
Þá höfum við oft látið einlembar
rollur hafa lamb áður en þær bera.
Það er kannski eitthvað lamb á
lausu sem þarf að venja undir.
Það gefst alltaf mjög vel ef þær
eru búnar að taka þeim og lambið
komið á spena áður en ærnar bera,
þá hafna þær þeim aldrei – það er
orðið þeirra. Þetta á sérstaklega við
í þeim tilfellum þegar maður veit af
því að sumar ær eiga mjög oft stór
lömb en aðrar eiga minni, þá er oft
einfaldast að gera þetta svona.
Þetta er aðeins öðruvísi núna
þegar talið er, þá er minni munur
– einlembingarnir verða ekki eins
stórir. Maður fer þá svolítið verr
með einlemburnar. Gefur þeim
minna eða lakara hey. Eins og
þetta var áður voru einlembingarnir
dálítið stærri og áttu ekki saman
með þrílembingunum. Munurinn
hefur minnkað og nú getur maður
gert betur við þrílemburnar; haft
rýmra á þeim og gefið þeim betur.
Allt er það til bóta. “
Fóðrun
„Við höfum gefið þessum fyrir-
málsrollum svolítið kjarnfóður.
Þær þurfa að mjólka lengur áður
en þær komast á grös. Öðrum gef
ég sáralítið og er nánast hættur að
gefa t.d. tvílembum sem bera á eðli-
legum tíma. Ég gef gemlingunum
aðeins og þrílembum. Ég er aðeins
að prófa að gef súrsað bygg og þær
eru vitlausar í það.
Í fyrra slátraði ég 23. ágúst og
fór þá megnið af þessum fyrir-
málslömbum. Meðalfallþungi
þeirra lamba var um 17,5 kg. Ég
slátraði síðan ekki aftur fyrr en
26. september. Á þessum snemms-
látruðu lömbum er mun lakara
gerðarmat en fitan hlutfallslega
meiri. Það kann að skýrast af því
að fita hefur farið minnkandi með
árunum í ræktuninni, en það eru
eldri ærnar sem bera fyrst.
Í fyrra má segja að flest hafi
gengið okkur í haginn um vor og
sumar, sem skýrir þennan góða
meðalfallþunga fyrirmálslamb-
anna. Vöxurinn var jafn og góður
og ekki mörg sem skilin voru eftir
hér heima.“ /smh
Heimsóknir á fjárbú í V-Húnavatnssýslu
Urriðaá í Miðfirði
Nú er framundan lokaspretturinn
í vetrarfóðruninni og hið við-
kvæma tímabil þegar lambær fara
út á græn grös, fyrst gjarnan á tún
og svo á úthagann. Markmiðið
með fóðrun og allri meðferð á
þessum tíma er að lágmarka van-
höld og hámarka vaxtarhraða
lambanna, sem þessar fyrstu vikur
ræðst auðvitað mest af mjólkur-
framleiðslu mæðranna.
Taflan sem hér fylgir sýnir dæmi
um fóðuráætlun fyrir ær sem bera og
ganga með tveimur lömbum. Svona
áætlun getur aldrei gefið upp nema
grófu línurnar, en sá lærdómur sem
fyrst og fremst má draga af henni er
hversu mikið þarfir ánna fyrir bæði
orku og prótein aukast síðustu vik-
urnar fyrir burðinn og svo enn meira
eftir burðinn.
Á áttunda og níunda áratug
síðustu aldar voru gerðar umfangs-
miklar tilraunir á fjárræktarbúinu
á Hesti þar sem til skoðunar var
fóðrun ánna síðustu vikurnar fyrir
burðinn og fyrstu vikurnar eftir
burðinn. Niðurstaðan úr þessum til-
raunum var að ær sem höfðu verið
fóðraðar þannig fram eftir vetri að
þær söfnuðu fituforða, mátti fóðra á
góðu heyi eingöngu fram að burði,
án þess að það kæmi niður á fæðing-
arþunga lamba, jafnvel þó að 30%
vantaði uppá reiknaðar orkuþarfir
síðustu vikurnar fyrir burðinn. Aftur
á móti var niðurstaða þessara til-
rauna sú að með því að gefa 50-100
g af fiskimjöli síðustu 4-5 vikur
meðgöngu og 200 g eftir burðinn
yrði nyt ánna og þar með vaxtar-
hraði lamba umtalsvert meiri en ef
þær fengju hey eingöngu (Stefán
Sch. Thorsteinsson og Sigurgeir
Þorgeirsson, 1989. Vetrarfóðrun og
hirðing fjár. Í: Minningarrit um Dr.
Halldór Pálsson, bls. 113-145).
