Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 35

35Bændablaðið | fimmtudagur 20. apríl 2011
Universal - LAMBAMJÓLK
Lynghálsi 3 Reykjavík / Lónsbakka Akureyri / sími: 540 1100
Inniheldur öll nauðsynleg næringarefni,
vítamín, steinefni og amínósýrur.
Ákjósanlegur valkostur fyrir lömbin.

Fæst í 10 kg pokum.
Lífland er með mikið úrval vara
fyrir sauðburðinn.
Nýjung á íslenskum markaði
Verðlagsnefnd búvara ákveður lágmarksverð sem bændur fá greitt, frá afurðarstöð,
fyrir innlagða mjólk innan greiðslumarks. Auk þess ákveður nefndin hvert heildsöluverð
helstu mjólkurafurða er, s.s. á neyslumjólk – smjöri – osti – rjóma og undanrennudufti.
Undanfarin misseri og raun allt frá því kerfishrun varð á Íslandi í október 2008 hefur gegnið
hægt og illa fyrir bændur og afurðarstöðvar að fá í gegn hækkanir til móts við þann gríðarlega
kostnaðarauka sem báðir aðilar hafa mátt taka á sig. Stærsti valdurinn að kostnaðarhækkun er
mikil breyting á gengi íslensku krónurnar en einnig hafa orðið beinar hækkanir á aðföngum
erlendis frá, s.s. á olíu.
Það hlýtur að teljast einsdæmi á Íslandi, og þó víðar væri leitað að, að ein stétt eða
atvinnugrein sé skilin eftir í kuldanum og látin bera höfuðþungann af því að halda aftur af
verðbólgu og hækkun vísitölu. Það þótti allavega tíðindum sæta að í yfirstandandi kjaravið-
ræðum hefur ekki verið minnst einu orði á lækkun aðflutningsgjalda á innfluttar búvörur.
Sennilegasta skýringin er sú að þrátt fyrir að engin höft eða tollar væru, þá stæðu íslensku
landbúnaðarvörunar ennþá uppi sem ódýrustu matvæli hér á landi í dag. Er það eðlilegt að
bestu afurðir í heimi séu jafnframt þær ódýrustu?
Samt láta menn þetta yfir sig ganga. Um það leiti sem ég hóf búskap var hart sótt að land-
búnaði á Íslandi og þá urðu menn að beygja sig fyrir þrýstingi stjórnvalda sem vildu færa
kjósendum ódýrari matarkörfu með því að sleppa eðilegum hækkunum á mjólk og mjólkur-
afurðum. Þessu gleyptu kúabændur við og bjuggust við að þeir nytu góðs af því síðar. Þegar
hrunið varð, urðu bændur aftur nauðbeygðir að láta yfir sig ganga, lækkun á beingreiðslum
– skertar greiðslur til búnaðarlagasamnings og að ríkið hætti að greiða mótframlag í lífeyris-
sjóð. Aftur var ekki spyrnt við fótum og talað um að þetta yrði betra þegar landið næði sér
upp úr kreppunni.
Í dag virðist hins vegar flest hafa hækkað sem getur á annað borð hækkað. Allar innfluttar
afurðir og aðföng, innlend vara og þjónusta hefur líka fengið að hækka óárreitt svo ekki sé
minnst á skattana. En eftir sitja kúabændur og afurðarstöðvarnar með sárt ennið.
Velta má fyrir sér afhverju mjólk og mjólkurafurðir hafa ekki fengið að hækka með eðlilegum
hætti eins og í öðrum löndum heims. Er það af því að þeir sem berjast fyrir bættum kjörum
bænda eru ekki í eins slæmri stöðu og þeir sem voru búnir að skuldsetja sig með jarða- og
kvótakaupum, auk fjárfestinga í tækjum og húsakosti til bættrar vinnuaðstöðu. Er því um að
kenna að 2 af 5 aðilum í verðlagsnefnd koma frá aðilum launþega og skilja ekki þá nauðsyn
sem felst í því að á Íslandi getum við framleitt sem allra mest af okkar matvöru, bæði til að
spara gjaldeyri og halda atvinnustigi uppi. Er þetta kannski skilningsleysi stjórnvalda sem
virðast helst vilja halda á lofti orðum eins byggðarstefnu og matvælaöryggi á tillidögum og
í kringum kosningar.
Óháð því hvað veldur þá er það nauðsynlegt fyrir framtíð mjólkurframleiðslu og þeim fjöl-
breytta mjólkuriðnaði sem við eigum í landinu að bæði bændur og afurðarstöðvar fái nú þær
eðlilegu hækkanir á sínum vörum til að ekki verði stöðnun og síðan hrun í greinunum. Það má
einnig velta fyrir sér hverjum sú verðtilfærsla sem er innan mjólkurafurða er að þjóna. Varla
getur það skipt sköpum fyrir hin almenna neytanda, sem kaupir allar þessar vörur. Kannski
liggur skýringin hjá fyrrverandi landbúnaðarráðherra og þá önnur en sú sem hann hefur haldið
á lofti fram að þessu. Gæti verið að það komi sér vel fyrir flokksbróður hans og kaupfélags-
stjóra í fríríkinu fyrir norðan að en eru starfræktar tvær aðskildar einingar í mjólkurvinnslu, þar
sem litli bróðir skilar milljarðahagnaði á meðan risinn, Auðhumla, hefur í fyrsta skipti náð að
snúa við áralöngu tapi, en þó aðeins með gríðarlegum hagræðingaraðgerðum. En er hægt að
tala um hagræðingu þegar 85% bænda og afurðarstöðva gerir allt sitt á meðan hinir fáu njóta
ágóðans. Svo ekki sé minnst á þá hættu sem getur skapast af því að fjársterkir aðilar setji á
stofn mjólkurvinnslu til að grafa undan kerfinu og fleyta rjóman ofan af mjólkuriðnaðinum.
Það hentaði þáverandi landbúnaðarráðherra vel þegar Mjólka var stofnuð og neytendur töldu
sig fá „samkeppni“.
En meginniðurstaða mín er allavega sú að ef að landbúnaður á að þrífast á Íslandi meira
en bara fram að næstu kosningum eða þjóðaratkvæðagreiðslu, þá verða menn að fara að fá
greitt eðlilegt verð fyrir afurðir sínar. Við munum alltaf búa við það hér á Íslandi að land-
búnaðarafurðir verða dýrari í framleiðslu en á 44. breiddargráðu. En ef að Íslendingar vilja
áfram geta átt kost á bestu mjólk og mjólkurafurðum í heimi þá verða þeir að borga fyrir það
sem það kostar.
Sæmundur Jón Jónsson.
Raddir ungra bænda
Verðlagsmál og ungbændur