Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 28

28 - Sauðfjárræktin BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 20. APRÍL 2011
Vinnulag á sauðburði
Ekkert léttir vinnuna á sauð-
burði eins mikið og gott skipulag.
Samkvæmt þeim vinnuathug-
unum sem gerðar hafa verið á
sauðburðarvinnu, þá er hægt að
skýra mun á vinnustundafjölda
á milli bæja að nokkru leit með
mismunandi aðstöðu en fyrst og
fremst með skipulagi vinnunnar,
bæði yfir allan sauðburðinn og eins
innan hvers dags.
Góð aðstaða og vinnuhagræðing
gefur okkur möguleika á að sinna
gripum og eftirlit með markvissara
hætti. Þá gefst frekar tími til að fást
við önnur aðkallandi vorverk. Því
má síðan ekki gleyma að vinnuhag-
ræðin og skilvirkir verkferlar skila
sér í auðveldari og skemmtilegri
vinnu, þannig að við fáum betur
notið þess skemmtilega, en jafnframt
erfiða, tíma sem sauðburðurinn er.
Á hverjum degi eiga að vera
ákveðnir verkgangar, það þarf að
vera ljóst hver á að gera hvað og hve-
nær. Oft er aukafólk fengið til sauð-
burðarstarfa, misvant fjármennsku
og fáir er svo gagnslausir að þeir geti
ekki létt til með manni ef þeim er
sagt nógu skýrt til, munum að verk-
stjórinn ber ábyrgð á sýnum mann-
skap. Eins þarf það að vera ljóst hver
skipar fólki til hvaða starfa á búinu.
Það þarf að ganga kerfis-
bundið á allar stíur og athuga
lömb. Sérstaklega lömbin á
fyrsta sólahring.
Það á helst að merkja og/eða
marka lömb á hverjum degi.
Stíufyrirkomulag þarf að
vera klárt og hugsa alltaf
sólahring fram í tímann.
Allar athugasemdir á að
skrifa niður, minnið er ekki
svo gott á þessum tíma.
Gula vorbókin er vinnubókin
okkar og hún á að vera í fjár-
húsunum og það á að skrifa
beint í hana þegar markað er.
Matartímar eiga að vera
reglulegir, og hver maður
verður að sofa að lágmarki
7 tíma á sólahring samfellt.
Þreytt og svangt fólk skilar
lélegum afköstum í vinnu og
gerir fleiri mistök.
Bóndinn, eða verkstjórinn
verður sérstaklega að gæta
að sér svo hann/hún haldi
þreki út sauðburðinn.
Burðaframvinda
Það er hægt að skipuleggja sauðburð-
inn ef vitað er um fangdaga. Oft er
nóg að skrifa niður ærnar fyrstu 4-5
dagana og svo það sem gengur upp
eftir fyrsta gangmál eða í lok gang-
málsins. Þá er hægt að áætla hve
hratt burðurinn fer af stað og eins
hve lengi hann mun standa. Hér er
væntanleg burðar framvinda á 400
kinda búi og þar má sjá hve margar
ær munu bera á hverjum degi og hve
margar ær verða með þriggja sóla-
hringa lömb og fimm sólahringa.
Þá er hægt að áætla hve margar ein-
staklings og fjölbýlis stíur þarf, allt
eftir því hvernig fyrirkomulag er hjá
hverjum og einum.
Sauðburðarskipulagið
Þegar við hugum að því að endur-
bæta sauðburðarskipulagið hjá okkur
er gott að byrja á því að teikna upp
sauðburðarferilinn. Hvar ætlum við
að láta féð bera? Eiga bornar ær að
fara í einstaklingsstíur? Hvað eiga
ærnar að vera lengi í einstaklings-
stíu? Hversu margar einstaklingsstíur
þarf ég? Fara ærnar í hópstíu áður en
þær fara út? Hvar og hvert er ánum
sleppt út. Þegar við höfum teiknað
um sauðburðarferilinn eigum við
auðveldara með að setja inn á teikn-
inguna þær innréttingar og aðstöðu
sem við þurfum að hafa til taks.
Það er misjafnt hversu mikla
aðstöðu menn hafa til ráðstöfunar
fyrir sauðburðaraðstöðu. Í sumum
tilvikum eru ærnar jafnvel látnar
bera úti og koma jafnvel lítið sem
ekkert inn í fjárhúsin. Þá þekkist
það að á sauðburði eru óbornar ær
fluttar í hlöðuna og látnar bera þar.
Sauðburðarkerfið er síðan sett upp í
fjárhúsunum. Þannig geta aðstæður
og áherslur verið afar misjafnar milli
búa.

Hér að ofan má sjá dæmi um
sauðburðarskipulag sem byggir á
því að hlaða er notuð undir sauð-
burðaraðstöðu.