Síðan þessar tilraunir voru gerðar
hafa ýmsar forsendur breyst í sauð-
fjárræktinni. Heygæði hafa aukist
verulega, m.a. vegna tilkomu rúllu-
tækninnar og aukinnar endurrækt-
unar túna. Kjarnfóðurverð hefur
hækkað verulega, ekki síst nú allra
síðustu árin. Því er nú svo komið að
stór hluti sauðfjárbænda hefur horfið
algerlega frá því að gefa kjarnfóður
fyrir burðinn og jafnvel eftir burðinn
einnig. Í þeim hópi sem styðst mjög
lítið við kjarnfóðurgjöf eru m.a.
sumir þeirra bænda sem allra bestum
árangri ná í sauðfjárræktinni, mælt
í kjötþunga eftir á. Árangur þeirra
hefur ekki eingöngu með gæði sum-
arhaganna að gera, heldur kemur
þarna til gríðarlega góð og úthugsuð
fóðrun ánna á mismunandi tíma-
bilum vetrarins, og mikil áhersla á
skjótan og góðan þroska í uppeldinu.
Ef það er eitthvað eitt grundvallar-
atriði sem sameinar þá sem bestum
árangri ná í þessum efnum þá er það
mikil áhersla á gæði gróffóðursins.
Eftir burðinn eru nánast engin tak-
mörk fyrir þeirri svörun sem fæst
í mjólkurlagni ánna og þar með
vaxtarhraða lamba fyrir aukin gæði
gróffóðurs, bæði meðan féð er á húsi
og ekki síður eftir að það er komið
út á græn grös. Það þekkja margir að
erfitt er að fá ær til að halda sig að
heyi eftir að þær komast í nýgræð-
inginn. Gæði heyjanna og ferskleiki
eru úrslitaatriði í því efni. Þegar
sauðburður er í hámarki er vinnu-
álagið mikið og því mikilvægt að
öll aðstaða til að gefa fé úti sé sem
best. Sumir bændur láta vel af þeirri
aðferð að fara með heilar rúllur út á
tún, opna endana og leyfa fénu að
éta úr þeim, fara svo með þá rúllu
heim í hús og gefa hana þar en setja
nýja í staðinn í túnhólfið. Með þessu
næst góð nýting og góður lystugleiki
með lágmarksvinnu. Sérstakir garð-
ar eða gjafagrindur í túnhólfum geta
líka komið ágætlega út.
Jafnvel þó hey séu góð getur
kjarnfóðurgjöf í 5-7 daga eftir burð
haft verulega jákvæð áhrif á nyt
ánna. Hversu mikil þörf er á þeirri
kjarnfóðurgjöf hlýtur að fara eftir
því hvort nyt ánna er fullnægjandi
eða ekki. Það fer bæði eftir fjár-
stofninum og fyrri fóðrun. Ef ærnar
flóðmjólka án kjarnfóðurs þannig
að jafnvel þarf að tappa af þeim til
að þær verði ekki missognar, þá er
ekki ástæða til að auka á þann vanda
með kjarnfóðurgjöf. Þær ær sem
helst þurfa á kjarnfóðri að halda eftir
burðinn eru yngri ær (gemlingar og
tvævetlur), rýrar ær, þrílembur, og
ær sem ganga með fleiri lömb en
þær hafa borið (fósturmæður). Þær
síðasttöldu, jafnvel þó vænar séu, eru
stilltar inn á að mjólka einu lambi en
þurfa nokkurra daga aðlögun og smá
hjálp til að mjólka tveimur lömbum
vel. Á sama hátt fer hæfileg fóðrun
ánna fyrir burðinn mjög eftir aldri og
ástandi þeirra í aðdraganda burðar
og fjölda fóstra sem þær ganga með,
ef það er vitað. Þó svo að almenna
reglan síðustu vikurnar fyrir burð
sé úrvals hey og jafnvel kjarnfóður
fyrir valda hópa, þá geta vænar ær á
besta aldri sem ekki ganga með fleiri
en tvö lömb komist af með aðeins
orkuminna hey en hinar síðustu
vikurnar fyrir burð. Ýmsar rann-
sóknaniðurstöður sýna jákvæð áhrif
þess að það niðurbrot á holdum sem
óhjákvæmilega á sér stað eftir burð-
inn, sé byrjað nokkru áður en ærnar
bera.
/Jóhannes Sveinbjörnsson, LbhÍ.
Vorfóðrun
sauðfjár
Sigvaldi með lömb sem komu óvænt í heiminn í byrjun apríl. myndir | smhSigvaldi með stíugrindurnar til-
búnar í krærnar.
Dæmi um fóðuráætlun fyrir ær. Sjá skýringar í texta.
Fóðurþörf Æskil. fóðursamsetn.
Hópur/tímabil
Orka FEm/
dag
Prótein, g
AAT/dag
Heyát, kg
þe/dag
FEm/kg þe
g AAT/
kg þe
Uppfylling fóður-
þarfa
ÆR (tvílembur)
Haust+fengitíð 1,05 73 1,4 0,75 52 Gott hey
Miðvetur 0,96 73 1,4 0,69 52 Sæmilegt hey
100.-130. d. meðg. 1,2 105 1,6 0,75 66 Gott hey
131.-144 d. meðg. 1,45 150 1,7 0,85 88
Úrvalshey+
kjarnfóður ?
1.-3. vika eftir burð 2,4 255 2,3 1,09 116
Úrvalshey+
kjarnfóður ?