Í hlöðunni er búið að koma fyrir
inngang og aðstöðu fyrir starfsfólk.
Næst þeirri aðstöðu er gert ráð
aðstöðu fyrir gripi sem þurfa sér-
staka meðhöndlun. Hér er t.d. um að
ræða öll tilvik þar sem þarf að venja
undir ær, gripir sem þurfa lyfjameð-
höndlun eða á einhvern hátt fylgja
ekki megin gripaflæði á sauðburði.
Með því að hafa þessa gripi næst
starfsmannaaðstöðunni er oftar litið
til þeirra og jafnframt er styttra að
sækja lyf, fóður og annað sem þarf
við umhirðu þeirra. Ef búið er að
fósturtelja er einlembur og þrílembur
hafðar nálægt þessu svæði.
Næsta svæði í hlöðunni er aðstaða
þar sem tvílembur eru hafðar í ein-
staklingsstíum. Þá kemur svæði með
hópstíum og loks fara gripir beint
út úr hópstíu og í beitarhólf. Þegar
rýmkar um í fjárhúsunum er sett upp
sauðburðarkerfi þar og jafnframt
hópstíur. Þeir gripir fara síðan út
úr fjárhúsunum og í beitarhólf. Hér
er leitast við að hafa flutningsleiðir
skýrar og einfaldar.
Hér má síðan sjá hvernig endan-
legt skipulag lítur út.
Sauðburðagrindur
Það er mjög mismun-
andi hvernig bændur
hafa verkganginn
á sauðburði. Mjög
margir láta ærnar bera
í krónum og færa svo
tvílembur bornar í
einstaklingstíur þar
sem þær fá að vera í
1-3 sólarhringa. Aðrir
taka þær strax úr um
leið og sést á þeim
og láta þær bera í sérstökum burð-
arstíum þar sem þær fá að vera í 2-6
tíma og svo eru settar í hópstíu með
2-4 tvílembum. Yfirleitt veltur þetta
á aðstöðu á hverjum stað, húsrými,
vana bóndans og veður aðstæðum í
hverri sveit.
Gegnumsneitt er það þrennt sem
sker úr um hvort vinnuaðstaðan við
sauðburð er góð:
-
brynning handa öllu fé, hvort sem
er í einstaklingsstíum eða fjölbýli.
Lömb þurfa fljót að fá aðgang að
vatni, sérstaklega hjá marglembum
og tvílemdum gemlingum til að hlífa
júgrum ánna.
gefa öllum ám hey með hjólbörum
eða vagni án þess að hey sé borið yfir
milligerði.
færa fé á milli stía og hólfa án þess
þess menn séu að lyfta fé eða þurfi að
losa aukagrindur.
Besta vinnuaðstaðan er þar sem
aldrei þarf að færa til grindur á sauð-
burðinum eftir að þær hafa einu sinni
verið setta niður, heldur séu hlið eða
gangar á milli sem hægt er að reka fé
eftir. Stíukerfi sem gefist hafa vel inní
hefðbundinn fjárhús byggja á því að
mjór gangur myndist aftast í krónni
upp við þilið þannig hægt sé að setja
ær í hverja stíu óháð öðrum stíum.
Annað atriði er að í hverri stíu þarf
að vera sjálfbrynning og getur hún
annaðhvort verið skálar sem komið er
fyrir í stíunum eða stútar. Að brynna
handvirkt tekur mikinn tíma og sér-
staklega þegar tíminn er einfaldlega
ekki fyrir hendi. Það er rétt að benda
þeim á, sem fötubrynna, að mikil
breyting er að notast við langa slöngu
með krana á endanum frekar en bera
til föturnar, það léttir miklu álagi af
höndum, baki og fótum.

Garði með lambavari og einstak-
lingsstía. Aftan við stíuna er gangur,
af honum eru ær settar inn í stíuna.
Stærðarmálin þarf að laga að hverju
húsi fyrir sig. En ærin þarf um 80 cm
til að snúa sér og tvílemban þarf 1
m2 í legupláss.
Hér má sjá hvernig hægt er að setja
upp burðarstíur í fjárhúsum. Hér er
breiddin á krónni um 2 m og valið að
hafa ganginn milli burðarstíu og milli-
þils 80 cm breiðan. Þannig er hægt
að stúka ganginn af með spjöldum
og nota hann sem burðarstíur þegar
allt annað þrýtur. Gallinn við þennan
gang er hins vegar sá að ærnar geta
snúið við. Þannig að ef ekki á að nýta
ganginn sem burðarstíur ætti hann að
vera á bilinu 45-60 cm. Valið er að
hafa hópstíur í krónni hinu megin við
milliþilið. Það er því stutt að flytja
ærnar úr einstaklingsstíu í hópstíu.
Það er mikill kostur að hafa nóg af
hliðum á milliþilinu þannig að hægt
sé að setja inn í hverja hópstíu af
ganginum. Þessi hlið koma einnig
að góðum notum við allt annað fjár-
rag. Mikilvægt er að geta ráðið því
hvor megin er opnað inn í einstak-
lingsstíurnar. Þannig á einn maður
auðveldar með að flytja gripi á milli
staða.
Á þessari mynd að neðan má sjá hlið
sem hefur alla þá eiginleika sem gott
hlið þarf að hafa. Hægt er að opna
hliðið beggja vegna og í hvaða átt
sem er. Hliði er fest við stólpann með
lokutein. Myndin er úr fjárhúsunum
á Hesti.
Einstaklingstíur í hefðbundinni kró
með varanlegum gang á milli króa.
Á þilinu er brynningarrenna og hægt
er að opna spjöldin með því að taka
í handföngin. Ærnar ganga undir
rennuna.
Sauðburðarstíur í taðhúsi. Tvö kross-
viðarspjöld fest saman með löm
mynda hverja stíu. Það er ríflega
borið undir moð. Brynningin er 4”
skolprör með götum fest upp við
jötusokkin á sauðburði (sést ekki).
Garðar til uppsetningar á sauðburði,
annað hvort í hlöðum eða gjafagrinda
hólfum. Þeir þurfa ekki að vera eins
breiðir og venjulegir. 30-60 cm duga.
Það er mikill kostur ef lömb komast
ekki á milli stía um garðann.
Stuttar grindur til að nota við garðana
hér að ofan. Takið eftir járnhakinu
efst á grindunum sem er notað til
að læsa grindunum saman. Það má
nota margvíslegar aðferðir til að læsa
grindunum saman t.d. hök, vasa,
járnteina.
Hefðbundinn þrístæð hús þar sem
tveim húsum hefur verið breytt í
gjafagrindahólf. Gangur upp við þilið
að þriðja húsinu. Hver hurð opnast
inn í í einstaklingsstíu.
Síukerfi í hefðbundna kró, brynning
eru stútar festir á garðabandið. Hér
þarf að vera búið að tryggja að ærnar
hafi lært á stútanna fyrir sauðburð.
Grindurnar eru festar við garðann
með járntein sem gengur í gegnum
garðabandið og ofan í gólf.
Hér fyrir ofan má sjá útfærslu
á sauðburargrindum frá Bjarna
Bragsyni á Halldórsstöðum í
Skagafirði. Grindin er tvískipt og
fest við milliþilið og garðabandið
með lokutein. Þannig er hægt að
opna inn í stíuna beggja vegna og
ýmist mynda gang upp við milli-
þilið eða garðann. Grindurnar eru
tengdar saman með löm, sem er
tvöföld, þannig að grindurnar geta
lagst allveg saman upp að milliþilinu.
Þessar grindur þarf því í raun aldrei
að taka niður heldur eru þær alltaf til
taks upp við milliþilið.
Lamir festa skammhlið og lang-
hlið saman og einföld krækja lokar
stíunni.
Stíukerfið býður sauðburðar. Hér er
búið að koma því fyrir upp á hlöðu-
vegg í geymslu. Afturhliðin hangir
efst og er löng grind með opum fyrir
hlera. Neðar hanga stuttar grindur
sem mynda langhliðina í stíunni.
Það er oft góður kostur að nota
hlöður, geymslur eða reiðskemmur
fyrir lambfé. Þá er mikill hægðar auki
að hafa tilbúnar innréttingar eða
grindur og garða sem passa húsinu
og auðvelt er að koma fé í og úr.
Í upphafi skildi endinn skoða
Það er rétt nú þegar sauðburður fer í
hönd að hugsa starfið til enda. Núna
verður lagður grunnur að mestu
tekjumyndun búsins. Hvert lamb
sem tapast er beint fjárhagslegt tjón
og því verður alltaf að vera ljóst hvað
til hvaða aðgerða er hægt að grípa til
að auka lifun lambanna. Það er hægt
að margfalda þann fjöldi lamba sem
fæðist á annað borð lifandi en ferst
áður en fé er sleppt, með u.þ.b 9000
krónum og það er sú upphæð sem
verja má til að koma í veg fyrir slíkt
tjón ef líkur eru að árangur náist til
að auka lifun lambanna. Eftir sauð-
burð verða menn því skoða hvernig
gekk og hvernig er hægt að ná betri
árangri.
Verklag og skipulag á sauðburði
– eftir Unnstein Snorra Snorrason og Sigurð Þór Guðmundsson